`Εντγκαρ Μορέν: ο Γάλλος φιλόσοφος, η ανυπακοή του και ο έρωτάς του για την οικουμένη
Με αφορμή τη συμπλήρωση των εκατό του χρόνων, ανασύρουμε από το αρχείο μας άρθρο για αυτόν τον σημαντικό Γάλλο φιλόσοφο που επιμένει να ζει στην πλευρά του έρωτα, όπως ο ίδιος λέει ακόμη και σήμερα και αναφερόμαστε στο τελευταίο του βιβλίο.
Επάγγελμα : ερωτευμένος με την οικουμένη. Έτσι συστήνεται ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Εντγκάρ Μορέν. Ο Μορέν έχει το ταλέντο να ξυπνάει το ησυχασμένο είναι του ανθρώπου, να διεγείρει συνειδήσεις και να ανακατεύει εύστροφα την πολιτική και φιλοσοφική τράπουλα της ζωής μ’ έναν τόσο πειστικό τρόπο, ώστε πολλές φορές σε κάνει να αναρωτιέσαι : μήπως τελικά έχει δίκιο αυτός ο σοφός γέροντας ;
Ενας άνθρωπος εβραϊκής καταγωγής. Η οικογένειά του έφυγε από τη Θεσσαλονίκη για το Παρίσι στις αρχές του 20ού αιώνα, άρα δεν θα μπορούσε παρά να στηρίζει παθιασμένα τις θέσεις του Ισραήλ. Μπορεί να απέφευγε να εκδηλωθεί δημοσίως, να φοβόταν το κόστος μιας τέτοιας προβολής, αλλά το πιθανότερο, μέσα του θα ένιωθε ένας από αυτούς. Ενας από τους Εβραίους που κατατρύχονται –δικαίως– από το άγος του Ολοκαυτώματος και που σήμερα είναι εγκλωβισμένοι σε αδιέξοδες επιλογές, αλλά που η καταγωγή τους δεν παύει να τους θυμίζει τα μονοδιάστατα πρέπει τους.
Ο Εντγκάρ Μορέν δεν είναι ένας από αυτούς, παρ’ ότι, όπως δηλώνει, δεν ξεχνάει. Αλλά δεν συγχωρεί ταυτόχρονα. Νιώθει οργή για τη βάσανο των Παλαιστινίων, αρνείται να αποδεχθεί την άγρια πολιτική του στρατοκρατούμενου Ισραήλ και αγκαλιάζει τα παιδιά της Παλαιστίνης. Πάντα, όμως, από τη γνωστή απόσταση που χωρίζει τη Δύση με την Ανατολή. Εκ του ασφαλούς. Παλαιότερα, όταν σχεδόν το σύνολο της Ευρώπης και κυρίως οι Γάλλοι διανοούμενοι φώναζαν εναντίον της Σερβίας, καλώντας το ΝΑΤΟ να βομβαρδίσει τους Σέρβους, ο Εντγκάρ Μορέν είχε μεταμορφωθεί σε Σέρβο. Βασιλικότερος του βασιλέως, σε μια εποχή που με εξαίρεση την Ελλάδα, η Σερβία βίωνε μιαν απίστευτη διεθνή μοναξιά. Αυτός όμως είναι ο Μορέν, τη βιογραφία του οποίου παρουσίασε προ μηνών στο Παρίσι ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Εμμανουέλ Λεμιέ. Στην κλασική συνέντευξη Τύπου, ο Λεμιέ δήλωσε ότι το να γράψεις τη βιογραφία του Μορέν είναι σαν να γράψεις την ιστορία του 20ού αιώνα!
Θυμάμαι προ ετών το βιβλίο του «Μέθοδος» που κυκλοφορεί στην Ελλάδα. Ογκώδες, δυσκολοδιάβαστο, αλλά κατά κάποιον τρόπο ανακουφιστικό. Με είχε εντυπωσιάσει στο σημείο που έγραφε για τη σημερινή εικόνα της ανθρωπότητας. Σήμερα η ανθρωπότητα δεν γεννάει ανθρωπιά, έγραφε ο Μορέν. Πολύ πριν από αυτόν, ο Γερμανός φιλόσοφος Ερνστ Φίσερ είχε αφιερώσει ημέρες της ζωής του, μελετώντας τον ανθρωπισμό και τον απανθρωπισμό του ανθρώπου σ’ έναν κόσμο αλλοτρίωσης. Ενα ζήτημα τρομερά επίκαιρο στη σημερινή εποχή της ιλιγγιώδους επιστημονικής προόδου, αλλά και βαναυσότητας που διαχέεται υπογείως αναμεμειγμένη με ακριβά αρώματα και πολύχρωμο υλικό περιτυλίγματος.
Στον 20ό αιώνα, σημειώνει ο Ε. Μορέν, παρακολουθήσαμε τη διπλή προαγωγή προόδου και οπισθοδρόμησης, πολιτισμού και βαρβαρότητας. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ελευθερώτριες δυνάμεις στην Ευρώπη ήταν αποικιοκρατικές στην Ασία και στην Αμερική. Το Στάλινγκραντ υπήρξε η μεγαλύτερη νίκη και μαζί η μεγαλύτερη ήττα της ανθρωπότητας. Η μεγαλύτερη νίκη, επειδή έπληξε τελειωτικά τη ναζιστική Γερμανία και η μεγαλύτερη ήττα, επειδή εδραίωσε τον σταλινικό δεσποτισμό και ενίσχυσε επί μισόν αιώνα τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό. Το διπλό παιχνίδι είναι απρόβλεπτο και αβέβαιο… Αν η μόνη μας ελπίδα είναι καταστροφική, τότε η σωτηρία βρίσκεται στην καταστροφή, με την προϋπόθεση, όμως, ότι θα την αποφύγουμε στο παρά ένα. Αν κάποιος θεός διασκεδάζει προσπαθώντας να μας φοβίσει, το έχει καταφέρει.
Ο Μορέν θεωρείται από τους πλέον αντιδραστικούς Γάλλους. Δεν στήριξε ποτέ τον Φρανσουά Μιτεράν. Ελεγε ότι δεν έχει τα γκατς του Κένεντι ή του Γάλλου πρωθυπουργού Μεντές Φρανς. Ομως, όταν διάφοροι επίδοξοι συγγραφείς κατακεραύνωναν με βιβλία τους την αλαζονεία του Γάλλου προέδρου, ο Μορέν στάθηκε δίπλα του, επικριτικός, αλλά δίπλα του. Ο Μορέν, όπως και ο Μιτεράν, αγαπούσε τις γυναίκες. Θεωρούσε τον εαυτό του γοητευτικό -άρα ο κόσμος τού ανήκε– γι’ αυτό και δήλωνε μονίμως ερωτευμένος μ’ αυτόν.Ο Γάλλος συγγραφέας μαζί με τον Ζαν Ρους είναι οι αυτουργοί ενός σπουδαίου ντοκιμαντέρ («Το χρονικό ενός καλοκαιριού»), που γυρίστηκε το καλοκαίρι του ’60 στο Παρίσι και καταπιάνεται με την καθημερινή ζωή των γυναικών της γαλλικής πρωτεύουσας. Σήμερα, θα φάνταζε κενό περιεχομένου, αλλά εκείνη την εποχή ο Μορέν ήθελε τόσο πολύ να διαπιστώσει πώς βλέπουν οι γυναίκες την ευτυχία. Αντ’ αυτής, όμως, χρειάστηκε να καταγράψει ιστορίες γύρω από τη μοναξιά της γυναίκας, τη θλίψη, πολλές φορές για την απελπισία…
Πρόσφατα ο Μωρέν εξέδωσε ένα νέο βιβλίο με το οποίο καλεί τους συνανθρώπους του να αλλάξουν ρότα.
Στα 100 χρονών, ο Έντγκαρ Μόριν εξακολουθεί να μελετά όσα ζητήματα βασανίζουν την εποχή μας. Αυτός ο στοχαστής υπήρξε μάρτυρας των περιπλανήσεων και των ελπίδων, των κρίσεων και των διαταραχών του αιώνα του. Σε αυτό το βιβλίο, μας μεταφέρει τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη σπουδαία και πολυετή εμπειρία του για την ανθρώπινη πολυπλοκότητα.
Τα μαθήματα από έναν αιώνα ζωής είναι μια πρόσκληση για διαύγεια και επαγρύπνηση