σεξουαλική παρενόχληση

Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι δεν υπάρχει σχετικός εσωτερικός κανονισμός του πανεπιστημίου, ούτε προς το παρόν κάποια άλλη ειδική πρόβλεψη. Δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να κάνει την καταγγελία της σε συνθήκες διασφαλισμένης εμπιστευτικότητας – δηλαδή σε πρόσωπα που έχουν αναλάβει υπεύθυνα να χειρίζονται αυτά τα θέματα ώστε να διασφαλίζεται ότι, τόσο η ίδια όσο και ο καταγγελλόμενος, θα προστατεύονται έως ότου κριθεί η υπόθεση. Θεωρητικά, μπορεί αυτή τη στιγμή η φοιτήτρια να απευθυνθεί είτε στη νεοσύστατη Επιτροπή Ισότητας των Φύλων (αλλά οι διαδικασίες που θα ακολουθεί σε τέτοιες περιπτώσεις η επιτροπή δεν είναι ακόμη γνωστές), ή στην Κοσμητεία ή στην Πρυτανεία. Ας είμαστε, όμως, ρεαλιστές. Για να απευθυνθεί μόνη της μια 19χρονη στην Κοσμητεία ή στην Πρυτανεία, χρειάζεται η καθοδήγηση κάποιου προσώπου που εμπιστεύεται. Ενώ σε ό,τι αφορά την Επιτροπή Ισότητας Φύλων, από το ρεπορτάζ που κάναμε μεταξύ των φοιτητών προέκυψε ότι οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ακόμη την ύπαρξή της.

Όμως σε αυτήν τη φάση, ακόμη και η Επιτροπή θα έπρεπε σε μεγάλο βαθμό να αυτοσχεδιάσει, εφόσον δεν υπάρχει εσωτερικός κανονισμός. Και μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, δεν υπάρχει –ή έστω δεν έχει ανακοινωθεί– κάποια πρόθεση να καταρτιστεί τέτοιος κανονισμός. Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι προκειμένου να γίνει αυτό, θα έπρεπε να προηγηθεί σχετική πρωτοβουλία εκ μέρους του υπουργείου Παιδείας. Αυτό, όμως, είναι απολύτως ανακριβές. Στην πραγματικότητα, η κατάρτιση του εσωτερικού κανονισμού είναι υπόθεση του πανεπιστημίου, που εκκρεμεί πολλά χρόνια.

Η υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης στο Τμήμα ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ που είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας μαρτυρά με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο πόσο απροετοίμαστο –ή και απρόθυμο, θα μπορούσε κανείς δικαίως να υποθέσει– είναι το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας για να αντιμετωπίσει τέτοια περιστατικά. Ας πιάσουμε την ιστορία από το τέλος για να πάμε πίσω στην αρχή – σημειώνοντας ότι για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, μιλήσαμε με φοιτητές και φοιτήτριες, των οποίων τα στοιχεία δεν θα αποκαλύψουμε, αλλά είναι στη διάθεση του inside story. Από την πλευρά των καθηγητών, η προθυμία να μας μιλήσουν ήταν πολύ μικρότερη, γεγονός που μοιάζει παράδοξο αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για Τμήμα που εκπαιδεύει μελλοντικούς δημοσιογράφους.

Στο εαρινό εξάμηνο του 2020, η Α., φοιτήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, δέχεται στο Facebook προσωπικά μηνύματα με σεξουαλικά υπονοούμενα από διδάσκοντα, ο οποίος έχει πρόσφατα πάει στο τμήμα της με την ιδιότητα του ΕΔΙΠ (Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό). Αυτό συνεχίζεται επί μήνες. Η Α. το συζητάει με συμφοιτήτριες και συμφοιτητές της, ορισμένοι από τους οποίους της λένε ότι η φήμη του εν λόγω διδάσκοντα είναι γνωστή ήδη στους διαδρόμους του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), όπου ο ίδιος άνθρωπος διδάσκει εδώ και χρόνια.

Κάποια στιγμή, την άνοιξη του 2021, μέσω φιλικού της προσώπου που έχει σχέσεις με μια φοιτητική παράταξη στο ΕΚΠΑ, ενημερώνεται ότι εκεί βρίσκεται σε εξέλιξη ΕΔΕ σε βάρος του συγκεκριμένου διδάσκοντα, καθώς υπάρχουν αρκετές καταγγελίες φοιτητών εναντίον του για αντιακαδημαϊκή συμπεριφορά. Η φοιτήτρια του Παντείου αποφασίζει να στείλει στην ΕΔΕ του ΕΚΠΑ και τη δική της μαρτυρία.

Τον Μάιο του 2021 η ΕΔΕ ανακοινώνει το πόρισμά της και παραπέμπει τον διδάσκοντα στο Πειθαρχικό. Η υπόθεση βλέπει το φως της δημοσιότητας, έτσι γίνεται γνωστή και στο Πάντειο. Η συνεργασία του διδάσκοντα με το ίδρυμα διακόπτεται. Λίγες μέρες αργότερα, η Σύγκλητος του ΕΚΠΑ τον θέτει σε αργία έως ότου ολοκληρωθεί το Πειθαρχικό.

Πότε είχε ξεκινήσει, όμως, η υπόθεση; Πότε είχε γίνει γνωστό στο Τμήμα ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ ότι υπήρχαν υποψίες για ανάρμοστη συμπεριφορά του διδάσκοντα; Όπως προκύπτει, παρόλο που φήμες κυκλοφορούσαν επί χρόνια στους διαδρόμους, το θέμα είχε επισήμως τεθεί στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος ήδη τον Μάιο του 2018. Λίγο καιρό νωρίτερα, ορισμένες φοιτήτριες είχαν απευθυνθεί εμπιστευτικά σε καθηγήτριές τους, λέγοντας ότι «νιώθουμε πως απειλούμαστε». Ταυτόχρονα, μια άλλη φοιτήτρια είχε ζητήσει τη βοήθεια του προέδρου του Τμήματος, στον οποίον είχε προσκομίσει σκρίνσοτ με ανάρμοστα μηνύματα του διδάσκοντα στο FB, ζητώντας όμως από τον πρόεδρο να κρατήσει μυστικά τα στοιχεία της.

Στη γενική συνέλευση του Τμήματος εκείνον τον μήνα επρόκειτο να συζητηθεί η εξέλιξη του συγκεκριμένου διδάσκοντα σε ανώτερη βαθμίδα ΕΔΙΠ – γι’ αυτόν τον λόγο και δεν συμμετείχε ο ίδιος στη συγκεκριμένη συνέλευση. Πριν ψηφίσουν οι παριστάμενοι, ο πρόεδρος του Τμήματος ενημερώνει τους συναδέλφους του ότι έχει δει με τα ίδια του τα μάτια σκρίνσοτ με μήνυμα με το οποίο το μέλος ΕΔΙΠ ζητάει από φοιτήτρια γυμνή φωτογραφία της. Προσθέτει, όμως, ότι δεν μπορεί να το μοιραστεί καθώς δεσμεύεται από την υπόσχεση εμπιστευτικότητας που έχει δώσει στη φοιτήτρια. Τα μέλη της γενικής συνέλευσης λένε ότι ένα τέτοιο θέμα πρέπει να συζητηθεί ενώπιον του καταγγελλόμενου. Και στη συνέχεια τίθεται προς ψηφοφορία η εξέλιξή του. Εκεί, κατά της εξέλιξής του ψηφίζουν δύο καθηγητές και δύο καθηγήτριες, ανάμεσα σε τουλάχιστον είκοσι άτομα. Μεταξύ των παρισταμένων, μάλιστα, ακούγεται η άποψη ότι πρέπει η φοιτήτρια να εμφανιστεί και να κάνει την καταγγελία επωνύμως στη γενική συνέλευση.

Τις ίδιες ημέρες, οι καθηγήτριες στις οποίες έχουν φτάσει και άλλες εμπιστευτικές καταγγελίες, καλούν τον διδάσκοντα και του ζητούν εξηγήσεις για όσα τους έχουν αφηγηθεί οι φοιτήτριες. Μια από τις καθηγήτριες, μάλιστα, τον ρωτάει: «ζήτησες ή δεν ζήτησες γυμνές φωτογραφίες από φοιτήτρια;» Εκείνος το αρνείται. Στη συνέχεια θα γίνει άλλη μια γενική συνέλευση του Τμήματος, όπου συζητείται και πάλι η υπόθεση. Εκεί, η ίδια καθηγήτρια θα ρωτήσει και πάλι τον διδάσκοντα, ενώπιον των συναδέλφων της, εάν είναι αλήθεια ότι καλεί φοιτήτριες στο στούντιό του για να τις φωτογραφίσει. Για να πάρει την απάντηση ότι «εγώ είμαι καλλιτέχνης, μπορεί να τις θέλω για το μπουκ μου, τι σε νοιάζει;».

Η γενική συνέλευση δεν θα καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα, ούτε συζητιέται η προοπτική διερεύνησης της υπόθεσης. Θα επικρατήσει η άποψη ότι «εδώ δεν είμαστε δικαστήριο». Αυτό πάντως ακούγεται παράξενο, καθώς η διερεύνηση μιας υπόθεσης που έχει αναστατώσει τη φοιτητική κοινότητα, με κανέναν τρόπο δεν ισοδυναμεί με δίκη. Στο μεταξύ, ο άμεσα ενδιαφερόμενος κατηγορεί στους διαδρόμους τις δυο καθηγήτριες ότι έχουν εξαπολύσει εναντίον του κυνήγι μαγισσών και απειλεί με μηνύσεις.

Την ίδια εποχή, μέλη φοιτητικής παράταξης του ΕΚΠΑ αποφασίζουν να πάρουν πάνω τους την υπόθεση. «Η δικαιολογία ότι δεν έχουμε επώνυμες καταγγελίες, μας εξέπληξε», μας λέει η Δ. «Αυτό που λέγαμε εμείς είναι ότι αν είχε δημιουργήσει το πανεπιστήμιο έναν χώρο όπου θα μπορούσαν οι φοιτήτριες που δέχονται παρενοχλητική συμπεριφορά να μιλούν με ασφάλεια, δεν θα υπήρχε αυτό το πρόβλημα. Το ότι υπάρχει περιβάλλον ανασφάλειας στο χώρο που σπουδάζουμε, είναι λάθος του πανεπιστημίου», συνεχίζει κι αναρωτιέται για ποιον λόγο δεν έβγαλε έστω το πανεπιστήμιο μια επίσημη ανακοίνωση καλώντας όσες φοιτήτριες έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης να πάνε να μιλήσουν. «Να μας πουν “κυκλοφορούν ανώνυμες καταγγελίες, είμαστε εδώ για να μιλήσουμε μαζί σας και να μας πείτε τι συμβαίνει”. Πιστεύω ότι δεν το έκαναν ώστε να μην δυσφημιστεί το τμήμα», είναι η εκτίμηση της Δ.

Για ποιο λόγο δεν έκαναν, όμως, οι ίδιες οι θιγόμενες επώνυμες καταγγελίες; Οι φοιτήτριες δεν παύουν να είναι ενήλικα πρόσωπα. Η Δ θεωρεί ότι ναι μεν αυτό ισχύει, αλλά «για να μην κοροϊδευόμαστε, ξέρουμε σε ποια κοινωνία ζούμε. Πώς θα βρει το θάρρος μια 19χρονη ή 20χρονη να καταγγείλει έναν διδάσκοντα, κάποιον με σχέσεις εντός και εκτός πανεπιστημίου, ο οποίος έχει απειλήσει επανειλημμένα φοιτητές με τους οποίους συγκρούστηκε ότι δεν θα βρουν ποτέ δουλειά; Και γιατί πρέπει να επωμιστούν οι φοιτήτριες το βάρος μιας υπόθεσης που είναι κοινό μυστικό; Έπειτα μιλάμε για σχέσεις εξουσίας, δεν είναι οι φοιτήτριες σε θέση ισχύος, αλλά οι διδάσκοντες».

Εδώ που τα λέμε, εάν αρκετοί καθηγητές αμφισβήτησαν τις διαβεβαιώσεις των συναδέλφων τους ότι υπάρχει πρόβλημα, πώς θα υποδέχονταν τις φοιτήτριες; Αυτό πράγματι ισχύει για όσες γυναίκες δεν έχουν ακόμη αποφοιτήσει. Από την άλλη, σύμφωνα με πληροφορίες μας, υπάρχουν πρώην φοιτήτριες οι οποίες ενώ ανεπισήμως έδιναν τη μαρτυρία τους, αρνούνταν να καταθέσουν επωνύμως. Σε αυτήν την περίπτωση, πρέπει κανείς να αναζητήσει αλλού τις εξηγήσεις – ίσως σε νοοτροπίες και κοινωνικά στερεότυπα.

Μετά από αλλεπάλληλες γενικές συνελεύσεις του Τμήματος, το θέμα εγκαταλείπεται –ή λησμονείται– καθώς ο καταγγελλόμενος φεύγει με εκπαιδευτική άδεια ώστε, όπως έχει πει, να ολοκληρώσει το διδακτορικό του.

Το όνομά του εμφανίζεται ξανά στη γενική συνέλευση του Δεκεμβρίου του 2019, όταν ομάδα φοιτητών παρουσιάζει στους καθηγητές μια σειρά από προβλήματα στα οποία ζητά λύσεις. Ανάμεσα σε αυτά είναι και το γεγονός πως το εργαστήριο οπτικοακουστικών μέσων του τμήματος παραμένει κλειδωμένο, καθώς το κλειδί το έχει το μέλος ΕΔΙΠ που βρίσκεται σε εκπαιδευτική άδεια. «Αυτό λύνεται εύκολα, ο διδάσκων θα επιστρέψει», ανακοινώνει τότε ένας από τους καθηγητές για να προκαλέσει την έκρηξη της Δ. «Είπα τότε πως δεν είναι δυνατόν να φέρνετε πίσω κάποιον για τον οποίον γνωρίζετε ότι υπάρχουν τόσο σοβαρές καταγγελίες. Την ώρα που μιλούσα, ορισμένες καθηγήτριες –οι οποίες μας είχαν συμπαρασταθεί πολύ– κουνούσαν το κεφάλι τους».

Συνάδελφός τους, όμως, επέμενε ότι «εμείς εδώ δεν είμαστε δικαστήριο» και απαιτούσε και πάλι να γίνουν επώνυμες καταγγελίες στη γενική συνέλευση. «Και όλοι πάντως παραδέχτηκαν ότι το θέμα ήταν βεβαίως εν γνώσει τους, αλλά δεν είχαν κινήσει καμιά διαδικασία», λέει η φοιτήτρια, προσθέτοντας πως εάν έκαναν αυτές τις καταγγελίες οι φοιτήτριες, προφανώς τα ονόματά τους θα έφταναν στα αυτιά του καταγγελλόμενου, ο οποίος σύντομα θα επέστρεφε στα καθήκοντά του. Και άρα ρίσκαραν –μεταξύ άλλων– να υποστούν ενδεχόμενη εκδικητική συμπεριφορά εκ μέρους του.

Οι φοιτητές έφυγαν από εκείνη την επεισοδιακή συνέλευση με τη δέσμευση ότι θα φτιαχνόταν μια ολιγομελής επιτροπή καθηγητών και φοιτητών, που θα είχε την αρμοδιότητα να συλλέξει μαρτυρίες σε συνθήκες εμπιστευτικότητας. «Η επιτροπή αυτή δεν συστάθηκε ποτέ επισήμως, καθώς μας είπαν ότι υπήρχαν ανυπέρβλητα νομικά κωλύματα», συνεχίζει η Δ. Αντί για την επίσημη, λοιπόν, φτιάχνεται μια άτυπη επιτροπή που συγκεντρώνει μαρτυρίες. Το ίδιο διάστημα, τα μέλη της φοιτητικής παράταξης συγκεντρώνουν υπογραφές σε ένα κείμενο που περιγράφει τη συστηματική αντιακαδημαϊκή συμπεριφορά του μέλους ΕΔΙΠ, ο οποίος παρεμπιπτόντως δεν καταγγέλλεται μόνο για σεξουαλική παρενόχληση.

Την ίδια ώρα, προσπαθούν να πείσουν συμφοιτήτριές τους να απευθυνθούν στον πρόεδρο του Τμήματος, δίνοντας επώνυμες καταγγελίες. Η Δ επισημαίνει, πάντως, ότι η ίδια και οι συμφοιτητές της δέχονταν από το τμήμα παραινέσεις να μην δώσουν έκταση στο θέμα, ώστε να μην υπονομευτεί η προσπάθεια για τη λύση του προβλήματος. «Η δική μας άποψη ήταν και είναι ότι η προτεραιότητα ήταν να προστατευθεί το κύρος του Τμήματος και του πανεπιστημίου, αλλά και να μην ρισκάρουν οι καθηγητές μηνύσεις από τον καταγγελλόμενο αν ακουγόταν ανοιχτά το όνομά του», επαναλαμβάνει.

Τον Φεβρουάριο του 2020 το κείμενο των υπογραφών, αλλά και κάποιες επώνυμες καταγγελίες, φτάνουν –όπως μας λέει η Δ– στον πρόεδρο του Τμήματος. Τότε πια, η γενική συνέλευση ψηφίζει υπέρ της διεξαγωγής ΕΔΕ. Τις ίδιες ημέρες, μια ολιγομελής ομάδα φοιτητών θα φτιάξει σελίδα στο Facebook μέσω της οποίας καλεί τις φοιτήτριες και τους φοιτητές να συμπληρώσουν, επώνυμα ή ανώνυμα, μια φόρμα όπου θα καταγγείλουν ανάρμοστες συμπεριφορές του ίδιου διδάσκοντα.

Τον Μάρτιο του 2020 ο πρόεδρος του Τμήματος απευθύνεται στην Κοσμητεία, που χωρίς να χάσει χρόνο απευθύνεται στη Σύγκλητο, που είναι και η αρμόδια για να ζητήσει ΕΔΕ. Ο Πρύτανης, δηλαδή, ενημερώνεται για την υπόθεση το αργότερο στις αρχές του καλοκαιριού του 2020. Στο μεταξύ, ο καταγγελλόμενος έχει επιστρέψει και διδάσκει κανονικά. Και πλέον, εκτός από το ΕΚΠΑ, έχει εξασφαλίσει συνεργασία και με το Πάντειο Πανεπιστήμιο – όπου, όπως αναφέραμε στην αρχή, άλλη μια φοιτήτρια θα καταγγείλει στην πορεία ότι δέχτηκε σεξουαλική παρενόχληση. Και μάλιστα, όσα μας περιγράφει η συγκεκριμένη φοιτήτρια για τη συμπεριφορά και τα μηνύματα που δεχόταν, συμπίπτουν απολύτως με όσα γνωρίζουμε ότι είχαν καταγγείλει για το ίδιο πρόσωπο τα τελευταία χρόνια φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Αθηνών. Με άλλα λόγια, προκύπτει ένα μοτίβο συμπεριφοράς.

Η ΕΔΕ τελικά θα ξεκινήσει στο τέλος Ιανουαρίου του 2021. «Λίγες ημέρες νωρίτερα, είχε γίνει γνωστή η καταγγελία της Σοφίας ΜπεκατώροΡαγδαίες εξελίξεις μετά τις καταγγελίες της Σοφίας Μπεκατώρου | Ναυτεμπορικήυ, αλλά και η παλιά υπόθεση σεξουαλικής παρενόχλησης στο ΑΠΘΑΠΘ: Κατάθεση πρύτανη για τη σεξουαλική παρενόχληση φοιτητριών | Ναυτεμπορική. Να πρόκειται για σύμπτωση;», αναρωτιούνται η Δ και ο Ν, μέλος και αυτός της φοιτητικής παράταξης που ασχολήθηκε με την υπόθεση. Οι δυο φοιτητές λένε ότι δεν μπορούν να γνωρίζουν γιατί απαιτήθηκε διάστημα έξι μηνών για να ξεκινήσει η ΕΔΕ. Πράγματι, μοιάζει πολύ μεγάλη η καθυστέρηση για μια τόσο σοβαρή υπόθεση, ειδικά από τη στιγμή που μια Ένορκη Διοικητική Εξέταση μπορεί να διαταχθεί ακόμη και μέσα σε μερικές ημέρες.

Στο μεταξύ, πάντως, στις αρχές του 2020 είχε ήδη συσταθεί η Επιτροπή Ισότητας των Φύλων του ΕΚΠΑ. Τον Απρίλιο του 2021, όταν η Επιτροπή πραγματοποιεί εκδήλωση για τη σεξουαλική παρενόχληση –στην οποία, μάλιστα, συμμετέχει και ο Πρύτανης του πανεπιστημίου– κανένα από τα μέλη της δεν έχει ενημερωθεί ότι τις ίδιες ημέρες βρίσκεται σε εξέλιξη ΕΔΕ που είχε ξεκινήσει από τον Ιανουάριο. Έμελλε να το μάθουν έναν μήνα αργότερα, τον Μάιο, μέσα από σχετικό δημοσίευμαΖητούσε γυμνές φωτογραφίσεις από φοιτήτριες! | Εφημερίδα των Συντακτών. Θα είχε νόημα να ενημερωθούν, από τον Ιανουάριο του 2021, ώστε να σταθούν συμπαραστάτες στην προσπάθεια φοιτητών και καθηγητών να βρουν λύση; Δεν το γνωρίζουμε, αλλά το θεωρούμε πολύ πιθανό, με δεδομένο ότι ανάμεσα στις αρμοδιότητές τηςΕπιτροπή Ισότητας των Φύλων | ΕΚΠΑ Επιτροπής είναι να «παρέχει υπηρεσίες διαμεσολάβησης σε περιπτώσεις καταγγελιών για διακριτική μεταχείριση ή παρενοχλητική συμπεριφορά».

Κι έτσι φτάνουμε στο καλοκαίρι του 2021, με το μέλος ΕΔΙΠ να βρίσκεται πλέον σε αργία, εν αναμονή της ολοκλήρωσης της πειθαρχικής διαδικασίας. Στο μεταξύ, όμως, έχουν περάσει τρία χρόνια από την ώρα που η υπόθεση ήρθε για πρώτη φορά, επισήμως, σε γνώση της γενικής συνέλευσης του Τμήματος ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ.