Τέχνη

Το καλό με τις, κατά καιρούς, αναδρομικές εκθέσεις καλλιτεχνών με ιστορία είναι ότι το κοινό έρχεται σε επαφή όχι μόνο με την τέχνη τους, αλλά και με την εξέλιξή της μέσα στα χρόνια. Η ζωγράφος Κλεοπάτρα Δίγκα είναι από τις κορυφαίες εκπροσώπους του κριτικού ρεαλισμού. Πολυσχιδής προσωπικότητα, με σταθερή αναφορά τη ζωγραφική και με όραμα τη «συνολική τέχνη», η δραστηριότητά της εκτείνεται από τη σκηνογραφία για θέατρο και κινηματογράφο μέχρι ραδιοφωνικές παραγωγές για το Τρίτο Πρόγραμμα του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά και την έκδοση βιβλίων. Υπήρξε από τα ιδρυτικά στελέχη της Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Ανάπτυξης δήμου Καλαμάτας (ΔΕΠΑΚ), ενώ ως υπεύθυνη του εικαστικού τομέα, οργάνωσε και διεύθυνε το εικαστικό εργαστήριο του δήμου στα πρώτα επτά χρόνια της λειτουργίας του. Ως σύμβουλος του υπουργείου Πολιτισμού οργάνωσε το Δίκτυο Εικαστικών Εργαστηρίων του ΥΠΠΟ.
Η Κ. Δίγκα παρουσιάζει αυτόν τον καιρό μία «Διαδρομή» στην ακριβή τέχνη της από το 1968 μέχρι σήμερα, υπό την αιγίδα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης. Ενόσω η έκθεση συνεχίζεται, η Κλεοπάτρα Δίγκα εξέφρασε τις ενδιαφέρουσες απόψεις της στην «Εποχή».

Τη συνέντευξη πήρε
η Λιάνα Μαλανδρενιώτη

Από την αρχή της Διαδρομής σας επιλέξατε τη ρεαλιστική ζωγραφική. Τι σας οδήγησε σε αυτή την επιλογή;
Από παιδί, μου άρεσε να ζωγραφίζω αυτά που για κάποιο λόγο με συγκινούσαν ή με ενδιέφεραν γύρω μου. Αυτό δεν με εγκατέλειψε ποτέ. Αυτή την πρώτη σχέση ειλικρίνειας με τη ζωγραφική, που είναι η ανάγκη για ζωγραφική του ανθρώπου από την εποχή που πρωτοχάραξε ένα ζώο στο βράχο, συγκρατήθηκε μέσα στην επιθυμία μου. Έτσι ό,τι διαδρομές έγιναν μέσα μου δεν μπόρεσαν να προσανατολίσουν αλλού αυτή την πρώτη «ανάγκη». Μόλις ήρθα σ’ επαφή με το χώρο της σπουδής της ζωγραφικής, το1966, γύρω μου έβραζε η αφηρημένη τέχνη και το χρώμα έρρεε άφθονο στα τελάρα. Τότε ένοιωσα τη μεγάλη ανάγκη του αντίθετου, να κάνω κάτι σχεδόν νατουραλιστικό και από τη φύση, αλλά ταυτόχρονα, επειδή αυτό δεν μ’ έφτανε, τοποθέτησα μια σύγκρουση, με ένα σύγχρονο αντικείμενο (έργο «Τide» στην έκθεση). Σήμερα είμαι σε θέση να το αναλύσω αυτό, τότε απλά ζωγράφιζα αυτό που ήθελα. Όμως θυμάμαι τους δρόμους των διαθέσεών μου τότε.

Παράλληλα, επιδιώξατε τη συλλογικότητα, συμμετείχατε σε κοινές δράσεις και αποτελέσατε μέλος της ομάδας των πέντε ελλήνων ρεαλιστών (Βαλαβανίδης, Δίγκα, Κατζουράκης, Μπότσογλου, Ψυχοπαίδης), μια ομάδα μου έμεινε στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής τέχνης για τις πρωτοποριακές εικαστικές της προτάσεις. Πώς δημιουργήθηκε αυτή η ομάδα;
Η ομάδα έγινε πολύ απλά, σχεδόν ως αυτονόητο. Είμαστε φίλοι, ζωγραφίζαμε ρεαλιστικά, είχαμε κοινές πολιτικές αντιλήψεις, αριστερές, θέλαμε να υπηρετήσουμε τις ιδέες μας με τη δουλειά μας και τότε είχαμε τη χούντα. Το σοσιαλιστικό ρεαλισμό τον είχαμε όλοι πετάξει στο πυρ το εξώτερο, βέβαια. Θέλαμε να σταθούμε σχολιαστικά, κριτικά στην πραγματικότητα που μας περιέβαλε, και αυτό κάναμε, πολιτική τέχνη. Εκ των υστέρων, αυτό που ειπώθηκε από τους θεωρητικούς για την ομάδα αυτή, ήταν ότι για πρώτη φορά συνέβαινε στη ζωγραφική του τόπου μας ένα ρεύμα να εμφανίζεται στην Ελλάδα, όπως ταυτόχρονα και έξω. Εκείνη την εποχή, του ’70, τα πράγματα δεν ήταν όπως σήμερα παγκοσμιοποιημένα -τόσο σε επίπεδο πληροφόρησης όσο και αναγκών. Αυτό ίσως τοποθέτησε την ομάδα στην πρωτοπορία, εκτός της νέας εικαστικής ποιοτικής πρότασής της.

Είναι πολιτική πράξη το να κάνεις τέχνη;
Παρακάμπτοντας το τετριμμένο «όλα είναι πολιτική πράξη», ακόμα κι ο καναπές, φυσικά και είναι πολιτική πράξη η τέχνη. Μάλιστα, στην ιστορία είναι γνωστοί οι διωγμοί καλλιτεχνών από καθεστώτα ή το αντίθετο ο ιδεολογικός προσεταιρισμός τους όταν κάποια μορφή τέχνης τα υπηρετούσε.

Στη «Διαδρομή» σας συναντάμε και έργα της «στρατευμένης» καλλιτεχνικής πλευράς σας, όπως το αφιερωμένο στον δολοφονημένο γάλλο συνδικαλιστή Πιερ Οβερνέ.
Ναι, αυτό το έργο έγινε στο Παρίσι στο πλαίσιο μιας άλλης εικαστικής ομάδας που συμμετείχα και που έκανε πολιτικό έργο, με θέματα επίκαιρα κάθε φορά: Χούλιο Λε Παρκ, Αρόγιο, Φρομανζέ, Γκι Ντε Ρουζμόν, Σλοσέρ, Σπανταρί κ.ά. Αυτοί δεν ήταν ως ζωγράφοι κριτικοί ρεαλιστές, είχαμε διαφορετικά λανγκάζ μεταξύ μας. Αυτό που ένωνε την ομάδα αυτή, ήταν ο πολιτικός στόχος κάθε επίκαιρου θέματός, όπως ένα μεγάλο εργατικό ατύχημα που είχε γίνει σε κάποιο ορυχείο ή η στυγνή δολοφονία του συνδικαλιστή της Ρενό, Πιέρ Οβερνέ που είχε κάνει μεγάλη αίσθηση τότε στη Γαλλία. Έτσι πρόκυψε το έργο μου αυτό. Βέβαια, όταν βρέθηκα σ’ αυτή την ομάδα εκτίμησα την καθαρότητα στη δομή της δικής μας των Νέων Ελλήνων Ρεαλιστών. Στην Παρισινή ομάδα, οι καλλιτέχνες «άλλαζαν ρόμπα» και έβαζαν αυτή της πολιτικής τέχνης, ενώ στην ελληνική, το έργο μας δεν άλλαζε εκτός ομάδας.

Η διαμονή σας στο Παρίσι σας χάρισε και την εμπειρία της σκηνογραφίας.
Είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ με ένα σκηνογράφο διάσημο τότε, τον Ιμπέρ Μονλού σε σκηνογραφίες στις μεγάλες εθνικές σκηνές της Γαλλίας, το Εθνικό Λαϊκό Θέατρο (ΤΝΡ) την Κομεντί Φρανσέζ, το Οντεόν, κ.ά. Επίσης, μέσα απ’ αυτές, να έχω συνεργασίες με σκηνοθέτες που στην Ελλάδα τότε για μας ήταν μύθοι, όπως ο Ροζέ Πλανσόν, που τον θαύμαζε ο Κάρολος Κουν αλλά και άλλοι.
Είχα βρεθεί αντιμέτωπη με άλλα σκηνογραφικά μεγέθη. Λάτρεψα τη σκηνογραφία, συναιρούσε όλες τις τέχνες αλλά και τη συνεργασία των ανθρώπων. Άσχετο αν αργότερα, γυρίζοντας εδώ, βρήκα άλλο κλίμα να επικρατεί, κάτι που πληγώνει. Η αδυναμία μας για συνεργασία. Τι κατάρα!

Ένα έργο τέχνης είναι συγχρόνως και εμπόρευμα, εσείς με την ομάδα του Κέντρου Εικαστικών Τεχνών (ΚΕΤ) κρατήσατε αρνητική στάση στα «κυκλώματα της διακίνησης».
Η ομάδα του ΚΕΤ ήταν η πρώτη κίνηση αντίστασης στην στυγνή εμπορευματοποίηση του έργου τέχνης εικαστικών καλλιτεχνών στη μεταπολίτευση. Είμαστε 26 εικαστικοί και θέλαμε την άμεση και πολύπλευρη επαφή μας με το κοινό, όχι μέσα από τη διαμεσολάβηση της εμπορίας των γκαλερί.

Σήμερα που μιλάμε πια για το χρηματιστήριο της τέχνης, τι καθορίζει την αξία ενός έργου και ποια είναι η δική σας στάση για την εμπορική αξιοποίηση της τέχνης σας.
Η στάση μου σ’ αυτό ήταν αρνητική, από τότε που ήμουν στη Γαλλία. Ό,τι περιφρονείς, έρχεται η ώρα που σε κάνει να πληρώσεις το αντίτιμο! Στην πρακτική του πλευρά, βέβαια, μόνο. Προτίμησα να βιοποριστώ μέσα από τη διδακτική της τέχνης. Πράγμα που ταίριαζε και με την ιδεολογία μου. Αξιοπρεπώς, αλλά περιορισμένα. Ποτέ δεν αγάπησα το χρήμα, γιατί, κακά τα ψέματα, αν μπει ο δημιουργός σ’ αυτό τον κύκλο, δεν βγαίνει αλώβητος. Το έχω δει να συμβαίνει σε πολύ ταλαντούχους. Την τέχνη την έχω πολύ ψηλά. Είμαι πολύ φιλόδοξη. Όσο κι αν αυτό ακούγεται φαντασμένο, έτσι είμαι. Όταν ζωγραφίζω θέλω να παλεύω με τα δικά μου θηρία, όχι τα έξω. Κι αν άρχιζα τώρα, πάλι το ίδιο θα έκανα. Τα έργα δεν είναι εμπορεύματα.

Η «Διαδρομή» σας στη ζωγραφική έχει μία παύση 15 ετών. Για πιο λόγο και πώς γεμίσατε αυτή την παύση;
Επιστρέφοντας περί τα τέλη του 1974 στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης ξεκινά μια δύσκολη περίοδος, όσον αφορά τη σχέση μου με τη ζωγραφική, και μια συνειδητή απομάκρυνση από αυτήν, που κρατά σχεδόν 15 χρόνια. Την περίοδο αυτή καταγίνομαι με μια σειρά σχεδίων, με τίτλο «Μπουκάλια», τα μισά από τα οποία όμως καταστρέφονται όταν το σπίτι πλημμύρισε από μια βλάβη στα υδραυλικά. Γεννήθηκαν μέσα μου τεράστια ζητήματα για τη χρησιμότητα της ζωγραφικής ως μορφής σύγχρονης έκφρασης. Αισθάνομαι ότι όλες οι τέχνες πρέπει να ενωθούν σε μια συνολική μορφή. Η επιρροή της σκηνογραφίας, των αδιάκοπων προσωπικών γραψιμάτων, που δεν σταμάτησαν ποτέ, αλλά και όσα τροφοδότησε η επαφή μου με άλλες αντιλήψεις στο Παρίσι, ενεργοποίησαν έντονα αυτό τον προβληματισμό. Παράλληλα, σκηνογράφησα αρκετά στο θέατρο, στην τηλεόραση και στον ελληνικό και ξένο κινηματογράφο εκείνη την εποχή.
Ένα ερειπωμένο αρχοντικό στην Κάτω Κηφισιά, με τον περιβάλλοντα χώρο του, μου δίνουν το έναυσμα για ένα θέαμα με τίτλο «Ο χρόνος των παραθύρων» που με απασχόλησε πολύ, για χρόνια, γράφοντας και προετοιμάζοντας το ανέβασμά του σε παράσταση. Ένα σχέδιο μάλλον μαξιμαλιστικό, που ενώ εγκρίθηκε και εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1985» δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ για λόγους οικονομικούς. Μέχρι τώρα παραμένει ανέκδοτο. Αυτό το κείμενο – καμβάς θεωρώ πως περιέκλειε όλη μου την επιθυμία και το πώς εννοούσα εγώ τη «συνολική τέχνη». Η σκηνογραφία δίνοντας μου την ευκαιρία να δουλέψω με διάφορα υλικά στο χώρο, με χόρτασε από την ανάγκη αυτή, πράγμα που γίνεται κεντρικό έργο σήμερα σε πολλούς εικαστικούς των κονσεψουάλ και των εγκαταστάσεων και αρκετά πληκτικά. Στο θέατρο το κάνεις αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία σου, υπηρετώντας ένα κείμενο, εικαστικοποιώντας το. Είναι ανόητο σήμερα να μιλάμε για πρωτοπορίες. Όλα έχουν γίνει, τίποτα πια δεν είναι καινούργιο. Όλα αυτά που κυκλοφορούν τα έχουμε ήδη όλα δει στην δεκαετία του ’70 έξω. Πρωτοπορία σήμερα είναι η ειλικρίνεια.

Είναι η εποχή που εμπλακήκατε με τις δραστηριότητες δημόσιων φορέων και με τα εικαστικά εργαστήρια;
Τα εικαστικά εργαστήρια των δήμων που οργάνωσα, τόσο θεσμικά όσο και σε επίπεδο εικαστικών προγραμμάτων, είναι η αγάπη μου για την τέχνη μου, τους ανθρώπους και τον τόπο μου. Το δώρο της τέχνης πρέπει να μοιραστεί. Ο κάθε άνθρωπος είναι δημιουργός, φτάνει να μην τον ξεκόψουν απ’ αυτή του την ικανότητα μέσα από την παιδεία που τον «σχεδιάζει» εσκεμμένα γι’ αυτό το τέρας που μας πνίγει σήμερα, ως άνθρωπο-αντιάνθρωπο. Τα 30 χρόνια που αφιέρωσα στα εικαστικά εργαστήρια, ήταν για μένα μια πάλη γι’ αυτή την άλλη κοινωνία που δεν θα πάψω ποτέ να ελπίζω και να προσπαθώ. Γι αυτό το στόχο έπρεπε να στηθούν θεσμοί. Στην Ελληνική Ιδιαιτερότητα ο Καστοριάδης λέει:
«Κάθε κοινωνικός θεσμός αποτελεί ιστορική δημιουργία, δημιουργία μιας μορφής, ενός είδους και, με την έννοια αυτή, μπορεί να συγκριθεί με το έργο τέχνης. Προσοχή, δεν ισχυρίζομαι ότι η θέσμιση της κοινωνίας, αποτελεί έργο τέχνης. Λέω μόνο ότι υπάρχει μια πλευρά της που μπορεί να συγκριθεί μ’ αυτό: η δημιουργία μιας μορφής, η θέση ενός είδους, μιας ουσίας. Μια τέτοια αντίληψη των πραγμάτων είχα για τις κοινωνικές μου δραστηριότητες στο θεωρητικό τους μέρος όταν πραγματοποιούσαμε το όραμα του Σ. Μπένου για την Καλαμάτα, τη ΔΕΠΑΚ μαζί με τον Γ. Κουρουπό στη μουσική και την Β. Μαραγκοπούλου στο χορό, ομάδα πάλι. Ακολούθησε η οργάνωση του Δικτύου Εικαστικών Εργαστηρίων του ΥΠΠΟ επί υπουργίας του Σ. Μπένου αλλά και ο συντονισμός της Εθνικής Επιτροπής Εικαστικών, από την οποία πρόεκυψαν δύο μουσεία, το Εθνικό Σύγχρονης Τέχνης και το Κρατικό της Θεσσαλονίκης. Τέλος, το εικαστικό εργαστήριο του δήμου της Πάτρας, όπου εκεί συγκεντρώθηκε όλη η αποκτηθείσα πείρα των χρόνων. Κατέρρευσε από τον Καλλικράτη, όπως και το Δίκτυο του ΥΠΠΟ. Τα δε μουσεία υπολειτουργούν. Όλος ο πολιτισμός κατέρρευσε μαζί με τις ζωές των ανθρώπων μέσα στην αδιαφορία των ανικάνων(;) -επιεικής είναι ο χαρακτηρισμός…

Τι μάθατε από τα παιδιά;
Τα παιδιά μου καθάρισαν την όραση. Ζωγραφίζουν ανιδιοτελώς, για να χαρούν, αλλά και να μας πουν αυτά που δεν μπορούν ακόμα με το σύνθετο λόγο του ενήλικου. Αργότερα, με την ανάπτυξη του λόγου, αυτή η ορμή πέφτει. Και κείνη τη στιγμή η εικαστική παιδεία -κι όχι μόνο αυτή, όλων των τεχνών, αλλά και των άλλων μαθημάτων- πρέπει να περάσει τη δημιουργικότητα του παιδιού σε άλλο επίπεδο, να την διατηρήσει να την απλώσει και να την βαθύνει.

Επιστρέφετε στη ζωγραφική και η «Διαδρομή» σας συνεχίζεται με τις «Αυτοπροσωπογραφίες».
Μετά από κάθε εσωτερική κρίση, ο κάθε άνθρωπος έχει την ανάγκη να κοιτάξει μέσα του, να επανατοποθετήσει τον εαυτό του. Τι καλύτερο από το να σταθεί απέναντι σ’ ένα καθρέφτη; Πάντα το έκαναν αυτό οι ζωγράφοι, όταν ήθελαν ν’ αναμετρηθούν με τον εαυτό τους. Κι εγώ το έκανα, χωρίς οίκτο. Αν έβγαλα αλήθειες; Αυτό θα το κρίνει ο θεατής των έργων αυτών.

Και στην «Ανθρώπινη κατάσταση» είστε ρεαλιστικά ανελέητη, ο άνθρωπος γυμνός ανήμπορος μπροστά στη φθαρτότητά του.
Εκεί έσκυψα με περισσότερη αγάπη απ’ ό,τι κοιτάζοντας τον εαυτό μου, θαρρώ. Ο καημένος ο άνθρωπος… η μυθοποίηση του σώματος… η πλαστότητα στο σύγχρονο πολιτισμό μας. Ας ψάξουμε την αλήθεια του, την ανθρώπινη μυρουδιά. Δύο πράγματα με ακολουθούν σχεδόν από τότε που ξεκίνησα να ζωγραφίζω: η έννοια του χώρου μέσα στον οποίο τοποθετείται ο άνθρωπός και η έννοια της αντίθεσης, της σύγκρουσης. Νομίζω, τώρα, που είδα σχεδόν την περισσότερη δουλειά μου στημένη γύρω στην έκθεση, συνειδητοποίησα -και είμαι σε θέση να το διατυπώσω και λεκτικά- ότι αυτό συνέχει το όλον.

Ενώ στη χώρα μας η εικαστική τέχνη προωθείται μόνο από τις γκαλερί, το Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, άστεγο ακόμα, δέχθηκε την προκλητική παρέμβαση του ΥΠΠΟ.
Ολέθριος, αξιοθρήνητος και απολύτως αντιδημοκρατικός -φασιστικός θα έλεγα- χειρισμός από πλευράς του ΥΠΠΟ. Η Άννα Καφέτση, ιδρυτική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, ικανότατη επιστημονικά, είχε δώσει την ψυχή και τη ζωή της στην ίδρυση αυτού του μουσείου. Δεν διακόπτεις σύμβαση διευθυντή, και μάλιστα ιδρυτικού, ένα χρόνο πριν τη λήξη της, με υπουργικό διάταγμα, εάν δεν καταγγέλλεις δημόσια το λόγο για τον οποίο προβαίνεις στη διακοπή –που, επειδή είναι προσβλητική πράξη, πρέπει να είναι πολύ σοβαρός. Δεν είναι σύννομο. Δεν της άξιζε αυτό της Α. Καφέτση. Έπρεπε να εγκαινιάσει αυτή το Φιξ. Δεν είναι ηθική συμπεριφορά αυτό που έκαναν. Και η νέα διευθύντρια, θα πραγματοποιήσει το μουσειολογικό σχεδιασμό της προκατόχου της, βάσει του οποίου έχει μπει, και θα χρηματοδοτηθεί το μουσείο από το ΕΣΠΑ; Αυτό δεν είναι, επιπλεόν, κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας; Δεν θα ήθελα να είμαι καθόλου στη θέση της διαδόχου… Πλέον με υπουργικά διατάγματα γίνονται όλα, απολύσεις προσλήψεις… Για την πρόσληψη του χαμηλότερου υπαλλήλου χρειάζεται ΑΣΕΠ. Αλλά όλοι φανταζόμαστε διάφορα, κι όχι άδικα, για την είσοδο του ιδιωτικού τομέα σε μη ορθή και συμφέρουσα σχέση με το δημόσιο. Πάντα με καταφανές όφελος του πρώτου.

Τι θα επιθυμούσατε ως πρώτη κίνηση για τον πολιτισμό από την κυβέρνηση της αριστεράς;
Να απαντήσω το αφελές, η παιδικό, τα πάντα; Κυρίως, όμως, για όσα έθιξα εδώ, να τους δώσει το φιλί της ζωής. Όσο για τα υπόλοιπα, πάντα η αριστερά είχε το χώρο της κουλτούρας ως προνομιακό της χώρο. Αυτόν έχει καθήκον να ανασυστήσει. Πράγμα που αυτή τη στιγμή δεν έχει κάνει και λυπάμαι -κι όχι μόνο εγώ. Πάνω απ’ όλα, το πρώτο που έχει να κάνει, αξιοκρατικά, να ενεργοποιήσει το καλύτερο πνευματικό κομμάτι της χώρας -και πολλοί απ’ αυτούς ανήκουν στην αριστερά χωρίς να είναι κομματικά της μέλη. Να τους αναζητήσει, να τους συγκεντρώσει, να τους αναθέσει έργο. Βάσει αυτού κρίνονται όλοι.

Διάρκεια έκθεσης: 6 Νοεμβρίου 2014 – 10 Ιανουαρίου 2015. Η έκθεση θα παραμείνει κλειστή την Παρασκευή 26, την Τετάρτη 31 Δεκεμβρίου και την Παρασκευή 2 Ιανουαρίου 2015. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως Παρασκευή 10 π.μ. – 2 μ.μ., Τετάρτη και Παρασκευή 6 – 8 μ.μ., Σάββατο 12 – 2 μ.μ. Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης ((Μέγαρο Εϋνάρδου, Αγ. Κωνσταντίνου 20 & Μενάνδρου). Πληροφορίες: 210 5223101, 210 5223540, 210 3234267.

• Επόμενο >