Αποκαλύπτοντας τον Banksy – ο καλλιτέχνης του δρόμου δεν είναι ένας άνθρωπος, αλλά ένα brand ανθρώπων
Οταν ο Banksy διαπίστωσε ότι η εταιρεία λιανικής πώλησης ρούχων Guess σε ένα από τα καταστήματά της στο Λονδίνο είχε στη βιτρίνα δικά του σχέδια, εκνευρίστηκε τόσο ώστε μέσα από το λογαριασμό στου στο Instagram – όπου έχει 11,6 εκατομμύρια followers – κάλεσε επίδοξους κλέφτες να το επισκεφτούν και να πάρουν ό,τι θέλουν, αφού τη εταιρεία χρησιμοποιούσε δικό του υλικό χωρίς την άδεια του. Αυτά συνέβησαν το 2022.
Στις 18 Νοεμβρίου 2022, η Guess αναγκάστηκε να κλείσει τις πόρτες της Regent Street, αφού ο Banksy υποκίνησε τους κλέφτες να λεηλατήσουν το κατάστημα. Στην τρίτη του ανάρτηση στο Instagram ο καλλιτέχνης του δρόμου δήλωσε: “Βοήθησαν τους εαυτούς τους χρησιμοποιώντας τα έργα τέχνης μου χωρίς να ρωτήσουν, επομένως γιατί να είναι λάθος για εσάς να κάνετε το ίδιο στα ρούχα τους;”. Αυτή δεν είναι η πρώτη διαμάχη μεταξύ του Banksy και μιας μεγάλης εταιρείας και σίγουρα δεν θα είναι η τελευταία. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: ποιος έχει δίκιο;
Ο Banksy έχει χαρακτηριστεί ως ο “πιο απίθανος εθνικός θησαυρός” της Βρετανίας. Αλλά τώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις δικαστικές αρχές, όπου τα σχόλια γι αυτόν δεν αναμένονται κολακευτικά.
Ο Banksy – το ψευδώνυμο του γεννημένου στο Μπρίστολ, 53χρονου, με σπουδές στο δημόσιο σχολείο Robin Gunningham – κατονομάζεται ως πρώτος εναγόμενος σε μια νομική αγωγή που τον κατηγορεί για δυσφήμιση. Συγκατηγορούμενός του είναι η εταιρεία που ίδρυσε ο ίδιος με τον τίτλο, Pest Control Ltd. Σε αντίθεση με τον τίτλο της, η εταιρεία πουλάει την τέχνη του, η οποία παράγεται πάντοτε, εν μια νυκτί και αθέατη, με την χρήση ενός στένσιλ και η οποία κοσμεί πλέον τις πλευρές σπιτιών και τους μισογκρεμισμένους τοίχους όχι μόνο στο Μπρίστολ και το Λονδίνο, αλλά παντού, από τη Δυτική Όχθη μέχρι το Ντιτρόιτ.
Υπήρξαν πολλές εικασίες σχετικά με την ταυτότητα του καλλιτέχνη και πολλοί πιστεύουν ότι είναι ο Robin Gunningham από το Μπρίστολ, ο οποίος κατονομάστηκε ως συγκατηγορούμενος στην αγωγή δυσφήμισης. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι ο Banksy είναι ο Gunningham, η επισήμανση αυτή δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση αποκάλυψη. Επιπλέον, η προσπάθεια να ανακαλύψουμε την ταυτότητα του Banksy δεν έχει τελικά καμία σημασία.
Κάποτε, υπήρχε ένας Banksy που έκανε καριέρα στο γκράφιτι και είχε ένα διάσημο “καυγά” στην υποκουλτούρα με τον θρύλο του γκράφιτι Robbo στο Λονδίνο. Αυτή η εποχή έχει παρέλθει.
Ο Banksy είναι πλέον μια κολεκτίβα καλλιτεχνών που συνεργάζονται για να παράγουν στοχαστικά, προκλητικά και ανατρεπτικά έργα και εγκαταστάσεις. Το εύρος και η μυστικότητα των μεγαλύτερων έργων του Banksy απαιτούν τη συνεργασία πολλών ατόμων για την ενορχήστρωση, τη σκηνοθεσία και την παραγωγή τους. Το “λούνα παρκ” Dismaland (μια δυσοίωνη εκδοχή των θεματικών πάρκων τύπου Disneyland), το Walled Off Hotel (ξενοδοχείο του Banksy και σχόλιο για τη σύγκρουση Ισραήλ/Παλαιστίνης) στην Παλαιστίνη και το Better Out Than In (η καλλιτεχνική κατοικία του Banksy στη Νέα Υόρκη) είναι παραδείγματα αυτού του είδους της αναγκαίας συνεργασίας.
The Segregation Wall Palestine, August 2005
Banksy opens art-filled Walled Off Hotel on Israeli West Bank barrier
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η κολεκτίβα περιλαμβάνει πολλούς γνωστούς και καταξιωμένους καλλιτέχνες. Ο καλλιτέχνης δρόμου του Μπρίστολ John D’oh είναι μεταξύ αυτών που φημολογείται ότι εμπλέκονται, όπως και ο καλλιτέχνης γκράφιτι και δρόμου James AME72 Ame και ίσως ακόμη και ο τραγουδιστής των Massive Attack Robert Del Naja, μεταξύ άλλων. Πρόκειται για εικασίες. Και πάλι, αυτό δεν έχει σημασία.
Αυτό που έχει σημασία είναι γιατί ο Banksy βρέθηκε πρόσφατα στα δικαστήρια. Πιο σημαντική από την τρέχουσα αγωγή δυσφήμισης είναι η απόρριψη του εμπορικού σήματος του Banksy από την Ε.Ε., το 2021 Αυτό ήταν το αποτέλεσμα της διαμάχης του Banksy με τον παραγωγό ευχετήριων καρτών street art Full Colour Black, ο οποίος χρησιμοποίησε χωρίς άδεια την εικόνα του Banksy με έναν πίθηκο που φοράει μια πλακέτα. Η απόφαση χρησιμοποιεί τα λόγια του ίδιου του Banksy, αναφέροντας: Ο καλλιτέχνης του δρόμου δήλωσε ρητά ότι το κοινό είναι ηθικά και νομικά ελεύθερο να αναπαράγει, να τροποποιεί και να χρησιμοποιεί με οποιονδήποτε άλλο τρόπο τα έργα πνευματικής ιδιοκτησίας που του επιβάλλουν τρίτοι. Επίσης, “τα πνευματικά δικαιώματα είναι για τους χαμένους”, όπως είπε ο Banksy στο δικό του βιβλίο του 2017, Wall and Piece.
Η αίτηση για την κήρυξη της ακυρότητας του εμπορικού σήματος κατατέθηκε το 2018. Ο Banksy δυσαρεστήθηκε. Τον Οκτώβριο του 2019, αποκάλυψε επίσημα το εμπορικό σήμα “homewares” Gross Domestic Product. Το κατάστημα είναι επίσημα ο ιστότοπος, αλλά έκανε το ντεμπούτο του ως pop-up κατάστημα στο οποίο δεν μπορούσε να μπει κανείς και υπήρχε η αναφορά για on line πωλήσεις.
Ο Τόνι, ο τίγρης των Frosted Flakes, που θυσιάστηκε ως χαλί στο σαλόνι, ξύλινες κούκλες που παραδίδουν τα μωρά τους σε λαθρέμπορους σε ρυμουλκούμενα φορτηγά και χαλάκια καλωσορίσματος ραμμένα από σωσίβια: αντί να προσφέρει έναν φιλόδοξο τρόπο ζωής, μια βιτρίνα καταστήματος στο Νότιο Λονδίνο απεικονίζει μια καπιταλιστική δυστοπία. Δημιουργημένο από τον Banksy και εμφανιζόμενο εν μία νυκτί, το Gross Domestic Product είναι η τελευταία εγκατάσταση που ασκεί κριτική στα μείζονα ζητήματα της παγκόσμιας κοινωνίας, όπως η αναγκαστική ανθρώπινη μετανάστευση, η εκμετάλλευση των ζώων και το κράτος επιτήρησης.
Σε δήλωση που αναρτήθηκε στη “βιτρίνα” του καταστήματος αναφέρθηκε ότι το Gross Domestic Product άνοιξε ως άμεση απάντηση στην αίτηση ακύρωσης του εμπορικού σήματος και ότι η πώληση “επώνυμων εμπορευμάτων” του Banksy ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί η ιδιοκτησία και ο έλεγχος του ονόματος Banksy.
Οι απομιμήσεις του Banksy βρίσκονται παντού. Η δημοτικότητα του καλλιτέχνη και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς του Banksy είναι στένσιλ – τα οποία αναπαράγονται εύκολα από οποιονδήποτε με λίγο ταλέντο, χρόνο και ένα μαχαίρι Exacto – εξασφαλίζουν ότι οι απομιμήσεις και τα αντίγραφα θα συνεχίσουν να κατασκευάζονται. Για να το καταπολεμήσει αυτό, ο Banksy έχει μια ομάδα έμπιστων εμπόρων τέχνης για τα επίσημα Banskys και μια υπηρεσία πιστοποίησης αυθεντικότητας που ονομάζεται Pest Control και κυνηγάει και νομιμοποιεί την προέλευση των Banskys.
Ενώ είναι απολύτως θεμιτό για κάθε καλλιτέχνη να θέλει να διατηρήσει τη μοναδική του ταυτότητα και τον έλεγχο των έργων του, είναι σπάνιο για έναν καλλιτέχνη να διατηρεί ένα ολόκληρο προσωπικό τμήμα αφιερωμένο σε αυτό. Οι Revok, Futura και Rime (για να αναφέρουμε μερικούς καλλιτέχνες) έχουν υπερασπιστεί την ιδιοκτησία των γκράφιτι και της τέχνης τους στα δικαστήρια. Προσέλαβαν δικηγόρους, αλλά δεν είχαν τμήμα αφιερωμένο στην πρόληψη και αποτροπή της παραβίασης.
Banksy-style mural in Borodyanka, Ukraine.
Ποιο είναι λοιπόν το νόημα όλων αυτών; Ο Banksy ήταν ένας μεμονωμένος καλλιτέχνης του δρόμου ως ένα σημείο όμως. Μπορεί πράγματι να ήταν ο Robin Gunningham. Ωστόσο, ο Banksy είναι πλέον μια κολεκτίβα καλλιτεχνών που εργάζονται υπό το εμπορικό σήμα Banksy για να παράγουν τα έργα που η υπηρεσία πιστοποίησης ταυτότητας του Banksy, Pest Control, ανακηρύσσει επίσημα ως Banksy. Ο Banksy είναι επίσης μια ομάδα δικηγόρων, εμπόρων τέχνης και επιμελητών που διασφαλίζουν ότι μόνο τα έργα που συνδέονται επίσημα με το εμπορικό σήμα Banksy λαμβάνουν την πιστοποιημένη σφραγίδα έγκρισης Banksy.
Τίποτα από όλα αυτά δεν είναι μυστικό. Παρόλα αυτά, η δημόσια αποκάλυψη αυτού του γεγονότος ότι δλδ πρόκειται για ομάδα καλλιτεχνών και δεν τίθεται θέμα ενός ….ρακένδυτου Banksy εκτιμάται ότι δε θα μειώσει το ενδιαφέρον του κόσμου γι αυτόν και δεν θα επηρεάσει την τιμή που είναι διατεθειμένοι ορισμένοι να πληρώσουν για τα στένσιλ μαϊμούδων ή την αυτοκαταστροφική τέχνη ή γενικότερα για τον τρόπο που ο ή οι καλλιτέχνες του δρόμου αποτυπώνουν τη δική τους εικόνα για τον κόσμο και τα γεγονότα.
The Conversation, Daily Mail, colossal, myartbroker
Τo στένσιλ φτιάχνεται από ένα διάτρητο πρότυπο, συνήθως από χαρτόνι ή άλλα υλικά που διαπερνούνται δύσκολα από χρώμα, χρησιμοποιείται δε για να δημιουργηθούν συγκεκριμένα σχέδια γκράφιτι. Η τεχνική στένσιλ στην εικαστική τέχνη αναφέρεται επίσης ως pochoir.