«50 χρόνια, μια νύχτα». Δύο ώρες για 7 χρόνια και μία μεγάλη νύχτα
Μισός αιώνας έχει περάσει από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973. Στον απόηχο του Μάη του 1968, αρθρώνει δυναμικά λόγο στην Ελλάδα της Δικτατορίας το φοιτητικό κίνημα. Η διαμαρτυρία των νέων αλλά και μέρους της ελληνικής κοινωνίας που στάθηκε δίπλα τους ξέσπασε ως φυσική και αυθόρμητη ανάγκη αντίδρασης στον αυταρχισμό και κλιμακώθηκε σε τρεις ανεπανάληπτες μέρες διεκδίκησης και ιδεολογικών ζυμώσεων, αλλά κυρίως ομοψυχίας. Τι σημαίνει για μας σήμερα αυτό το συλλογικό βίωμα αλληλεγγύης και αυταπάρνησης;
ΓΡΑΦΕΙ Η ΟΛΓΑ ΣΕΛΛΑ
Η σύγχρονη ιστορία είναι κάτι που απασχολεί και το θέατρο, ιδίως τα τελευταία χρόνια που η θεματολογία των καινούργιων κειμένων είναι πολύπλευρη και αγγίζει με διάφορους τρόπους πολιτικοκοινωνικά θέματα. Ο τρόπος δε που παρουσιάζεται στο θέατρο η ιστορία είναι κατά κύριο λόγο αφηγηματικός, βασισμένος σε μαρτυρίες ή ιστορικά ντοκουμέντα, που με κάποιον τρόπο θεατροποιούνται. Δύσκολο εγχείρημα. Ο συναισθηματισμός και ο διδακτισμός συχνότατα ελλοχεύουν, όπως και η σύνδεση του τότε με το σήμερα, αρκετές φορές απλουστευτικά.
Τις προηγούμενες μέρες στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου είδαμε την παράσταση «50 χρόνια, μια νύχτα», σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, βασισμένη σε μαρτυρίες για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά στο Φεστιβάλ, που βλέπουμε παραστάσεις οι οποίες σχετίζονται με σύγχρονες ιστορικές περιόδους της χώρας μας, θεματολογία με την οποία καταπιάνονται πολλοί ξένοι καλλιτέχνες. Πέρυσι, είδαμε το «Σχέδιο Μάρσαλ» σε σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη. Φέτος, με αφορμή και την επέτειο για τα 50 χρόνια από την πτώση της χούντας και τη Μεταπολίτευση, σειρά είχαν τα γεγονότα που οδήγησαν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Τη δραματουργία στην παράσταση «50 χρόνια, μια νύχτα» υπογράφουν η Δήμητρα Κονδυλάκη και ο Μάνος Καρατζογιάννης και στη διάρκειά της ακούγονται αποσπάσματα από μαρτυρίες των Γιώργου Αλεξάτου, Κώστα Βοσταντζόγλου, Αγγελικής Ξύδη, Θεοδώρας Φάμελλου, Ανθής Μυρογιάννη (ήδη δημοσιευμένες είτε σε βιβλία είτε σε εφημερίδες, είτε σε τηλεοπτικές εκπομπές) και σε αυτές του Παναγιώτη Μαυρομάτη και της Υβόννης Μαλτέζου, στο πλαίσιο της έρευνας για την παράσταση.
Το σκηνικό στον Χώρο Ε της Πειραιώς 260 μοιάζουν σαν κάτοψη οικοδομικών τετραγώνων (της πόλης; Του Πολυτεχνείου;) φτιαγμένα από τσιμεντόλιθους. Ένα πλήθος ανθρώπων κινείται ανάμεσά τους. Άλλοτε είναι διασκορπισμένοι, άλλοτε ανταμώνουν, συνομιλούν, συμβαδίζουν. Η παρουσίαση των γεγονότων που προηγήθηκαν της δικτατορίας και τα χρόνια της χούντας ως τότε περνούν μέσα από τις μαρτυρίες και το κείμενο και συνεπικουρούνται από οπτικοποιημένα ντοκουμέντα της εποχής. Ο Ανένδοτος, οι Λαμπράκηδες, το «1-1-4», το «Δημοψήφισμα» στη χούντα, η κηδεία του Παπανδρέου… Όλα μ’ έναν τρόπο εύληπτο όσο και θεατρικό. Και υποθέτω ότι εκ παραδρομής ακούστηκε λάθος το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος, που τότε είχε τον αριθμό 114, αφού «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων…» και δεν «αφιερώνεται».
Περνούν και εικόνες άλλων εξεγέρσεων, της ίδιας εποχής ή μεταγενέστερες: Ανοιξη της Πράγας, Μάης του ’68, Πλατεία Τιεν Αν Μεν, σημερινές διαδηλώσεις φοιτητών. Και σιγά σιγά, μέσα από τις μαρτυρίες ζωντανεύουν οι μέρες της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οι πολιτικές προσεγγίσεις των κομμάτων και των νεολαιών. Υπήρχαν και υπερβολικές στιγμές στη θεατροποίηση (όπως ο ρόλος του οικοδόμου, που νομίζω υπερτονίστηκε ή η συμβολή της Σοφίας Βέμπο που έκρυψε φοιτητές στο σπίτι της). Και μελό στιγμές υπήρχαν, αλλά είναι ένα γεγονός τόσο πρόσφατο, απ’ όπου δύσκολα μπορεί κανείς να αποστασιοποιηθεί. Υπήρχαν φράσεις και αποστροφές που συνδέονταν με σημερινές στάσεις, αντιδράσεις και φορτίσεις. Αλλά χωρίς να γέρνει τη ζυγαριά την εύκολη συγκίνηση και τη συνθηματολογία. Γιατί υπήρχε και ισορροπία, ιδίως στο σκέλος της πολιτικής ζύμωσης των νεολαίων εντός του Πολυτεχνείου, κι εκεί πιστεύω ότι ο ρόλος του ιστορικού συμβούλου της παράστασης Κωστή Κορνέτη (που έχει υπογράψει το βιβλίο «Τα παιδιά της δικτατορίας») ήταν καθοριστικός.
Τα τραγούδια της εποχής συνδέθηκαν εύστοχα με τα κινηματογραφικά ή ηχητικά ντοκουμέντα –άλλωστε είναι τραγούδια που συνεχίζουμε ν’ ακούμε. Αλλά η πιο απογειωτική στιγμή της παράστασης ήταν η εμφάνισης της Υβόννης Μαλτέζου, που κατέβηκε από την πλατεία στη σκηνή, ως ένας θεατής που θα δώσει ένα χαρτομάντηλο. Κι εκεί, συνδέοντας το «Γιάξεμπόρε» των μπουλουκιών και του Λουκιανού Κηλαηδόνη με το Ελεύθερο Θέατρο που γεννήθηκε τότε, στα χρόνια της χούντας, και την προσωπική της περιπέτεια, (όταν συνελήφθη από την Ασφάλεια Μεγάλη Εβδομάδα, μαζί με τον Κώστα Αρζόγλου), μοιράστηκε εκεί ζωντανά -σαν βίωμα και σαν ρόλος μαζί, απλά, φυσικά και καθόλου φορτισμένα, σαν αναπνοή-, την εμπειρία της και μαζί τη μέθη του θεάτρου που ζούσε εκείνη η ομάδα, εκείνες τις μέρες, δίνοντας ανάσες και στους θεατές. Με χιούμορ, με σοφία, με τρυφερότητα, με την απόσταση των ανθρώπων που ξέρουν ότι πήραν μέρος σε μια σημαντική στιγμή της ιστορίας, αλλά δεν κομπάζουν γι’ αυτό. Θέλουν μόνο να το μοιραστούν και να το μεταδώσουν.
Είχε ήδη δείξει πολύ σφαιρικά την εποχή η παράσταση. Και ήταν απολύτως εύληπτη και για όσους δεν γνώριζαν τα γεγονότα. Γι’ αυτό πιστεύω ότι δεν χρειαζόταν η τελευταία ενότητα, με τον καθηγητή της Δραματικής Σχολής (τον υποδύεται ο καλός Γιάννης Νταλιάνης), με τους φοιτητές του (τους τελειόφοιτους της Δραματικής Σχολής του Θεάτρου Τέχνης) να αναλύουν την «Αντιγόνη». Όχι γιατί δεν αποδόθηκε καλά θεατρικά. Μια χαρά αποδόθηκε. Γιατί σαν να περίσσευε. Και η ευθεία προτροπή «να βγούμε απ’ την απάθεια» σαν να απομάγευε όσα είχε δημιουργήσει λίγο πριν η Υβόννη Μαλτέζου.
Παρά τις κάποιες υπερβολές (θεατρικές ή συγκινησιακές), η παράσταση του Μάνου Καρατζογιάννη άγγιξε με σεβασμό και αγάπη και την εποχή και τους ανθρώπους που πρωταγωνίστησαν, κι έγιναν μέρος της ιστορίας χωρίς να το καταλάβουν. Και όλοι οι ηθοποιοί της παράστασης ανταποκρίθηκαν με συγκίνηση πιστεύω σ’ αυτή τη συνθήκη.
Η ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία: Μάνος Καρατζογιάννης, Δραματουργία: Μάνος Καρατζογιάννης – Δήμητρα Κονδυλάκη, Μουσική: Τηλέμαχος Μούσας, Κίνηση: Ζωή Χατζηαντωνίου, Σκηνικό: Λουκία Μάρθα, Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα, Φωτισμοί: Άγγελος Παπαδόπουλος, Βίντεο: Goran Gagic, Βοηθός σκηνοθέτη: Ντίνα Ντεμπέμπε, Ιστορικός σύμβουλος: Κωστής Κορνέτης, Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Παίζουν: Γιώργος Βουρδαμής, Μαρία Ζορμπά, Υβόννη Μαλτέζου, Ιφιγένεια Καραμήτρου, Γιάννης Νταλιάνης, Καλλιόπη Παναγιωτίδου, Γιώργος Νούσης, Στρατής Χατζησταματίου
Συμμετέχουν σπουδαστές του Γ Έτους της Δραματικής Σχολής του Θεάτρου Τέχνης «Κάρολος Κουν»: Μάριος Αλεξανδρής, Μάριος Βερτζίνης, Νατάσα Βλυσίδου, Αναστασία Γαλερού, Αναστασία Γαλερού-Βλάση, Χριστιάννα Γκίνογλου, Γιάννης Εσκιντζόγλου, Γιάννης Ζερβός, Πάνος Θεοδωρακόπουλος, Νεφέλη – Βασιλική Καρατσώλη, Μαριάνθη Κοσκινά, Μάρθα Ορφανάκη, Κέλλυ Σαραβάνου.
