Πολυτεχνείο

Η ανταπόκριση στις νέες προκλήσεις θεμελιώνεται στην συλλογική πνευματική επεξεργασία του παρελθόντος, στην ιστορική γνώση. Η 41η επέτειος του Πολυτεχνείου γεννά, από την άποψη αυτή, θλιβερές σκέψεις. Σαράντα χρόνια μετά, δηλαδή με επαρκή χρονική απόσταση για μια νηφάλια αποτίμηση, τι έχει απομείνει; Οι μαρτυρίες όσων εβίωσαν τα γεγονότα, δηλαδή φοιτητές, στρατιωτικοί, αστυνομικοί, πολιτικοί, διπλωμάτες, αντιστασιακές οργανώσεις, δεν έχουν αξιοποιηθεί- ούτε καν καταγραφεί συστηματικά. Επίσης, οι τοποθετήσεις των κομμάτων και των οργανώσεων πριν, κατά και μετά τα γεγονότα, δεν έχουν δημοσιοποιηθεί, ούτε αναλυθεί.
Το 1931, ο Σέρτζιο Μαλαπάρτε παρουσίασε τους επαναστατικούς/πραξικοπηματικούς μηχανισμούς στην «Τεχνική του Πραξικοπήματος»: κάθε εξέγερση συνιστά ένα αντιφατικό σύνολο, την συνισταμένη από ανταγωνιστικές και συγκλίνουσες πολιτικές επιδιώξεις και ιδεολογικές επιλογές. Το τελικό αποτέλεσμα από την έκλυση συσσωρευμένης πολιτικής ενεργείας εξαρτάται από την τεχνική δυνατότητα κάποιου ή κάποιων παραγόντων να την διοχετεύσουν προς την κατεύθυνση που επιθυμούν.
Ποιοι παράγοντες, λοιπόν, καθοδήγησαν το απελευθερωτικό δυναμικό το οποίο είχε οικοδομήσει, ριψοκίνδυνα, αλλά και μεθοδικά, το φοιτητικό κίνημα; Πώς ο αδιαμφισβήτητος, μεταδοτικός ηρωϊσμός του Πολυτεχνείου οδήγησε στην ανεγκέφαλη, τυχοδιωκτική και προδοτική κυβέρνηση της επομένης ημέρας; Πώς σχετίζεται αυτή η «αλλαγή φρουράς» με τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, το Ισραήλ και την Κύπρο; Πώς συνδέεται η εξέγερση του Πολυτεχνείου με την τότε εξωτερική πολιτική; Τα ερωτήματα έχουν συγκαλυφθεί πίσω από μια στερεότυπη «αφήγηση», διά της οποίας καταργήθηκε η συζήτηση. Oι ευθύνες προσώπων και οργανώσεων εξαφανίστηκαν πίσω από μια μονολιθική καταγγελία για την «Δεξιά» και την « αμερικανοκίνητη χούντα».
Το φοιτητικό κίνημα χαρακτηριζόταν από ιδεαλισμό. Στο Πολυτεχνείο, όπως και στις προγενέστερες κινητοποιήσεις, η έμπρακτη διαμαρτυρία δεν απαξίωνε τον χώρο, ούτε τα σύμβολα, ούτε τα μέσα διδασκαλίας. Οι φοιτητές αγωνίζονταν να συμμετάσχουν στο διεθνές ρεύμα απελευθέρωσης, το οποίο παρακολουθούσαν πεισματικά, παρακάμπτοντας την δικτατορική λογοκρισία. Η ανάγκη για ανοικτή κοινωνία, για ελεύθερη σκέψη, για επαφή με τον έξω κόσμο, για κριτική πολιτική αντιμετώπιση τους έστρεφαν προς την Ευρώπη ή, έστω, προς μια εξιδανικευμένη εικόνα του κομμουνιστικού κόσμου.
Τι σχέση έχει η φιλελεύθερη αυτή ατμόσφαιρα με τους δογματισμούς και τις ανομίες των περίκλειστων κινημάτων τα οποία αυτο-ορίζονται ως «συνέχεια του Πολυτεχνείου»; Πώς ερμηνεύεται η υπεξαίρεση της ημερομηνίας «17 Νοέμβρη» ως ονομασία μιας τρομοκρατικής οργάνωσης για να νοηματοδοτηθούν εγκληματικές ενέργειες; Ειρωνεία της Ιστορίας: η τρέχουσα ανελευθερία της σκέψης και της έκφρασης στον πανεπιστημιακό χώρο, η ασκούμενη βία στους «αντιφρονούντες», η οποία στους παλαιοτέρους ανακαλεί τους τραμπούκους της Επταετίας, εγκαταστάθηκαν και δρουν εν ονόματι του Πολυτεχνείου.
Η πρώτη προδοσία του φοιτητικού κινήματος οδήγησε στην δικτατορία του Ιωαννίδη. Η δεύτερη προδοσία έχει συντελεσθεί σταδιακά, ακουσίως ή εκουσίως, από τους αυτο-αποκαλούμενους συνεχιστές του. Οι ανελεύθερες δυνάμεις της κοινωνίας, δεξιόστροφες ή αριστερόστροφες, αλλά με κοινό ανθρωπολογικό υπόβαθρο, κατέστειλαν την φιλελεύθερη δυναμική, χαρακτηριστική του φοιτητικού κινήματος. Η δεύτερη προδοσία οδήγησε στην αποσιώπηση, ακόμη και στην αλλοίωση της Ιστορίας. Η διαδικασία της αμνησίας σκηνοθετήθηκε ως μνήμη. Στέρησε την κοινωνία από την ιστορική εμπειρία και τα διδάγματά της. Στο παρελθόν, εγγύς και απώτερο, η έξωθεν ασφάλεια άφηνε περιθώρια για αδιαφορία και επιπόλαιες θεωρήσεις οι οποίες εξαφάνισαν τις αντιστάσεις. Στο σημερινό ασταθές, εντός και εκτός, περιβάλλον η αμέλεια αυτή θα κοστίσει ακριβά.
Η Ελλάδα έζησε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες υπό συνθήκες ασφαλείας, πρωτόγνωρες για την ιστορία της. Η περίοδος αυτή έληξε τον Δεκέμβριο του 2008, όταν πυρπολήθηκε το κέντρο της Αθήνας. Ένα χρόνο μετά ακολούθησε η κρίση, η απώλεια της οικονομικής ασφαλείας. Σήμερα, η ρευστότητα του γεω-οικονομικού και γεωπολιτικού περιβάλλοντος επιβάλλει γνώση, ευθυκρισία, επαγρύπνηση και ενότητα- δηλαδή, μια συλλογική προσπάθεια για εθνική ανόρθωση. Στον αγώνα αυτόν συγκαταλέγεται και η μεθοδική αντικειμενική ανάλυση της κρίσιμης περιόδου 1973-1974, η οποία, υπό συνθήκες ελευθερίας λόγου και σκέψης, μπορεί να αναδείξει τις απωθημένες αλήθειες, μπορεί να αναστείλει τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Είναι η μόνη αληθής τιμή και αναγνώριση στους αγωνιστές του Πολυτεχνείου.
Πηγή, Εστία

Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, εκεί που ο Νοέμβρης γλιστράει, όχι πάνω σε χρυσοκόκκινα φύλλα, είναι η αλήθεια, αλλά σε ένα υγρό, πνιγηρό τοπίο, κάνει την προβληματική εμφάνισή του ο ‘μπελάς’ του Πολυτεχνείου.
Μπελάς για τις πρυτανικές αρχές…Το άσυλο, τι γίνεται με το άσυλο, τι ισχύει για το άσυλο. Υπάρχει άσυλο; Τι θα κάνουμε; Δεν μπορούμε να το κλείσουμε. Δεν μπορούμε να το ανοίξουμε. Δεν μπορούμε…Τι θα κάνουμε; [Κάθε Νοέμβρη το θυμόμαστε.]
Μπελάς για την κυβέρνηση…Τι να πούμε στους πρυτάνεις; Πότε να αρχίσει η αστυνομική επιτήρηση; Πόσες διμοιρίες ΜΑΤ να στείλουμε;
Μπελάς για τους Αθηναίους… Τι μέρα πέφτει; Να κάνω τον άρρωστο στη δουλειά. Να μην ανοίξω το μαγαζί. Να μην κανονίσω τίποτα. Να κλειστώ σπίτι μου. Κι αν ζω στα Εξάρχεια, να πάω το αυτοκίνητο σε γκαράζ…
Ωραία επέτειος! [Χαμένη] ευκαιρία για τις εταιρίες δημοσκοπήσεων…Πότε έγινε το Πολυτεχνείο; Τι ξέρετε γι’ αυτό; Α, επί Γερμανών, μάλιστα…Χιλιάδες νεκροί; Α, μάλιστα…Μάλιστα…Εσείς τι λέτε; Α, δεν ξέρετε, δεν απαντάτε…Μάλιστα…
Πώς μια εκδήλωση μνήμης μετατρέπεται, με το πέρασμα του χρόνου, σε μπάχαλο; Σε έκφραση γενικής οργής και απωθημένων, που ουδεμία σχέση έχει με την απριλιανή δικτατορία, τα δεινά που έφερε στον τόπο, και την νοεμβριανή εξέγερση; Πόσοι απ’ αυτούς που την ‘τιμούν’, με τον δικό τους τρόπο που όλοι γνωρίζουμε, είναι σε θέση να πουν τι ακριβώς συνέβη τότε;
Όσο περνάει ο καιρός, όλο και λιγότεροι…Όσο περνάει ο καιρός, τόσο χειρότερα…Τι διαφορά έχει, ας πούμε, η εκδήλωση για την 17η Νοέμβρη- με τις πέτρες και τα μολότοφ και το κυνηγητό στα Εξάρχεια- από τις άλλες συγκεντρώσεις, για τον Γρηγορόπουλο, για παράδειγμα; Ποια είναι η διαφορά στον εορτασμό της φετινής επετείου, σε σχέση με δέκα ή είκοσι χρόνια πριν; Όλα αυτά τα χρόνια, το ίδιο έργο παίζεται. Είναι η κατάσταση όλα αυτά τα χρόνια ίδια;
Σήμερα, θα έπρεπε να υπάρχει ιδιαίτερος προβληματισμός, που να εκφράζεται με ομιλίες, με συζητήσεις…Για τις ελευθερίες- για τις οποίες αγωνίστηκαν οι φοιτητές του 1973 – που καταργούνται, για τα δικαιώματα που αποτελούν παρελθόν, για την αγωνία του φοιτητή μπροστά σε μια απάνθρωπη αγορά εργασίας.
Κι επειδή ο καθένας μπορεί να διακρίνει τις κομματικές σκοπιμότητες που δεν κατευθύνουν αυτή την ‘οργή’ σε συλλαλητήρια με συγκεκριμένα αιτήματα για τα πολύ υπαρκτά, σημερινά προβλήματα- ας αφήσουν το Πολυτεχνείο ήσυχο, αφού δεν μπορούν να το τιμήσουν! Ας το αφήσουν να το θυμόμαστε, όσοι ακόμα συγκινούμαστε απ’ αυτό.
Άλλωστε, όλο το χρόνο θαυμάζουμε την ωραία κατάσταση στην οποία, χάρη σε όλους αυτούς, έχει περιέλθει το ιστορικό κτίριο του Πολυτεχνείου, όπως και η καημένη η Νομική Σχολή. Κανείς δεν διαμαρτύρεται γι’ αυτό. Ποτέ, τα τελευταία σαράντα χρόνια, δεν έχει γίνει κάτι γι’ αυτό. Τα κτίρια παρακμάζουν, οι υπολογιστές εξαφανίζονται, οι καθηγητές τρομοκρατούνται, η διακίνηση ναρκωτικών δίνει και παίρνει, ολόκληρη η περιοχή υποβαθμίζεται.
Και όταν φτάνει ο Νοέμβριος κι όλοι ετοιμάζονται για το μεγάλο ‘πάρτι’- κάποιοι στους δρόμους κι οι άλλοι κλειδαμπαρωμένοι- το θέμα είναι: Τι θα κάψουμε φέτος; Ή, με πόσα ΜΑΤ και πόσα δακρυγόνα θα γιορταστεί η ‘επέτειος’;
Για όσους από μας αντλούμε από εκείνη την περίοδο μνήμες, αυτό το μόνιμο σκηνικό της εκατέρωθεν βίας αποτελεί προσβολή. Ιδίως που όλα αυτά τα χρόνια, σαράντα ολόκληρα χρόνια, δεν βλέπουμε κανένα ενδιαφέρον, δεν ακούμε καλά μαντάτα για την παιδεία ποτέ. Ουδέποτε είναι στην επικαιρότητα επειδή υπήρξε πρόοδος, σε κάποιον τομέα έρευνας, ας πούμε- παρά μόνο επειδή οι φοιτητές κλείδωσαν τον πρύτανη ή επειδή τους επιτέθηκαν τα ΜΑΤ.
Κι άραγε, πώς διδάσκεται σήμερα η Ιστορία – όχι η μυθολογία- στα γυμνάσια και στα πανεπιστήμια; Τι γνωρίζουν οι μαθητές και οι φοιτητές για τη δικτατορία των συνταγματαρχών, για το Πολυτεχνείο; Ποιος δημόσιος διάλογος, ποιες εκδηλώσεις ουσίας έχουν γίνει;
Μπορούν να υπάρξουν επετειακές εκδηλώσεις χωρίς γνώση; Μπορεί να υπάρξει σεβασμός στη μνήμη χωρίς Ιστορία; Μπορεί μια χώρα που αδυνατεί να σεβαστεί τις μνήμες της να προχωρήσει;

Διαβάζοντας αποσπασματικά το βιβλίο “Αγριος Αιώνας, η βαρβαρότητα επιστρέφει ” όπου η συγγραφέας Therese  Delpech περιγράφει τα αίτια της αστάθειας του σύγχρονου κόσμου, την όλο και μεγαλύτερη εξάρτηση του ανθρώπου από τις τεχνολογίες, τη στιγμή που ο ψυχισμός παραμένει αυτό που ήταν πάντα, εξαιρετικά ευάλωτος , ο νους μου έκανε κύκλους γύρω από τα χρόνια που ακολούθησαν το Πολυτεχνείο. Τα χρόνια της Μεταπολίτευσης, για τα οποία πολλοί ήταν αυτοί που πάλεψαν και συνέχισαν να παλεύουν, ακόμη κι όταν ήξεραν ότι ήδη έχουν προδοθεί. Όπως πολλοί ήταν αυτοί που πίστεψαν στις αξίες – ηθικές και πανανθρώπινες αξίες –  που είχαν κάθε ευκαιρία να ριζώσουν σε τούτο τον τόπο, όπως ακριβώς ριζώνουν τα αειθαλή δένδρα. Και μένουν εκεί στα χωράφια, στα πάρκα, στα πεζοδρόμια για να θυμίζουν ότι η ζωή του ανθρώπου είναι πολυδαίδαλη σαν τις ρίζες των δένδρων.

θα γραφτούν πάλι πολλά, όπως άλλωστε κάθε χρόνο. Θα ακουστεί το γνωστό ‘Ημουν κι εγώ εκεί”, παρ ότι δεν ήταν, γιατί μέσα στο Πολυτεχνείο βρέθηκαν μια χούφτα αποφασισμένοι και θαρραλέοι άνθρωποι. Οι υπόλοιποι, κλειδαμπαρωμένοι στα σπίτια τους, φοβισμένοι ή συμβιβασμένοι με τα καθεστώτα. Ας είμαστε ειλικρινείς. Πολλές φορές εκ των υστέρων λαχταράμε να κλέψουμε την αίγλη των άλλων. Σήμερα, βεβαίως, το κλίμα είναι αβανταδόρικο για πολλά. Η νεο-τρομοκρατία, οι εξαγριωμένοι νεολαίοι, τα  πιθανά νέα Πολυτεχνεία, η δίχως έλεος κρίση της μεσαίας τάξης, οι ανίκανες, με δεκανία κινούμενες κυβερνήσεις, οι συστημικές τράπεζες, τα κόκκινα, πράσινα και γαλάζια δάνεια,  θα δώσουν τροφή για συσχετισμούς και γι’ απολογισμούς, για λάθη και παραλείψεις. Η επέτειος του Πολυτεχνείου, η κλασσική υπόθεση του ασύλου, η αστυνομική βία, οι άνωθεν εντολές,  όλα δημιουργούν σκηνικό αλλεπάλληλων εκρήξεων. Θα βγουν ξανά ταγοί στα μικρόφωνα. Θα παρελάσουν σαν μαριονέτες ενώπιον νεκρών και ζωντανών. Θα ψελλίσουν ότι κάνουν το καθήκον τους ή ότι μπορούν να αναποδογυρίσουν το σύμπαν. Αλλά κανείς δεν θα μετρήσει τα δικά του τα λάθη, τη δική του αρνητική διείσδυση στη συμπεριφορά της κοινωνίας. Και για να μην εκπλαγούμε, ας προετοιμαστούμε : Θα υπάρξουν  και αυτοί που με τη συνήθη απαξιωτική χειρονομία θα σβήσουν όλα τα χρόνια που ακολούθησαν το Πολυτεχνείο, ίσως γιατί ήδη έχουν κάνει τους συμψηφισμούς τους και σήμερα επιπλέουν σαν καρυδότσουφλα στη λίμνη της συνειδησιακής σιωπής.

Στη Μεταπολίτευση, λοιπόν, θα ήθελα να αφιερώσω ένα ποίημα του Τάσου Λειβαδίτη που γράφτηκε για άλλες εποχές κι άλλες πολιτικές συντεταγμένες. Μου άρεσε όμως πολύ και είπα να το μοιραστώ

” Κι όμως ηττηθήκαμε! Τί έφταιξε ; Τί μας διέφυγε ;

Πού ήταν το λάθος (…)

χιλιάδες ήττες μέσα μας αναίμαχτες, αόριστες, ασήμαντες,

σαν ένα κοπάδι ποντίκια που ροκανίζουν χρόνια στο υπόγειο

γκρεμίζοντας άξαφνα την πρόσοψη ενός σπιτιού που μέχρι χθες

υψωνόνταν γεμάτο δύναμη και φώτα

και όνειρα και χορούς -κι ανεξόφλητα χρέη.“

—

Επέλεξα τους στίχους του Λειβαδίτη γιατί στον σπουδαίο αυτό άνθρωπο άρεσε να λέει ότι η Ποίηση μπορεί να κάνει το απίστευτο πέρασμα από το Αδύνατο στο Δυνατό και να διαβεί το χάσμα που  χωρίζει το φάντασμα από το αληθινό αντικείμενο.