Τάκης Καλμούχος: Από την Αλεξάνδρεια στην Αίγινα
Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 20 Ιουλίου 2025
Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού
Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας, συνεχίζοντας το εικαστικό της πρόγραμμα και σε συνέχεια των προγραμματισμένων της αφιερωμάτων σε σημαντικούς εκπροσώπους των πλαστικών τεχνών που έζησαν και εργάστηκαν στο νησί, υποδέχεται σε πρωτότυπη εκθεσιακή παραγωγή τον Τάκη Καλμούχο, έναν από τους πρωιμότερους εκπροσώπους της γενιάς του ’30 αλλά και έναν από τους πρώτους καλλιτέχνες που επέλεξαν ως τόπο διαμονής τους το νησί του Αργοσαρωνικού με το ιδιαίτερο φως και το ωχροπράσινο περιρρέον χρώμα.
Η έκθεση σε διοργάνωση του Δήμου Αίγινας, εγκαινιάστηκε με μεγάλη επιτυχία την Κυριακή 11 Μαΐου 2025 και θα διαρκέσει έως και τις 20 Ιουλίου 2025.
Ο Τάκης Καλμούχος γεννήθηκε στο Άργος το 1895 και πέθανε στην Αθήνα το 1961. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας από όπου αποφοίτησε το 1921. Επί σειρά ετών, έζησε και εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια, συναναστρεφόμενος εκεί σημαντικούς ανθρώπους του πνεύματος όπως τον Στρατή Τσίρκα. Κατά τη δεκαετία του 1920, με εφαλτήριο το Βερολίνο, εξέθεσε το έργο του στην Ευρώπη και συναντήθηκε με σημαντικούς ομοτέχνους του και άλλους πνευματικούς ανθρώπους, ενώ στα δύσκολα κατοπινά χρόνια που ακολούθησαν εγκαταστάθηκε στην Αίγινα.
Ο παλαιός φίλος του από την εποχή της Αλεξάνδρειας, Μικές Χαλκούσης, που συχνά επισκεπτόταν οικογενειακώς τον Καλμούχο στο νησί, αγόρασε χρόνια μετά από τον ίδιο την οικία Καλμούχου, διασώζοντας έτσι και μεγάλο μέρος του αρχείου του ζωγράφου.
Ήδη ένα σπουδαίο έργο του Τάκη Καλμούχου είχε εκτεθεί τον Σεπτέμβριο του 2023 στην εναρκτήρια έκθεση της Πινακοθήκης «Λόγω Φωτός: το Ίχνος της Αίγινας» και έκτοτε υπήρχε η υπόσχεση της παρουσίασης μιας σημαντικής συλλογής από τον κάτοχό της, μελετητή του έργου του και παλαιό φίλο του νησιού μας, Πέτρο Δουμά-Χαλκούση.
Ο Πέτρος Δουμάς – Χαλκούσης, κάτοικος ο ίδιος του νεότερου σπιτιού που βρίσκεται σήμερα στη θέση της παλαιάς οικίας Καλμούχου δίπλα στο σπίτι του Καζαντζάκη, στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης, παραχωρεί τα σπάνια έργα της συλλογής του μαζί με εξαιρετικό φωτογραφικό και αρχειακό υλικό.
Ανάμεσά τους και φωτογραφίες του ζωγράφου με τον Καζαντζάκη στην Κρήτη όπου πρωτοσυναντήθηκαν, αλλά και στην Αίγινα. Μαζί με το κύριο σώμα της έκθεσης, με ιδιαίτερη ευχαρίστηση παρουσιάζουμε κάποια επιπλέον έργα, προσωπογραφίες και τοπία που εντοπίστηκαν σε ιδιωτικές συλλογές του νησιού κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της.
Ο Τάκης Καλμούχος υπήρξε ένας σπουδαίος ζωγράφος που τόλμησε να ζήσει κυριολεκτικά ως κοσμοπολίτης, αλλά και να εγκατασταθεί με απλότητα στη γαλήνια Αίγινα στη συνέχεια. Πρόκειται για έναν καλλιτέχνη με έργο σημαντικό και πρωτοποριακό που δεν έχει ως σήμερα προβληθεί με τον τρόπο που του αρμόζει. Έναν καλλιτέχνη που «τόλμησε να φύγει πολύ νωρίς από τα στενά όρια της Ελλάδας, μαζί με τον Μπουζιάνη και τον Αραβαντινό», όπως έγραφε το 2004 η ιστορικός της τέχνης Λένα Κοκκίνη, αποκαλώντας δε στον τίτλο του άρθρου της τον Καλμούχο «Φτωχούλη του Θεού» και παραπέμποντας έτσι συμβολικά στη στενή σύνδεσή του με τον Καζαντζάκη.
Το σπίτι και η ζωή του ζωγράφου στα Πλακάκια της Αίγινας, παρόλο που αυτό δεν είναι ευρύτερα γνωστό, υπήρξαν με τον δικό τους τρόπο φιλόξενος πνευματικός θύλακας του νησιού. Και έδωσαν το έναυσμα στην αναζήτηση και τη θεμελίωση πολλών ακόμη κατοικιών πνευματικών ανθρώπων του τόπου στην ίδια εμβληματική για την ελληνική ιστορία της τέχνης περιοχή του νησιού, μεταξύ των οποίων και ο επιστήθιος φίλος του Τάκη Καλμούχου, Νίκος Καζαντζάκης, που, ακολουθώντας τα δικά του βήματα στην Αίγινα, αγόρασε στη συνέχεια εξ αδιαιρέτου με εκείνον το κτήμα στα Πλακάκια, προκειμένου να χτίσει και το δικό του σπίτι της θάλασσας που εξακολουθεί να μας προσκαλεί να σταματήσουμε μπρος του και που μας συγκινεί ως σήμερα.
Ο Τάκης Καλμούχος ασχολήθηκε κυρίως με την τοπιογραφία, ενώ φιλοτέχνησε και αισθαντικές προσωπογραφίες, αλλά και πολλά σχέδια. Περίφημες είναι ακόμη οι γλυπτικές συναρμογές του με «Αιγινήτικα Βότσαλα», κάποια από τα οποία εξέθεσε με τον τίτλο αυτό το 1954 στη Γκαλερί «Νέες Μορφές» στην Αθήνα.
Παράλληλα, ασχολήθηκε με την εικονογράφηση βιβλίων, ανάμεσα στα οποία βρίσκεται και η πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των καβαφικών ποιημάτων το 1935. Από τις γραφιστικές εργασίες του, ιδιαιτέρως δημοφιλή υπήρξαν το «κεδράκι», σήμα-κατατεθέν εδώ και πολλές δεκαετίες των εκδόσεων «Κέδρος», αλλά και το περίφημο σήμα των τσιγάρων Άσσος-Παπαστράτος.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, επισκέφτηκε πολλές χώρες και εξέθεσε τη δουλειά του σε γκαλερί του εξωτερικού αποσπώντας θετική κριτική, ενώ ανάμεσα στα ταξίδια του, σημαντική θέση έχει το ταξίδι που πραγματοποίησε με συνοδοιπόρο τον φίλο του Νίκο Καζαντζάκη στο όρος Σινά.
Περισσότερα από σαράντα έργα, λάδια, ακουαρέλες, σχέδια και μακέτες που στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονται από τη συλλογή του Πέτρου Δουμά-Χαλκούση, εκτίθενται στη Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας μαζί με σπάνιες εκδόσεις, προσκλήσεις και κριτικές εφημερίδων, φιλοτεχνημένα εξώφυλλα βιβλίων, προσωπικές φωτογραφίες και πολύτιμο ανέκδοτο αρχειακό υλικό που φωτίζει σφαιρικά τη ζωή και το έργο αλλά και το ανήσυχο πνεύμα του ζωγράφου.
«Επί τέλους αναπνέομεν. Η έκθεση τού κ. Καλμούχου είνε αληθινή αποκάλυψη. Ο μελαχροινός αυτός στρουμπουλός, γιομάτος αφέλεια καί ζωή νέος, έχει χωρίς νά τό ξέρει, όλα τά χαρακτηριστικά ενός δημιουργημένου ζωγράφου. Αίσθημα βαθύ, αγάπη, θερμότητα στό χρώμα. Οι πιό δύσκολοι κ’ επικίνδυνοι τόνοι εναρμονίζονται τόσο σφιχτά, πού αισθάνεσαι πώς δημιουργήθηκαν μέ βαθειά μυστικήν ενότητα κι’ απλότητα… Τούτη είνε η αληθινή ρωμέϊκη φύση, μέ τό χώμα της, μέ τόν ήλιο της, μέ τήν οδυνηρή λαϊκή ιστορία τών σπιτιών της. … Όμοια στήν ποιητική διάθεση είνε κ’ η μεγάλη σκιά τού καμπαναριού, τά ακίνητα καΐκια, οι γαλάζιες μακρυνές θάλασσας καί τά ερημικά δέντρα τού ζωγράφου τούτου. Τά τοπεία του δέν είνε απλή, ρεαλιστική, όπως συνηθίζουν επιπόλαια νά λέν, αναπαράσταση τών όσων βλέπει τό εξωτερικό μάτι, είνε κυρίως ψυχικά τοπεία, μιά σύνθεση εξωτερικού καί εσωτερικού ματιού, αναζήτηση εντός τών ορίων τής τέχνης, νά βρεθεί καί νά διατυπωθεί, χωρίς παραμόρφωση τής εξωτερικής μορφής, η εσώτερη, αόρατη ουσία…», σημειώνει μεταξύ άλλων στην έξοχη ενδελεχή κριτική του στον «Ελεύθερο Τύπο» για τον νεαρό φίλο του με αφορμή την έκθεσή του στην Αθήνα τον Μάιο του 1926 ο Νίκος Καζαντζάκης.
«Ο επισκέπτης της έκθεσης, ας απολαύσει με τη σειρά του τη χαμηλόφωνη ομορφιά της Αίγινας μέσα από τα εκτιθέμενα εδώ έργα. Τις γνώριμες κορυφογραμμές, τους θυσάνους των πεύκων και τις καμπύλες πλαγιές. Τα σταχτοπράσινα χρώματα και τα παιχνίδια της ώχρας, τον απαλό θαλασσινό ορίζοντα και τα λευκά ελλειπτικά πανιά, τα ορεινά μονοπάτια, τα ταπεινά σπιτάκια και τους σιωπηλούς ερειπιώνες των παλαιών εκκλησιών. Το φως, το χώμα και το χρώμα που συνθέτουν το αλάνθαστο ετούτο τοπίο. Και μαζί, τα δροσερά πορτραίτα γνωστών και αγνώστων αλλοτινών κοριτσιών με το πολύτιμα ενσταλαγμένο άρωμα εποχής, ή τα σχέδια και τις αποτυπώσεις μιας προσωπικής περιπλάνησης. Αλλά επίσης, τα πολύτιμα τεκμήρια και τις σπάνιες φωτογραφίες που εγκλείουν έναν ολόκληρο κόσμο με ουσιαστικές πνευματικές αναζητήσεις, με αυτοσχέδιες βεγγέρες και ολονύχτιες συζητήσεις στα καφενεία, με μακρά ευεργετικά καλοκαίρια και απολαύσεις βραδύτερες», σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, Ίρις Κρητικού, κλείνοντας το επιμελητικό της κείμενο με μια ιδιαίτερη αναφορά στο μικρό αναμνηστικό δώρο με το οποίο ο ζωγράφος συνήθιζε να ξεπροβοδίζει τους επισκέπτες του στο νησί: «Ας σας χαιρετίσουμε έτσι τώρα κι εμείς, αγαπητοί επισκέπτες, με την περίφημη καρτολίνα που ο Τάκης Καλμούχος μοίραζε με απλή μα σημαίνουσα γενναιοδωρία στους επισκέπτες του. Από την ίδια εκείνη στροφή στα Πλακάκια, όπου ο ζωγράφος, μπροστά στο λευκό σπίτι του, στέκει ορθός και κουνά το μαντήλι του: «Γεια σας, και πάντα χαρούμενοι! Τάκης».
Την έκθεση θα πλαισιώσει σειρά παράλληλων εκδηλώσεων, ξεναγήσεων και εργαστηρίων για παιδιά που θα ανακοινωθούν στο πλαίσιο λειτουργίας της έκθεσης.
Ταυτότητα έκθεσης:
«Τάκης Καλμούχος Από την Αλεξάνδρεια στην Αίγινα»
Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας / Παλαιάς Χώρας 6, Αίγινα
Εγκαίνια: Κυριακή 11 Μαΐου 2025 στις 12:00
Διάρκεια έκθεσης: 11.05 – 20.07.25
Διοργάνωση: Δήμος Αίγινας
Σχεδιασμός-Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού
Συντονισμός για τη Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας:
Νίκος Πτερούδης – Μαριλένα Γιαννούλη – Ίρις Κρητικού
Γραφιστικός σχεδιασμός: Φωτεινή Κάτσα
Μεταφορές & ανάρτηση έργων: Νίκος Παπαγιάννης
Ημέρες & ώρες Λειτουργίας: καθημερινά εκτός Τρίτης 10:00-13:00 &
19:00-21:00.
Είσοδος ελεύθερη.
Δημοτική Πινακοθήκη Αίγινας
Η Δημοτική Πινακοθήκη της Αίγινας, εγκαινίασε τη λειτουργία της τον Σεπτέμβριο του 2023, έχοντας βρει ιδανική στέγη σε ισόγειο ενιαίο χώρο (πρώην κτήριο ΟΤΕ, σε εύκολα προσβάσιμο σημείο της πόλης, κοντά στον διατηρητέο Πύργο Μαρκέλλου). Ανακαινισμένη λιτά αλλά εξαιρετικά λειτουργικά με αποκλειστικό στόχο την εκθεσιακή χρήση, με ελεύθερη είσοδο στους πολίτες αλλά και τους πυκνούς επισκέπτες του νησιού, εγκαινίασε τη λειτουργία της με στόχο την σταδιακή απόκτηση μιας ικανής μόνιμης συλλογής που συμβολικά θα εκπροσωπεί τη σημαίνουσα εικαστική ιστορία του νησιού. Στον ίδιο χώρο, φιλοξενούνται σημαντικές περιοδικές εκθέσεις, συμβατές με το περιεχόμενο και τη λειτουργία του, ενώ τα εκπαιδευτικά προγράμματα και οι τακτές ξεναγήσεις για παιδιά και ενήλικες που διενεργούνται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, αποτελούν επίσης σημαντική προτεραιότητα.
Στο πλαίσιο της έκθεσης, η Σοφία Τσουρινάκη, τεχνολόγος αρχαίου υφάσματος, θα πραγματοποιήσει στην αυλή του Λαογραφικού Μουσείου, την Τρίτη 17 Αυγούστου και ώρα 20:00, ομιλία με θέμα «Ο αργαλειός: ένα ανώνυμο εργαλείο και τα Πολυώνυμα Έργα του»,