Γιώργος Σεφέρης: Η «Άρνηση», η μουσική, τα ημερολόγια και «ο κόσμος που είναι απλός»
Η σχέση του μεγάλου ποιητή με τη μουσική

Γιώργος Σεφέρης: Η σχέση του μεγάλου ποιητή με τη μουσική – Το έργο του η «Άρνηση» που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης

Μια προσωπική αναφορά στον μεγάλο ποιητή με καθυστέρηση μιας εβδομάδας και μιας μέρας από την επέτειο του θανάτου του.

Θυμάμαι τον Σεφέρη ως απαγορευμένο. Στην παιδική μου ηλικία –ούτε που ήξερα να διαβάζω ακόμα– η μοναδική μου επαφή με το έργο του ήταν η «Άρνηση», που είχε μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης. Και η «Άρνηση», όπως και ολόκληρος ο Θεοδωράκης, ακουγόταν τότε στο παλιό Dual πολύ χαμηλά ακόμα και με όλα τα παράθυρα κλειστά. Κι ύστερα ήρθε ο θάνατος του Σεφέρη στις 20 Σεπτέμβρη του 1971. Διάβαζα –σχεδόν συλλάβιζα– στα «Νέα» της εποχής, ότι στην κηδεία του οι νέοι άνθρωποι τραγουδούσαν ακριβώς αυτό το τραγούδι και ζητούσαν «Ελευθερία – Δημοκρατία» σε μια κηδεία που έμοιαζε περισσότερο με διαδήλωση, και όλα αυτά σε μια εποχή που απαγορεύονταν οι διαδηλώσεις.

Με τη Μεταπολίτευση, ήρθε η ώρα να γνωρίσω τη σχέση του με τη μουσική. Αφορμή ήταν το «Δελτίο Κριτικής Δισκογραφίας» που κυκλοφορούσε τότε η Λέσχη του Δίσκου, όπου στο τεύχος 14-17 (Ιούνιος 1975) φιλοξενούσε αποσπάσματα από τις «Μέρες 1931-1934» που θα κυκλοφόρησαν αργότερα εκείνη τη χρονιά. Εκεί φαινόταν ανάγλυφη η σχέση του Σεφέρη, όχι με τον Θεοδωράκη και την ελληνική μουσική, αλλά με την κλασική μουσική. Το «Δελτίο…» είχε ξεμείνει στο σπίτι επειδή κάποιος επισκέπτης το είχε ξεχάσει και μπορεί να μη σκάμπαζα από κλασική μουσική αλλά αγαπούσα από νωρίς τα «όμορφα βιβλία», όπως τα έλεγα τότε, τα βιβλία που είχαν ιδιαίτερη τυπογραφία, όπως λέω τώρα πια. Τότε με συγκινούσε η φράση «αν ήμουν μουσικός θα ’γραφα μια μουσική που θα λεγότανε “Το Ρολόι και η Αργοναυτική εκστρατεία”… Θα ’ταν η θάλασσα και τα κουπιά και ο ήχος του ρολογιού θα ’ρχότανε a contratempo να τα χαλάσει όλα». Ίσως με συγκινούσε γιατί αγαπούσα πολύ την αργοναυτική εκστρατεία κι αντιπαθούσα τα ρολόγια. Πίστευα από τότε ότι υπάρχουν για να χαλάνε τα πάντα. Τώρα από εκείνες τις υπέροχες σελίδες με συγκινεί πιο πολύ τούτο εδώ: «Ένας άνθρωπος που γερνά είναι ένας άνθρωπος που γεννά μέσα του παιδιά και τα βλέπει να μεγαλώνουν. Αυτό το παιδί είναι η αγάπη, εκείνο η timidité, εκείνο το ονειροπόλημα, εκείνο το άλλο η περιπέτεια κ.λπ. Τ’ αγαπά όλα. Μαθαίνει σιγά σιγά να τους μιλά και τα μαθαίνει να του μιλούνε». Με συγκινεί που η timidité είναι γραμμένη στα γαλλικά. Σαν να λείπει η γενναιότητα να την εκστομίσει ο Γιώργος Σεφέρης στη γλώσσα του. Λατρεύω αυτές τις υπεκφυγές, είναι τόσο… ποιητικές.

Οι «Μέρες», οι ημερολογιακές σημειώσεις του Σεφέρη δηλαδή, χρειάστηκαν 45 χρόνια για να κυκλοφορήσουν στο σύνολό τους. Οι πρώτες κυκλοφόρησαν το ’75 και οι τελευταίες, οι Θ’, μόλις το 2019. Επανέρχομαι σ’ αυτές πολύ συχνά. Λόγω του Σεφέρη αγάπησα με πάθος τον Πόρο: «Έχει κάτι από τη Βενετιά: κανάλι, επικοινωνία ανάμεσα στα σπίτια με βάρκες, χλιδή, νωχέλεια, αισθησιακός πειρασμός (λεμονοδάσος κτλ.) – τόπος για διακεκριμένους διεθνείς ερωμένους. Υπάρχει κάτι από τον κλειστό χώρο εδώ, με πολλά μάγια βέβαια, κάτι από ένα λάκκο λαγνείας, με το φεγγάρι από πάνω, και, όλη μέρα, με τον χαλκό της μουσικής του Προγυμναστηρίου». (Σελ. 47, Μέρες Ε’, Εκδόσεις Ίκαρος). Αγάπησα την ανάγνωση με τις «Μέρες» κι ύστερα αγάπησα τη γραφή.

Τα ποιήματα ήρθαν αργότερα. Πιο σωστά, εγώ έφτασα σ’ εκείνα αργότερα. Για πολλά χρόνια πίστευα ότι ο Σεφέρης ήταν πολύ εγκεφαλικός, αποκλειστικά εγκεφαλικός, σ’ ολόκληρο το έργο του. Ύστερα φαίνεται κάπως ωρίμασα. Και μου έσκασε ο «Ερωτικός Λόγος» ας πούμε: «Του κύκλου σου το ανέβασμα ζωντάνευε τη χτίση / από τ’ αγκάθι σου έφευγε το δρόμου ο στοχασμός / η ορμή μας γλυκοχάραζε γυμνή να σ’ αποχτήσει / ο κόσμος ήταν εύκολος. Ένας απλός παλμός». Ένας απλός παλμός! Και λίγο πιο μετά, τούτο: «Μες στον καθρέφτη η αγάπη μας, πώς πάει και λιγοστεύει / μέσα στον ύπνο τα όνειρα, σκολειό της λησμονιάς / μέσα στα βάθη του καιρού, πώς η καρδιά στενεύει και χάνεται στο λίκνισμα μιας ξένης αγκαλιάς». Για να κλείσει: “Ρόδο άλικο του ανέμου και της μοίρας, / μόνο στη μνήμη απέμεινες, ένας βαρύς ρυθμός / ρόδο της νύχτας πέρασες, τρικύμισμα πορφύρας / τρικύμισμα της θάλασσας… Ο κόσμος είναι απλός». Κάθε φορά που ζορίζουν τα πράγματα, ο Σεφέρης φέρνει πίσω την ηρεμία μου: «Ο κόσμος είναι απλός», σκέφτομαι…

Έργο μεικτής τεχνικής του Γιώργου Φλωράκη για τη στήλη του Σημειώσεις Ενός Μονομανούς

Υ.Γ.: Αν υπήρχε αυτή την εβδομάδα λίστα στο Spotify θα είχε μόνο την «Άρνηση». Αλλά δεν είναι απαραίτητο, νομίζω…

Γιώργος Σεφέρης, «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β’». Διαβάζει ο Χρήστος Παπάζογλου

Αναγνώσεις από «Το σπίτι της μνήμης». Με αφορμή τα 50 χρόνια από την απώλεια του ποιητή, το Μουσείο Μπενάκη προγραμμάτισε μια σειρά από εκδηλώσεις που πλαισιώνουν την έκθεση έργων ζωγραφικής της Λήδας Κοντογιαννοπούλου με τίτλο «Το σπίτι της μνήμης» στην Πινακοθήκη Γκίκα.

ΚΑΠΟΤΕ ΣΥΛΛΟΓΙΖΟΜΑΙ πως τούτα εδώ που γράφω δεν είναι άλλο παρά εικόνες που κεντούν στο δέρμα τους φυλακισμένοι ή πελαγίσιοι», γράφει ο Γιώργος Σεφέρης στην αφιερωμένη στη Μαρώ προμετωπίδα του «Ημερολογίου Καταστρώματος Β’», δείχνοντας με τον πλέον σπαραχτικό τρόπο τη βαθιά βιωματική υπόσταση των ποιημάτων που περιλαμβάνονται στη συλλογή. Γραμμένα σε ημερολογιακή μορφή την περίοδο που ο Σεφέρης βρισκόταν μαζί με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στην Αίγυπτο, τα ποιήματα αυτά, αντιπροσωπευτικά ενός γνήσιου θαλασσινού, όπως ο ίδιος, μαρτυρούν τη βαθιά πικρία του ποιητή και διπλωμάτη για τα γεγονότα της εποχής, τους προβληματισμούς του πάνω στους χειρισμούς της ελληνικής ηγεσίας, την έντονη αίσθηση της προδοσίας. Άλλωστε, η άμεση σχέση των ποιημάτων αυτών με τα ιστορικά γεγονότα φαίνεται και από τις σχετικές καταχωρίσεις του στις «Μέρες» αλλά και στους τίτλους: το πρώτο ποίημα φέρει τον τίτλο «Μέρες Ιουνίου ’41» και χρονική ένδειξη «Κρήτη – Αλεξάνδρεια – Νότιος Αφρική, Μάης – Σεπτ. ’41», ενώ το τελευταίο «Τελευταίος Σταθμός» είναι γραμμένο στο λιμάνι Cava dei Tirreni, κοντά στο Σαλέρνο της Ιταλίας, τον Οκτώβρη του ’44, σε αναμονή των ελληνικών διπλωματικών υπηρεσιών για επιστροφή στην Ελλάδα. Μόνο που το τέλος του πολέμου δίνει ειρωνικά τη σκυτάλη σε ένα νέο δράμα, αυτό του Εμφυλίου. Η σκιά της Ιστορίας πέφτει και εδώ βαριά, για να αποκαλύψει όλες τις πλευρές του δράματος που ενώνει την αρχαιοελληνική μας μοίρα με το σήμερα και δίνει την αφορμή στον Σεφέρη να οικειοποιηθεί διαφορετικούς χαρακτήρες στο πέρας των χρόνων, από τον ομηρικό Οδυσσέα έως το alter ego του, τον επιβλητικό Στρατή Θαλασσινό. Αυτός είναι, άλλωστε, που θα βρεθεί ανάμεσα στους αγάπανθους, που, όπως μαρτυρά ο ίδιος ο Σεφέρης στις «Μέρες»: «Είναι ένα λουλούδι με κοτσάνι σαν του ασφόδελου με μενεξί άνθος, θυσανωτό στην άκρη. Οι Έλληνες νεκροί πηγαίνουν σε λιβάδια από ασφοδίλι ‒ οι Νέγκροι σε λιβάδια από αγάπανθους.

— Τίνα Μανδηλαρά

ΟΓιώργος Σεφέρης, ο πρώτος Έλληνας που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ και ένας ποιητής που παραμένει σημαντικός για όλο τον πολιτισμένο κόσμο και σε όσες γλώσσες μεταφράστηκε, πέθανε στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, οπότε φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την απώλειά του.

Με αφορμή αυτήν τη σημαντική επέτειο το Μουσείο Μπενάκη προγραμμάτισε μια σειρά από εκδηλώσεις που σύντομα θα ανακοινωθούν οριστικά και πλαισιώνουν το κεντρικό σχετικό πολιτιστικό γεγονός που είναι η έκθεση έργων ζωγραφικής της Λήδας Κοντογιαννοπούλου με τίτλο «Το σπίτι της μνήμης» στην Πινακοθήκη Γκίκα.

Μεταξύ αυτών, η LiFO έχει τη χαρά να παρουσιάσει κατ’ αποκλειστικότητα μια σειρά από podcasts τα οποία ετοίμασε με μεγάλη επιμέλεια το Μουσείο Μπενάκη και είναι εξαιρετικής ποιότητας ηχογραφήσεις προσωπικοτήτων που απαγγέλλουν Σεφέρη.

Πρόκειται για τον επιστημονικό διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη κ. Γιώργο Μαγγίνη, τους διακεκριμένους στην τέχνη της ποίησης Μιχάλη Γκανά, Τζένη Μαστοράκη, Νίκο A. Παναγιωτόπουλο και Ερρίκο Σοφρά, τη Ζυράννα Ζατέλη, που απαγγέλλει εξαιρετικά τα κυπριακά ποιήματα του Σεφέρη, καθώς επίσης και για απαγγελίες από τους Διονύση Καψάλη, Τζούλια Τσιακίρη, Σταύρο Ζουμπουλάκη, Άννα Κοκκίνου, Αλέκο Λεβίδη, Παύλο Καλλιγά, τους πανεπιστημιακούς Ιωάννη Κωνσταντάκο, Χρήστο Παπάζογλου, Μιχάλη Κοπιδάκη και τον ομότιμο καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών κ. Νίκο Αλιβιζάτο – που όλοι τους, με διάφορους τρόπους, συνδέονται με το σεφερικό περιβάλλον και, φυσικά, με το έργο του ποιητή.

Στο σημερινό podcast ο Χρήστος Παπάζογλου διαβάζει το «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β’» του Γιώργου Σεφέρη.

Συντελεστές:

Ηχοληψία: Λέανδρος Ντούνης

Μιξάζ: Κώστας Βαρυμποπιώτης

Οι αναγνώσεις των ποιημάτων του Γιώργου Σεφέρη γίνονται με την άδεια της κυρίας Άννας Λόντου και των Εκδόσεων Ίκαρος τους οποίους ευχαριστούμε θερμά.

LIFO.GR

Γιώργος Σεφέρης

Γιώργος Σεφέρης: Η «Άρνηση», η μουσική, τα ημερολόγια και «ο κόσμος που είναι απλός» Η σχέση του μεγάλου ποιητή με τη μουσική

Γιώργος Σεφέρης, «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β’». Διαβάζει ο Χρήστος Παπάζογλου

Γιώργος Σεφέρης, «Ημερολόγιο Καταστρώματος, Β’». Διαβάζει ο Χρήστος Παπάζογλου