Ερμής ο Λόγιος ή Λόγιος Ερμής (1811-1821)Αδαμάντιος Κοραής και`Ανθιμος Γαζής
Με τον τίτλο Ερμής ο Λόγιος ή Λόγιος Ερμής ήταν γνωστό το δεκαπενθήμερο φιλολογικό περιοδικό στην ελληνική γλώσσα που εκδιδόταν από το 1811 έως το 1821 στην ελληνική παροικία της Βιέννης, φέρνοντας κοντά τους Έλληνες λόγιους της διασποράς.Εμπνευστής του περιοδικού ήταν ο Αδαμάντιος Κοραής και πρώτος διευθυντής του περιοδικού ο Άνθιμος Γαζής.
Κατά τον 18ο αιώνα τα ιδεώδη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης έγιναν ευρέως γνωστά στους Έλληνες λόγιους της εποχής, οι οποίοι σκέφτηκαν πως οι ιδέες της ελευθερίας και αυτοδιάθεσης συμβάδιζαν με την εθνική επιδίωξη της ελευθερίας και ανεξαρτησίας των Ελλήνων από τους Οθωμανούς.
Ο Κοραής σκοπεύοντας να μεταφέρει το πνεύμα αυτό του Διαφωτισμού στους ελληνικούς πληθυσμούς σε Ευρώπη και Οθωμανική αυτοκρατορία, προώθησε την ιδέα του περιοδικού ως έντυπο μέσο για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Θεωρώντας πως η αρχισυνταξία του περιοδικού έπρεπε να ανατεθεί σε έναν άνθρωπο των γραμμάτων, πρότεινε τον φίλο του Άνθιμο Γαζή ο οποίος κατείχε ιδιαίτερη μόρφωση και ήταν ιερέας στη Βιέννη.Η Βιέννη ήταν το κατάλληλο μέρος για ένα τέτοιο εγχείρημα καθώς αποτελούσε το πλέον δραστήριο πνευματικό κέντρο της Ελληνικής διασποράς στην Ευρώπη. Ήδη από 1783 οι αυστριακές αρχές επέτρεπαν την εκτύπωση βιβλίων στην ελληνική γλώσσα, ενώ το 1790 κυκλοφόρησε και η πρώτη ελληνική εφημερίδα της νεότερης εποχής με τον τίτλο Εφημερίς στην ίδια πόλη,ενώ λίγα χρόνια αργότερα εκεί εκτυπώθηκε και η Χάρτα του Ρήγα το 1797.
-
Παράσταση εξώφυλλου του 1811-1812
-
Παράσταση εξώφυλλου του 1814-1816
-
Παράσταση εξώφυλλου του 1817-1821
Η πρωτοβουλία του Κοραή υποστηρίχτηκε με πόρους της Φιλολογικής Εταιρείας Βουκουρεστίου υπό τη διοίκηση του μητροπολίτη Ιγνάτιου, και με τους πόρους αυτούς έγινε δυνατή η ίδρυση και κυκλοφορία του περιοδικού. Το περιοδικό ακολουθούσε τον τρόπο γραφής και σύνταξης άλλων Ευρωπαϊκών συγγραμμάτων της εποχής και περιείχε σχολιασμό σχετικά με τις τέχνες και τις επιστήμες, επιτελώντας τον ρόλο του ως σημαντικό μέσο για την μεταφορά των ιδεών και την γνωστοποίηση των διανοουμένων της εποχής εκείνης προς τους Έλληνες που ζούσαν στα εδάφη τα οποία διαχειρίζονταν η Οθωμανική αυτοκρατορία.[2] Το περιοδικό σταμάτησε τη λειτουργία του οριστικά όταν το έκλεισαν οι Αυστριακές αρχές με το ξέσπασμα της επανάστασης στην Ελλάδα.
Τα πρώτα χρόνια (1811 – 1814)
Ο Άνθιμος Γαζής υπήρξε ο πρώτος αρχισυντάκτης του περιοδικού από το 1811 έως το 1813, με μια σύντομη επιστροφή το 1816
Οι στόχοι του περιοδικού, σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη στο πρώτο τεύχος του, ήταν η αφύπνιση ως προς την πρόοδο της εκμάθησης και η καλλιέργεια της νέας ελληνικής γλώσσας.
Το πρώτο τεύχος εκδόθηκε την 1η Ιανουαρίου του 1811 με τον τίτλο Ἑρμῆς ὁ Λόγιος, ἥ Φιλολογικαί Ἀγγελίαι. Κατά τα πρώτα 3 έτη της λειτουργίας του εκδίδονταν ανά 15 ημέρες με κάθε τεύχος να αποτελείται από 16 σελίδες. Τον Απρίλιο του 1813 ο Άνθιμος Γαζής έφυγε από την Βιέννη και την αρχισυνταξία ανέλαβε ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, ο οποίος ήταν επίσης ιερέας και θερμός υποστηρικτής του Κοραή.[18]
Οικονομικές δυσχέρειες και ανάκαμψη (1814–1820)[
Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης υπήρξε ο δεύτερος αρχισυντάκτης του περιοδικού από το 1814 έως το 1816
Το περιοδικό αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης μετά τις συνθήκες που προέκυψαν στο Βουκουρέστι και τη Φιλολογική Εταιρεία Βουκουρεστίου μετά τη συνθήκη του Βουκουρεστίου τον Μάιο του 1812 μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,κάτι που οδήγησε στη σύντομη διάλυση του συλλόγου ο οποίος ήταν ο κύριος χρηματοδότης του Λόγιου Ερμή. Σε ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στο τεύχος της 1ης Απριλίου του 1813, ο Αλέξανδρος Βασιλείου ανακοίνωσε πως το περιοδικό διαθέτει πολύ λίγους συνδρομητές και έκανε έκκληση σε όλους τους αναγνώστες να υποστηρίξουν οικονομικά το εγχείρημα.
Κατά την περίοδο 1814–1815, η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα κρίσιμη καθώς υπήρξαν μόνο 7 τεύχη το 1814, και μόνο ένα το 1815 το οποίο ασκούσε πολεμική στον ιδεολογικό αντίπαλο του Κοραή ως προς το γλωσσικό ζήτημα, τον Νεόφυτο Δούκα. Την ίδια περίοδο επέστρεψε ο Γαζής στην αρχισυνταξία, και κατά τα επόμενα έτη το περιοδικό επιδοτούνταν από τους ηγεμόνες της Οθωμανικής διοίκησης στη Μολδοβλαχία, τους Σκαρλάτο Καλλιμάχη και Μιχαήλ Σούτζο.
Πέρα από τις διάφορες δυσκολίες που αντιμετώπισε το περιοδικό, το 1816 ήταν καταλυτικό έτος με την επιστροφή του Θεόκλιτου Φαρμακίδη και μετέπειτα τον ερχομό του Κωνσταντίνου Κοκκινάκη. Έκτοτε η λειτουργία του περιοδικού συνεχίστηκε χωρίς διακοπή έως την έναρξη της Επανάστασης του 1821.
Ελληνική επανάσταση (1821)
Κατά το 1821 κυκλοφόρησαν 9 τεύχη του περιοδικού από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο. Σε ειδικό παράρτημα του τεύχους της 1ης Απριλίου του 1821 υπάρχει το κείμενο ελληνικής μετάφρασης ενός άρθρου της αυστριακής εφημερίδας Wiener Zeitung, με ημερομηνία 29 Μαρτίου, το οποίο αναφέρεται στην εξέγερση του Αλέξανδρου Υψηλάντη και του Τούντορ Βλαντιμιρέσκου στις παραδουνάβιες ηγεμονίες της Μολδοβλαχίας -γεγονός το οποίο συνέβη στις 24 Φεβρουαρίου-, και η οποία αποτέλεσε το πρώιμο έναυσμα της ελληνικής επανάστασης.
Με την εξέλιξη αυτή, οι Αυστριακές αρχές απαίτησαν από το περιοδικό να δημοσιεύσει το κείμενο του αφορισμού της επανάστασης από τον οικουμενικό πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, Γρηγόριο Ε´. Το τεύχος Μαΐου ήταν το τελευταίο που κυκλοφόρησε πριν οι Αυστριακές αρχές απαγορεύσουν την λειτουργία του περιοδικού και συλλάβουν τον αρχισυντάκτη Κωνσταντίνο Κοκκινάκη ως μέλος της επαναστατικής οργάνωσης της Φιλικής Εταιρείας.
Περιεχόμενα
Παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε στο μεσοδιάστημα της λειτουργίας του, το κύρος και η σημασία του περιοδικού ως χαρακτηριστικό μέσο του Νεοελληνικού διαφωτισμού μαρτυρείται από την 10ετή λειτουργία του εντός της οποίας εκδόθηκαν 209 τεύχη με συνολικά 5131 σελίδες και 918 συνεισφέροντες σε διάφορα θέματα.
Τέχνες και επιστήμες
Έχοντας δώσει έμφαση κυρίως σε θέματα παιδείας, είναι το κατεξοχήν έντυπο γενικής παιδείας και ειδικότερα των φυσικών-θετικών επιστημών.Στις μισές και παραπάνω σελίδες του οι αναφορές γίνονται στις φυσικές επιστήμες.Στους καταλόγους των βιβλίων που εκδίδονται από τα τριακόσια τριάντα και παραπάνω βιβλία που περιέχονται σε αυτούς τους καταλόγους το 83% αφορούν έργα φυσικών-θετικών επιστημών. Η επικαιρότητα ως προς τις επιστημονικές ανακαλύψεις και καλλιτεχνικά ρεύματα αποτελούσε συχνή θεματολογία του περιοδικού. Επιπλέον, αναπαρήγαγε τους καταλόγους των Ευρωπαϊκών επιστημονικών βιβλίων, παροτρύνοντας τους Έλληνες λογίους για την μετάφραση τους, με τα Γερμανικά και Γαλλικά βιβλία να αποτελούν συχνές πηγές μετάφρασης κειμένων για τους Έλληνες λογίους της εποχής.. Στα διάφορα θέματα του περιλαμβάνονταν αστρονομικές παρατηρήσεις, επιστημονικά πειράματα και θεωρίες, και διάφορα άρθρα σχετικά με τη φυσική φιλοσοφία, ιστορία και φιλοσοφία.
Επαναστατική δραστηριότητα
Αν και σκοπός του περιοδικού ήταν η επιμόρφωση και πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων αναγνωστών, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανεξαρτησία τους, δεν περιείχε εμφανή στοιχεία επαναστατικής δραστηριότητας, καθώς η αυστριακή λογοκρισία καθώς και οι μυστικές υπηρεσίες του αυστριακού υπουργού εξωτερικών Κλέμενς φον Μέττερνιχ παρακολουθούσαν στενά τις δραστηριότητες της ελληνικής κοινότητας. Αρκετοί συντάκτες ωστόσο ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας και ένθερμοι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας, χωρίς αυτό να εκφράζεται μέσα από τα κείμενα τους στις σελίδες του περιοδικού, και έως και τα τελευταία τεύχη του περιοδικού δεν εμφανίστηκε ποτέ κάποια εμφανής επαναστατική διάθεση.
Γλωσσικό ζήτημα
Σε σχέση με το γλωσσικό ζήτημα, το περιοδικό ήταν σαφώς υπό τη σφαίρα επιρροής του Αδαμάντιου Κοραή και τη θέση του υπέρ της χρήσης της καθαρεύουσας, ένα τεχνητό γλωσσικό ιδίωμα το οποίο προσομοίαζε στοιχεία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (Ελληνιστική κοινή) και αποσκοπούσε στην απαλλαγή των τουρκικών λέξεων από την καθημερινή σε χρήση γλώσσα.