Αρθρογράφοι

Ρίτσα Μασούρα  – Ανεβαίνοντας στο ικρίωμα, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ φέρεται να είπε: «Ολα τούτα διαφαίνονταν εδώ και δέκα χρόνια. Τι με οδήγησε στον εφησυχασμό;».

Στο βιβλίο του «Η κρίση της εποχής μας» (εκδ. Ροές), ο επιφανής εκπρόσωπος της σχολής του Φράιμπουργκ Wilhelm Ropke  γράφει ότι ο κόσμος σήμερα βρίσκεται περίπου στην ίδια κατάσταση με τον μονάρχη, εκτός από δύο κατηγορίες ανθρώπων: το πλατύ κοινό, που δεν διέκρινε κανένα από τα γεγονότα που μεσολάβησαν, ζώντας ασυλλόγιστα, και όλοι εκείνοι που όχι μόνο δεν προαισθάνθηκαν τη μοιραία τροπή των γεγονότων, αλλά δεν θέλησαν να εκφέρουν αλήθειες, ενισχύοντας τις θέσεις τους με ψευδείς ή απατηλούς παρηγορητικούς λόγους.

Ολοι ωστόσο, αργά ή γρήγορα, επρόκειτο να νιώσουν το έδαφος να υποχωρεί κάτω από τα πόδια τους, ενώ ωρίμαζε μέσα τους αυτό το βασανιστικό ερώτημα που κατατρύχει, εδώ και καιρό, μέρα και νύχτα όλα τα ανήσυχα πνεύματα: ποια διεργασία, ποιο ύπουλο κακό ενέσκηψε στον κόσμο; Ο θεμελιωτής του κοινωνικού φιλελευθερισμού και της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς Wilhelm Ropke, όμως, δεν αναφέρεται στη σημερινή κρίση, γιατί απλούστατα εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο το 1966. Αποτελεί, ωστόσο, το βιβλίο του τρανή απόδειξη των κύκλων της Ιστορίας και της κατ’ επανάληψιν επιστροφής των κοινωνιών σε σημεία εκκίνησης.

Ο στενός συνεργάτης της κυβέρνησης του μεταπολεμικού καγκελαρίου Κόνραντ Αντενάουερ υιοθέτησε τον όρο «οικονομικός ανθρωπισμός» και οραματίστηκε μια κοινωνία και μια κοινωνική πολιτική όπου τα ανθρώπινα δικαιώματα θα είναι υψίστης προτεραιότητας. Και ήταν αυτός που παρότρυνε τους υπουργούς της μεταπολεμικής κυβέρνησης της Γερμανίας να συνειδητοποιήσουν ότι ο ατομικισμός οφείλει να αντισταθμίζεται από την αρχή της κοινωνικότητας και της ανθρωπιάς. Έκτοτε έγιναν πολλά, προς σωστές και λανθασμένες κατευθύνσεις. Ένα αόρατο χέρι εκτίναξε στα ύψη συγκλητικούς και πληβείους. Δεν φρόντισε, όμως, να στήσει δίχτυ ασφαλείας εκεί λίγο πριν σωριαστούν οι πληβείοι στο έδαφος, άμορφες μπάλες όλοι εμείς, αποκαλύπτοντας ότι η ανθρωπιά και η αρχή της κοινωνικότητας δεν ήταν παρά αρρωστημένα κύτταρα σ’ ένα υπό κατάρρευση σώμα.

[Widget_Twitter id=”1″]

Παρακολουθώντας την προσπάθεια διαχείρισης μιας κρίσιμης φάσης για την κοινωνία και οικονομία, εντός της εγκατεστημένης αυτοτοφοδοτούμενης στασιμότητας, διαπιστώνουμε κούραση, αδυναμία και απουσία σχεδίου. Τι πρέπει να κάνουμε; Πώς ξεχωρίζουμε το καλό από το κακό, όταν οι υποσχέσεις του καλού μοιάζουν ιδιοτελείς; Αν κάποιος υπόσχεται «το καλό», για να παραμείνει στην εξουσία ή για να αναλάβει την εξουσία, πόσο σωτήριο είναι; Και γιατί η πλειοψηφία των Ευρωπαίων παραμένει δύσπιστη στις πολιτικές, αμφίθυμη, απαισιόδοξη και φοβισμένη;
Αιώνες ολόκληρους ―είχε πει ο Χιλιανός Λουίς Σεπούλβεδα― πασχίζουμε να εντοπίσουμε τα όρια μεταξύ του καλού και του κακού ― προσπάθεια που περιεπλάκει κατά τρόπο ευθέως ανάλογο με τη χαμαιλεόντια ικανότητα του κακού και την έλλειψη ευρηματικότητας του καλού.
Ιστορικά, τουλάχιστον, αξίζει να έχουμε υπόψη την παραδοχή του κακού, την πανουργία του. Το «τέλος της ιστορίας» ήταν φενάκη. Το ίδιο ασταθής και ιδέα ότι τα «χειρότερα πέρασαν». Διότι, αν το κακό πέρασε δεν σημαίνει ότι είναι χαμένο για την ιστορία…Αυτό τουλάχιστον σημείωνε ο Μπένγιαμιν όταν τον άγγελο της ιστορίας τον έβαζε να έχει το πρόσωπό του στραμμένο στο παρελθόν…Εκεί όπου μας παρουσιάζεται μια αλληλουχία γεγονότων…
Στην Ευρώπη, έγινε κάποια στιγμή κατανοητό, στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’40, ότι είχε κατισχύσει ένα είδος αισθητικής του Κακού μόλις έγιναν αντιληπτές οι φρικωδίες του Β΄ Παγκοσμίου: η ταπείνωση και ο βασανισμός των λαών δεν εξυπηρετούσε κανέναν λογικό σκοπό, παρά μόνον την παραφροσύνη. Το «ποτέ ξανά» στην ίδρυση της Ενωμένης Ευρώπης, σήμαινε πως είχαν ξεπεραστεί τα σύνδρομα νικητών-ηττημένων του Α΄ Παγκοσμίου. Οι λαοί δεν ήθελαν να ζουν πλέον σε «τούτη την κοιλάδα που αντηχούν οι θρήνοι». Σε αυτό το σχέδιο περιλαμβανόταν πρωτίστως η Γερμανία η οποία, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μαζί με την Ελλάδα, την Πολωνία και την Ιταλία, είχε καταταχθεί μεταξύ των χωρών που υπέστησαν τα μεγαλύτερα δεινά του πολέμου.
Η Γερμανία, σήμερα, δεν κοιτά το παρελθόν . Και «άσχημα πορεύεται όποιος την καλοσύνη τ’ αλλουνού πληρώνει με κακία» (Δάντης, Παράδεισος, Άσμα VΙ, 131-132). Και ενώ είναι διαρκώς αυξανόμενα τα τεκμήρια που αποδεικνύουν το αντίθετο, η Λέσχη του Βερολίνου διατείνεται ότι εργάζεται για το καλό της Ευρώπης, κατηγορώντας τη Γαλλία και την Ιταλία για το κακό: δηλαδή, για την υπονόμευση του σχεδίου λιτότητας και για μουτουαλισμούς.
Αυτό υποστήριξε πρόσφατα ο Γερμανός οικονομολόγος Χανς Βέρνερ Ζιν. Ο Ζιν, καθηγητής Οικονομικών και Δημόσιων Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, πρόεδρος του γερμανικού Ifo (Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών), είναι μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών, σύμβουλος της καγκελαρίου, και από τους πλέον άτεγκτους υπερασπιστές των γερμανικών συμφερόντων. Βαθιά υπεροπτικός, κατηγορώντας τους Γάλλους και Ιταλούς ως υπονομευτές, επιμένει ότι «the mutualization model is not working for the eurozone». Εξαντλώντας την επιχειρηματολογία του, υποστηρίζει ότι … «το δημοσιονομικό σύμφωνο ― επισήμως η Συνθήκη για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη Διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση ― ήταν το quid pro quo για τη Γερμανία να εγκρίνει το συλλογικό πακέτο διάσωσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ΕΜΣ). Το σύμφωνο θέτει ένα αυστηρό ανώτατο όριο για το διαρθρωτικό έλλειμμα του προϋπολογισμού της κάθε χώρας, και προβλέπει ότι ο λόγος του δημόσιου χρέους που υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ θα πρέπει να μειώνεται ετησίως κατά το ένα εικοστό της διαφοράς μεταξύ της τρέχουσας αναλογίας και του στόχου». Είναι, πράγματι, ειρωνικό το γεγονός ότι αυτού του είδους το γερμανικό πείσμα μπορεί να καταστρέψει την Ε.Ε., γυρνώντας πίσω την ιστορία.
Και να’μαστε πάλι εδώ, αναζητώντας το καλό. Γιατί του προσάπτουμε έλλειψη ευρηματικότητας; Είναι κάτι που προκύπτει εξ αποκαλύψεως; Ή μήπως προκύπτει από τη υποχρέωση εξυπηρέτησης συμβάσεων και αμοιβαίων δεσμεύσεων; Μάλλον, η δυσπιστία οφείλεται στο ότι «το καλό» παρουσιάζεται αποηθικοποιημένο με μεγάλη δόση «ηθικής», γίνεται απλά στόχος επιτεύξιμος, απαλλαγμένος, όμως από κάθε ανθρώπινο και γήινο στοιχείο∙ το καλό αποξενωμένο από κάθε συναισθηματικό αλλά και νοητικό χυμό… Και αυτό, ίσως, να σημαίνει μη κατανόηση του κακού.

Με αυτόν τον τρόπο κυκλοφορίας και επιβολής, το καλό εμφανίζεται σαν ιδέα ομοιάζουσα με εκείνα τα ανοσοποιητικά και αποσμητικά σκευάσματα που μηχανεύονται θεωρητικοί και πολιτικοί για να ξεπεράσουν τις πρακτικές δυσκολίες που οι ίδιοι προκάλεσαν. Διακρίνουν, λόγου χάρη, τη βασική επιστήμη από τις εφαρμογές της: εάν έγινε κάποιος όλεθρος, π.χ. με το Σχέδιο Μανχάταν, αυτό ήταν έργο εκείνων που το εφάρμοσαν και όχι των καλών και αθώων θεωρητικών.

Ωστόσο οι θεωρητικοί δεν είναι και τόσο αθώοι. Όπως και ο Χανς Βέρνερ Ζιν, εκθειάζουν την «αντικειμενικότητα» και την «ορθολογικότητα» ενός στόχου χωρίς να συνειδητοποιούν ότι μία πρακτική ― της οποίας ο στόχος δεν μετρά ανθρώπους ― είναι καταδικασμένη να οδηγήσει σε απάνθρωπες πράξεις. Η Ευρώπη καταστρέφει την οικονομία της προκειμένου να τη διασώσει. Το ίδιο γίνεται και στην Ελλάδα.

«Η παράδοση των καταπιεσμένων μας διδάσκει ότι η “κατάσταση έκτακτης ανάγκης” δεν είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας», έλεγε ο Μπένγιαμιν. Αλλά αυτό, με τη σειρά του, μας λέει ότι δεν έχουμε καμία υποχρέωση να υπακούσουμε την αρχαία ρήση που παροτρύνει να διαλέξουμε ένα ήδη γνωστό κακό από ένα μη αποδεδειγμένο καλό. Στο κάτω-κάτω, θα πρέπει να δούμε και το χειρότερο: ότι, δηλαδή, το κακό βρίσκεται εντός της ιδέας της κοινωνικής σωτηρίας. Πράγματι, είναι ν’ αναρωτιέται κανείς, αν υπάρχει κάτι καλό, δίχως αυτό το δομικό υλικό του κόσμου: το κακό.
Αν κατανοήσουμε την απλωσιά του κακού, έχουμε μιαν ελπίδα να αναγνωρίσουμε την έλευση του καλού ― που όμως, προς στιγμήν, είναι μακριά. Δεν φαίνεται. Και αν δεν φαίνεται για τη Γαλλία και την Ιταλία, πολύ περισσότερο, δεν φαίνεται για την Ελλάδα.