«νερντισμός»

JOHN GREEN
Αναζητώντας την Αλάσκα
μετ.: Χρήστος Καψάλης
εκδ. Λιβάνη

JOHN GREEN
Το λάθος αστέρι
μετ.: Χρήστος Καψάλης
εκδ. Λιβάνη

Μπαίνοντας στην πολύτιμη βάση δεδομένων για το βιβλίο www.biblionet.gr, διαπίστωσα ότι το φαινόμενο Τζον Γκριν περνάει για την ώρα απαρατήρητο στη χώρα μας. Κυκλοφόρησε ήδη στα ελληνικά ο δεύτερος τίτλος (στην πραγματικότητα υπήρξε το πρώτο βιβλίο του συγγραφέα, το βραβευμένο «Αναζητώντας την Αλάσκα», που πρωτοδημοσιεύτηκε το 2005), ενώ ο προηγούμενος είχε κυκλοφορήσει το 2013. Παίχτηκε ήδη και η ομότιτλη ταινία, «Το λάθος αστέρι», κι ωστόσο μία και μόνη βιβλιοκρισία, της Β. Τζανακάρη (Ελευθεροτυπία, «Βιβλιοθήκη») καταδέχτηκε τον διάσημο και πολυβραβευμένο συγγραφέα. Απλώς συγγραφέα;

Τον αποκαλέσαμε «φαινόμενο». Ο 37χρονος Γκριν, που διαθέτει κατ’ αποκλειστικότητα ολόκληρους πάγκους με τα βιβλία του στα μεγάλα αμερικανικά βιβλιοπωλεία έχοντας στο ενεργητικό του την πρώτη θέση στα best sellers των New York Times, επαινέθηκε πρωτίστως γιατί έφερε χιλιάδες εφήβους στον κόσμο της ανάγνωσης χωρίς να καταφύγει σε μάγους και βαμπίρ, γράφοντας σε απλό ύφος και με περιεχόμενο έναν κοινωνικά και πολιτισμικά κριτικό ρεαλισμό. Τα βιβλία του συνομιλούν με την υψηλή λογοτεχνία, αποτελώντας κατά τούτο δόλωμα και πύλη για να εισέλθει ο νεαρός αναγνώστης στον κόσμο ενός Ουίτμαν ή ενός Ελιοτ, ενός Οντεν ή ενός Μάρκες. Οπως θα διαπιστώσει και ο πλέον δύσπιστος, διαβάζοντας π.χ. το «Λάθος αστέρι», ο Γκριν είναι δεινός αφηγητής, ικανός να διαχειριστεί με ευαισθησία αλλά και με αληθινό σφρίγος, με νεύρο και παλμό ένα θέμα που εύκολα θα ξέπεφτε σε μελό, όπως είναι, στο συγκεκριμένο βιβλίο, το love story των δύο καρκινοπαθών εφήβων.

Το «Αναζητώντας την Αλάσκα», ένα επίσης δυνατό βιβλίο, έχει ως θέμα τη μύηση του εφήβου στην κοινοτική ζωή του οικοτροφείου, στο αλκοόλ, στο τσιγάρο, στον έρωτα, στην απογοήτευση, στην εμπειρία της απώλειας. Τίποτα από αυτά δεν παρουσιάζεται υπερβολικά ή προσποιητά. Ο Γκριν γνωρίζει (ή θυμάται καλά…) ότι η εφηβεία είναι κατάσταση εξ ορισμού υπερβολική, άρα η ρεαλιστική της προσέγγιση φτάνει και περισσεύει για να πετύχει κανείς εντυπωσιακά αποτελέσματα χωρίς ιδιαίτερα τερτίπια. Στα βιβλία του τα πράγματα λέγονται με το όνομά τους, διαποτίζονται όμως με την ιδιαίτερη ηθική ποιότητα που επουλώνει τα τραύματα του εφήβου: τη μοναξιά και την έλλειψη νοήματος. Ακόμη κι όταν πραγματεύεται θέματα τραγικά όπως ο καρκίνος, οδυνηρά όπως η πιθανή αυτοκτονία της αγαπημένης συμμαθήτριας και αγχωτικά όπως η εξαφάνιση της γοητευτικής Μάργκο Ροθ Σπίγκελμαν που πρωταγωνιστεί στο «Paper Τowns» (βιβλίο του 2008 που δεν μεταφράστηκε ακόμη στα ελληνικά, βρίσκεται όμως ήδη στη διδακτέα ύλη αμερικανικών σχολείων) ο Γκριν και μαζί με αυτόν ο εκάστοτε ήρωας και η ηρωίδα του δεν χάνουν ποτέ τρία πράγματα: το χιούμορ, τις καλές ατάκες και τη διάχυτη αίσθηση ότι η ζωή είναι, ακόμη και στις πιο κακές στιγμές της, άξια να την τρώει κανείς με το κουτάλι.

Η ηθική ποιότητα του Γκριν εκπορεύεται όμως και από ξεχωριστά υποκείμενα: τον έφηβο «nerd», τον σοβαρό και λιγάκι μονόχνοτο σπασίκλα, που είναι και δεν είναι έτοιμος να ρισκάρει τα πάντα για τον έρωτα μιας μοιραίας, αυτοκαταστροφικής συμμαθήτριας· τη διανοούμενη πιτσιρίκα που, ενώ είναι μυημένη σε έναν πολιτισμό ελίτ, παραμένει ταυτόχρονα λάτρης μαζικών πολιτισμικών προϊόντων της γενιάς της και της εποχής της―φυσιολογικό παιδί δηλαδή. Ο «νερντισμός» του Γκριν είναι μια καινούργια, δυναμική οπτική των πραγμάτων, μια στάση ζωής που ήδη συνδέει χιλιάδες εφήβους στην Αμερική αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη στις τάξεις των nerdfighters, όπως αυτοαποκαλούνται πλέον, ακολουθώντας το παράδειγμα του Γκριν. Το New Yorker αφιερώνει άρθρο στους nerdfighters, σύμφωνα με το οποίο «ανάμεσα στους εφήβους ο όρος “nerdfighter” έχει πολύ συγκεκριμένο νόημα και ετυμολογία. Κατά πρώτο λόγο, ταυτοποιεί τον έφηβο ως follower του Τζον Γκριν». Είναι χαρακτηριστική η αναφορά του δημοσιεύματος στον διαφυλικό έφηβο Στίβεν, γιο της Ανέτ Μπένινγκ και του Γουόρεν Μπίτι, που αυτοχαρακτηρίζεται «nerdfighter».

Με όπλο και μέσον το Διαδίκτυο, ο Γκριν έχει εξελιχθεί σε πραγματικό ηφαίστειο επικοινωνίας, δημιουργικότητας αλλά και ακτιβισμού. Μαζί με τον αδερφό του Χανκ έχει ιδρύσει το κανάλι vlogbrothers στο YouTube, που θα σας αφήσει άναυδους, καθώς μέσα σε ελάχιστο χρόνο επιχειρεί να εκλαϊκεύσει σύνθετα ζητήματα που εκτείνονται από την προστασία του περιβάλλοντος μέχρι την ελληνική κρίση χρέους. Χιλιάδες έφηβοι σε όλο τον κόσμο, και στην Ελλάδα, ενημερώνονται, επιμορφώνονται και συμμετέχουν όχι μόνο στο vlogbrothers αλλά και στο tumblr (μια microblogging πλατφόρμα με στοιχεία κοινωνικού δικτύου), «την» πλατφόρμα επικοινωνίας του Γκριν με τους νεαρούς του φίλους. Το New Yorker απονέμει εύσημα στον Γκριν που αντιστρέφει τους κινδύνους του Διαδικτύου προσφέροντας ακριβώς μέσω από μια διαδικτυακή κοινότητα συντροφικότητα, αξιοπρέπεια και ελπίδα σε παιδιά που περιθωριοποιούνται, δυσκολεύονται, απελπίζονται, κινδυνεύουν (όπως ο διαφυλικός Στίβεν).

Είναι πραγματικά κρίμα να κυκλοφορούν ήδη τα βιβλία του στα ελληνικά και να μην παίρνουμε μυρωδιά απ’ όλα αυτά… Η σπασικλόφατσα με τα γυαλιά και τα καρό πουκαμισάκια, ο εντελώς Αμερικανός αλλά γνώστης και σχολιαστής του αγγλικού ποδοσφαίρου Γκριν αποτελεί μάλλον τον πιο γνήσιο εκπρόσωπο ενός νεορομαντικού κοινοτισμού που φυτρώνει με το ένα πόδι στον υψηλό πολιτισμό της νεωτερικότητας και με το άλλο στην αιχμή της διαδικτυακής τεχνολογίας. Χρησιμοποιώ επίτηδες τον όρο «νεορομαντισμός», διακρίνοντας το ήθος αλλά και τη σπιρτάδα και την ορμή του Γκριν και των συνοδοιπόρων του από τους λογής μεγαλεπήβολους ψευδορομαντισμούς που μας κατακλύζουν, δι’ ασήμαντον αφορμήν.

Μαρία Τοπάλη /Καθημερινή