“Μετά από λίγο μαθαίνεις
την ανεπαίσθητη διαφορά ανάμεσα στο να κρατάς το χέρι
και να αλυσοδένεις μια ψυχή.
Και μαθαίνεις πως Αγάπη δεν σημαίνει στηρίζομαι…
Και συντροφικότητα δεν σημαίνει ασφάλεια…
Και τα δώρα δεν είναι υποσχέσεις…
Και μαθαίνεις… και μαθαίνεις…”
Διαβάζοντας το ποίημα του Jorge Luis Borges με τίτλο “Μαθαίνεις” μπορεί εύκολα κάποιος να συνειδητοποιήσει, πόσο αλληλένδετο είναι, με το πέρασμα του ανθρώπου από την Συνεξάρτηση στην Αυτοεξάρτηση.
Συνεξάρτηση είναι η κατάσταση, όπου τα συναισθήματα, οι σκέψεις, οι πράξεις και η ύπαρξη μας εξαρτάται από κάποιον άλλο. Είναι η σχέση που δεν υπάρχει πλέον το εμείς, αλλά το εσύ και μόνο εσύ. Μπορούμε να φανταστούμε ότι η σχέση μας είναι σαν ένα δωμάτιο, όπου είναι γεμάτο από ένα μεγάλο “εσύ” και ένα μικρό “εγώ”. Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι πώς θα ζήσω μέσα από σένα, πώς θα ικανοποιηθείς εσύ για να μπορέσω να ικανοποιηθώ και εγώ, με εκφράσεις όπως “υπάρχω όσο υπάρχεις..” Όταν, λοιπόν, είμαι συνεξαρτημένος/η μπαίνω σε μία διαδικασία να σε ικανοποιώ, να σε φροντίζω και να κάνω οτιδήποτε περνάει από το χέρι μου για να με έχεις ανάγκη. Γιατί το να με έχεις ανάγκη μοιάζει πολλές φορές με το να με αγαπάς. Και εμένα ξέρεις “αυτό μου φτάνει..” Για αυτό και ο συνεξαρτημένος δεν αγαπάει πραγματικά τον άλλο. Σίγουρα τον χρειάζεται, τον έχει ανάγκη και εξαρτάται από αυτόν, αλλά δεν τον αγαπάει ουσιαστικά.
Αυτοεξάρτηση από την άλλη είναι η κατάσταση όπου οι πράξεις μας, τα συναισθήματά μας και γενικότερα η ζωή μας είναι αποκλειστικά δική μας ευθύνη. Δεν εξαρτώνται δηλαδή, από κανένα, παρά μόνον από εμάς τους ίδιους. Δε χρειάζεται, λοιπόν, να βάζουμε όλη μας την ενέργεια στο να καταφέρουμε να μας χρειάζεται ο άλλος, να εξαρτάται από εμάς ή να μας έχει ανάγκη. Μπορώ να αρκεστώ μόνο στον να θέλει αυτό που “είμαι”.
Φανταστείτε πόσο χρόνο έχουμε ξοδέψει σε σχέσεις, όπου κάνουμε πράγματα “για” τον άλλον και όχι “με” τον άλλον άνθρωπο. Πόσο αλήθεια θα ήθελα να είσαι εδώ μαζί μου χωρίς να χρειάζεται, χωρίς να με έχεις ανάγκη απλά επειδή το θες και τίποτα παραπάνω… Σε τελική ανάλυση θα μπορούσαμε να είμαστε μαζί, χωρίς να εξαρτάται η ευτυχία μου, τα συναισθήματα μου, και η ύπαρξη μου από σένα, αλλά να υπάρχουμε ως πλήρως αυτοεξαρτώμενοι.
Όπως αναφέρει και ο δημοφιλής συγγραφέας Desmond Morris, οι άνθρωποι περνάμε από τέσσερις φάσεις στις σχέσεις μας:
ΦάσηI: Έλα πιο κοντά..
ΦάσηII: Αγκάλιασε με σφιχτά, σε ικετεύω..
ΦάσηIII: Χαλάρωσε λίγο, σε παρακαλώ..
ΦάσηIV: Άσε με και μία φορά μόνο/νη μου!
Πραγματικά όλοι κάποια στιγμή στην ζωή μας έχουμε περάσει από αυτές τις φάσεις. Το παράδοξο, αλλά πολύ σύνηθες είναι όταν ”κολλάμε” στην ΦάσηII. Και λέω ”κολλάμε”, γιατί πραγματικά είναι σαν καθηλωνόμαστε ηθελημένα, με την γενικότερη στάση μας στην φάση αυτή. Τείνουμε δηλαδή, να συν-εξαρτώμαστε.
Και είναι λογικό, αφού δεν μας έμαθε ποτέ κανένας πώς είναι μία υγιής σχέση. Συνήθως ξεκινάμε μία σχέση με πολλές προσδοκίες και συνεχίζουμε με αυτές. Προσδοκούμε ο άλλος άνθρωπος να αλλάξει και να γίνει αυτό που φανταζόμαστε..
Και επαναλαμβάνουμε εκφράσεις όπως:
“Πίστευα ότι θα αλλάξει…”
“Όλο πάω και πέφτω στους λάθος ανθρώπους..”
“Δεν μπορώ να βρω έναν φυσιολογικό άνθρωπο να κάνω σχέση..”
“Τελικά είναι πολύ δύσκολες οι σχέσεις στις μέρες μας..”
Το πέρασμα από την συνεξάρτηση στην αυτοεξάρτηση είναι επώδυνο. Δύσκολα ξεχωρίζουμε σε ποια από τις δύο καταστάσεις βρισκόμαστε. Υπάρχουν κάποια βήματα που μπορούμε να ακολουθήσουμε:
• Συνειδητοποιώ την κατάσταση που βιώνω.
• Παραδέχομαι ότι δεν μπορώ να ελέγξω τα συναισθήματα και τις επιλογές των άλλων.
• Αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως “είναι”.
• Αναλαμβάνω την ευθύνη του εαυτού μου (και μόνο).
• Μαθαίνω να Αυτοεξαρτώμαι..
Οι σχέσεις που νιώθουμε ότι μας “πνίγουν”, δεν είναι υγιείς σχέσεις και αυτό το μαθαίνουμε μόνο όταν υπάρξουμε σε μία σχέση όπου βιώνουμε την μοναδική ελευθερία του να μπορώ να “είμαι”. Την ελευθερία που θα μας κάνει να ερωτευόμαστε ακόμη περισσότερο τον άλλο!
Στέλιος Αγαπητός
Κοινωνικός Θεολόγος-Σύμβουλος Προσωποκεντρικής
Κέντρο “Επαφή”