Γιώργος Θεοχάρης

Ο Γιώργος Θεοχάρης και η οικολογία της ιατρικής φροντίδας

Ο πρόεδρος της SOS ΙΑΤΡΟΙ,  Γιώργος  Θεοχάρης μιλάει με τον καρδιολόγο του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου Θανάση Δρίτσα για την Εξωνοσοκομειακή Επείγουσα Ιατρική και όχι μόνο.

Γνωρίζω τον Γιώργο Θεοχάρη «εξ απαλών ονύχων» διότι υπήρξαμε συμφοιτητές στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας. Με συνδέει μαζί του μια διαχρονική φιλία-έως των ημερών μας-ενώ επιπλέον τον θεωρώ πνευματικό συνοδοιπόρο και συνομιλητή. Πάντα τον θαύμαζα για το ταλέντο του να οσμίζεται και να υιοθετεί την πρωτοπορία είτε αυτή συντελείται στην ιατρική, είτε στην λογοτεχνία, είτε στην φιλοσοφία, είτε στην ακόμα πιο δύσκολη τέχνη του «Ευ Ζην». Είναι ένα εξαιρετικά ανοιχτόμυαλο -σε διαρκή εγρήγορση- πνεύμα με πλούσια και πολυεπίπεδη μόρφωση. Έτσι θεωρώ ότι για όλες αυτές του τις ιδιότητες ξεχωρίζει μεταξύ της πλειοψηφίας των-βαρετά αδιαφοροποίητων και συντηρητικών- συναδέλφων ιατρών. Ο Θεοχάρης είναι ο «ανθρώπινος» γιατρός που νοιάζεται για τον ασθενή ως πρόσωπο και δίνει έμφαση στην ποιότητα της επικοινωνίας του γιατρού με τον ασθενή. Θεωρεί μάλιστα ότι το «αφήγημα» του ασθενή γύρω από το πρόβλημα του αποτελεί ουσιαστικό κομμάτι της διάγνωσης και της θεραπείας του κλινικού προβλήματος.

O Γιώργος Θεοχάρης μετά την αποφοίτησή του από την Ιατρική Σχολή Αθηνών συνέχισε την ειδικότητά του στο Παρίσι όπου εργάστηκε στην κλινική που βρέθηκε ο ιός του Aids το 1984 και θήτευσε κοντά στον κορυφαίο παθολόγο της Γαλλίας τον Pierre Godeau. Πέραν της παθολογίας εξειδικεύθηκε στην επείγουσα και στην τροπική ιατρική καθώς και στα θεωρητικά της παγκόσμιας υγείας.

Με την επιστροφή του στην Αθήνα, ασχολήθηκε αρχικά με τον συντονισμό και την οργάνωση υπηρεσιών επείγουσας ιατρικής σε διεθνείς εταιρείες αρωγής. Παράλληλα, πραγματοποίησε ένα όραμά του, αυτό της δημιουργίας μιας υπηρεσίας με σκοπό την κατ’ οίκον ταχεία και αξιόπιστη φροντίδα των ασθενών 24/7. Με τη συνεργασία μιας ομάδας ομονοούντων γιατρών δημιουργήθηκε ένα πρωτοποριακό μοντέλο εξωνοσοκομειακής επείγουσας ιατρικής η εταιρεία SOS ΙΑΤΡΟΙ. Στα 28 χρόνια λειτουργίας της προσέφερε εξειδικευμένη και εξατομικευμένη φροντίδα κατ’ οίκον σε περισσότερους από 800.000 ασθενείς, από τους οποίους μόνο ένα 10% χρειάσθηκε εισαγωγή στο νοσοκομείο.

Το επιστημονικό έργο της SOS ΙΑΤΡΟΙ έχει περιγραφεί τόσο σε διεθνή συνέδρια όσο και στη διεθνή βιβλιογραφία. Ταυτόχρονα ίδρυσε την κλινική της SOS ΙΑΤΡΟΙ εντός της Ευρωκλινικής, με σκοπό την αντιμετώπιση εξαιρετικά βαρέων περιστατικών. Διατηρεί ιατρείο (και αφηγηματικής ιατρικής) στο κέντρο της πόλης.

Ο Θεοχάρης διαθέτει αξιόλογη εμπειρία σε ένα σημαντικό αντικείμενο για το οποίο όμως, δυστυχώς, σπάνια γίνονται αναφορές σε επιστημονικές συζητήσεις και ιατρικά συνέδρια στη χώρα μας: στην ιατρική εκτός νοσοκομείου. Συζητήσαμε με τον Θεοχάρη στη συνέχεια με άξονα την εξωνοσοκομειακή ιατρική, την αντιμετώπιση του ασθενή στο σπίτι μέσα στην πανδημία, για ζητήματα-προβλήματα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, για την κυριαρχία του νοσοκομείου στην παροχή ιατρικής υπηρεσίας.  Ακολουθεί αναλυτικά η συζήτηση μας:

Οι περισσότεροι Έλληνες πολίτες αλλά ακόμη και οι γιατροί γνωρίζουν πολύ λίγα πράγματα για την εφαρμογή της ιατρικής εκτός νοσοκομείου. Τι είναι ακριβώς η εξωνοσοκομειακή ιατρική; Σε ποιες χώρες της Ευρώπης εφαρμόζεται αξιόπιστα εξωνοσοκομειακή ιατρική; Ποια είναι η εξωνοσοκομειακή ιατρική στη χώρα μας; Υπάρχει κάτι άλλο πέραν της ιδιωτικής παροχής ιατρικών υπηρεσιών;
Αν επιθυμούμε να δώσουμε έναν ορισμό της εξωνοσοκομειακής ιατρικής θα λέγαμε ότι αυτή περιλαμβάνει όλη την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων των ιατρείων, των διαγνωστικών κέντρων, των πολυιατρείων αλλά και των επισκέψεων κατ’ οίκον καθώς επίσης και της καινούριας αντίληψης του νοσοκομείου στο σπίτι (Hospital at Home).

Η εξωνοσοκομειακή ιατρική είναι μια διαφορετική σύλληψη της ιατρικής κατά την άσκηση της οποίας εξαντλείς κάθε διαθέσιμο μέσο με σκοπό να αποφευχθεί η εισαγωγή του ασθενούς στο νοσοκομείο. Αφορά κυρίως στους υπερήλικες και ακόμα περισσότερο όσους αντιμετωπίζουν γνωσιακές διαταραχές. Επίσης, όσους πάσχουν από λοιμώδη νοσήματα που δυνητικά μπορούν να εξελιχθούν σε μολυσματικά, όπως ο COVID, η γρίπη, οι γαστρεντερίτιδες καθώς επίσης και σε ασθενείς που δεν επιθυμούν να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο, ή σε ασθενείς των οποίων το πρόβλημα υγείας καθιστά την μεταφορά τους στο νοσοκομείο τραυματική και ζημιογόνο εμπειρία (π.χ. οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο σε ευπαθείς ηλικιωμένους).

Θα διακινδυνεύαμε να πούμε ότι αυτή καλύπτει το εννοιολογικό έλλειμμα, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, μιας οργανωμένης ιατρικής δομής που θα ήταν προσβάσιμη 24/7 και θα έδινε λύσεις στα συχνότερα επείγοντα προβλήματα των ασθενών μέσω της έγκαιρης ιατρικής επέμβασης με σκοπό την αποφυγή της νοσηλείας στο νοσοκομείο. Βάσει της προαναφερθείσας διαπίστωσης, ευελπιστούσαμε, και πλέον γνωρίζουμε, ότι η έννοια της εξωνοσοκομειακής επείγουσας ιατρικής θα μπορούσε να αποτελεί μια νέα πρακτική της επείγουσας ιατρικής και να εξελιχθεί σε μια νέα ειδικότητα που να αφορά κυρίως στην αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών σε ηλικιωμένους ασθενείς.

Ποιο είναι το κόστος εξωνοσοκομειακής ιατρικής σε σχέση με την ιατρική του νοσοκομείου; Θα ήθελα εδώ ένα σχόλιο για τα οικονομικά δεδομένα της εξωνοσοκομειακής ιατρικής. Μπορεί να λειτουργήσει εξωνοσοκομειακή ιατρική ως δημόσιο σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας ή πρακτικά μπορεί να λειτουργήσει μόνον ιδιωτικά;

Ο μέσος ευρωπαίος σε περίπτωση προβλήματος υγείας θα απευθυνθεί στον γενικό του γιατρό, περιμένοντας υπομονετικά για ένα ραντεβού και με τη σειρά του ο τελευταίος να τον παραπέμψει σε ειδικό γιατρό ανάλογης ειδικότητας εφόσον κρίνει ότι ο ίδιος δε διαθέτει την απαιτούμενη γνώση να αντιμετωπίσει το περιστατικό. Στην Ελλάδα, λόγω της ευρύτερης έλλειψης γενικών γιατρών, η πρωτοβάθμια περίθαλψη ασκείται επί το πλείστον από ειδικούς γιατρούς με αποτέλεσμα οι Έλληνες να απολαμβάνουν VIP υπηρεσίες πρωτοβάθμιας περίθαλψης οι οποίες προσομοιάζουν περισσότερο σε ένα μοντέλο ιατρικής το οποίο ασκείται στις ΗΠΑ. Τα ανωτέρω δεν τους εμποδίζουν από το να παραπονούνται διαρκώς. Σε αυτό το σημείο επιτρέψτε μου να υπενθυμίσω το παράδοξο το οποίο αφορά στους δείκτες υγείας στην Ελλάδα, οι οποίοι είναι πολύ καλύτεροι εν συγκρίσει με αυτούς χωρών οι οποίες έχουν υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα. Οι Έλληνες, άλλωστε, παρά τον εν γένει ανθυγιεινό τρόπο ζωής τους, ήταν ανέκαθεν μακροβιότεροι σε σχέση με τους περισσότερους από τους άλλους λαούς της Ευρώπης.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να θίξω το εξής. Δυστυχώς, δεν υπάρχει επικοινωνία μεταξύ των ειδικών γιατρών, όπως και μεταξύ των γιατρών και των νοσοκομείων. Τα ελληνικά νοσοκομεία είναι αποκομμένα και εχθρικά προς τους εξωνοσοκομειακούς γιατρούς. Σπάνια υπάρχει επικοινωνία των γιατρών των πανεπιστημιακών κλινικών και εκείνων των κλινικών του ΕΣΥ προς τους γιατρούς της πόλης, ούτε διδάσκεται πουθενά ένα υπόδειγμα τέτοιας επαφής. Θυμάμαι τον καθηγητή μου στο Παρίσι, τον Pierre Godeau, ο οποίος έπαιρνε πλήρες ιστορικό από κάθε ασθενή, τον εξέταζε κλινικά και αφού ανέλυε τις πρώτες παρακλινικές εξετάσεις συνέτασσε μια απαντητική στο παραπεμπτικό σημείωμα του γιατρού της πόλης επιστολή, εξηγώντας τη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση που ο ίδιος θα ακολουθούσε. Ο ιατρικός φάκελος κάθε ασθενούς προσομοίαζε με επιστολικό ιατρικό μυθιστόρημα πλήρες κλινικών περιγραφών της ασθένειας τόσο κατά την ιατρική φροντίδα από τον προσωπικό του γιατρό όσο και κατά την περίθαλψή του στο νοσοκομειακό περιβάλλον, δηλαδή τις δυο όψεις της ιατρικής φροντίδας.

 Ελλείπουν αντίστοιχα παραδείγματα ανάλογης επικοινωνίας μεταξύ νοσοκομείου και πόλης, τα οποία θα καθιστούσαν την ιατρική μας πιο πολιτισμένη. Η Ελλάδα έχει στο δυναμικό της εξαίρετους γιατρούς αλλά, δυστυχώς, η μεταξύ τους επικοινωνία είναι το λιγότερο ελλιπής. Οι γιατροί θα έπρεπε να εκπαιδεύονται με έναν άμεσο και ζωντανό τρόπο και όχι να έχουμε μια «ιατρική αυθεντιών» η οποία δοξάζει εαυτόν σε συνέδρια και διαχωρίζει τους γιατρούς σε δύο κατηγορίες τους αιωνίως διδασκόμενους και τους αιωνίως διδάσκοντες.

Αναφορικά με το θέμα των οικονομικών δεδομένων, οι αμοιβές εξωνοσοκομειακών παροχών έχουν κοστολογηθεί σε όλες τις χώρες του κόσμου, πλην της Ελλάδας. Όσο πιο εξειδικευμένη είναι η παροχή ιατρικών υπηρεσιών, τόσο αυξημένο είναι το κόστος. Η πρωτοβάθμια περίθαλψη μπορεί να λειτουργήσει και ως δημόσιο αλλά και ως ιδιωτικό σύστημα (όπως στην Αμερική) με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που αυτά περιλαμβάνουν. Απαραίτητα κάθε περίθαλψη προϋποθέτει πειθαρχημένους ασθενείς, πράγμα το οποίο είναι αδύνατο στην Ελλάδα.

Πρωτοβάθμια περίθαλψη και εξωνοσοκομειακή ιατρική. Πως διαφοροποιούνται αυτά τα δύο σε πρακτικό επίπεδο;

Ήταν πρώτη φορά μέσα στην πανδημία του COVID όταν αναφέρθηκε ευρύτερα ο όρος «εξωνοσοκομειακή ιατρική», όρος ο οποίος συμπυκνώνει τη λογική της κατ’ οίκον νοσηλείας. Αυτό καθαυτό αποτελεί μια διαφοροποίηση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης από την εξωνοσοκομειακή ιατρική. Παρατηρήθηκε μια εξοικείωση των ασθενών με τις παρακλινικές εξετάσεις (self και rapid tests ή point of care διαγνωστικά μέσα, όπως λέγονται στη διεθνή βιβλιογραφία) αλλά και με την οξυμετρία η οποία απoτέλεσε το βασικό όργανο αξιολόγησης της ανάγκης νοσηλείας σε νοσοκομείο. Η πλειονότητα των ασθενών με λοίμωξη COVID αντιμετωπίστηκε σπίτι, συνθήκη που ήταν θεμιτή και συνετή παρά το γεγονός ότι εφαρμόστηκε για πρώτη φορά σε τόσο ευρεία κλίμακα. Αυτή θα έπρεπε να είναι η αντιμετώπιση όλων των ιογενών λοιμώξεων.

Θα θέλαμε να μάθουμε για την Επιστημονική Εταιρεία Εξωνοσοκομειακής Ιατρικής. Πότε ιδρύθηκε, ποια είναι τα μέλη, ποιες είναι οι δραστηριότητες και ο σκοπός;

Η Ελληνική Εταιρεία Εξωνοσοκομειακής Επείγουσας Ιατρικής (ΕΕΕΕΙ) ιδρύθηκε το 2001. Είχαν προηγηθεί οχτώ χρόνια λειτουργίας των SOS γιατρών και άσκηση της ιατρικής σε κατ’ οίκον επισκέψεις, συνοδείες ασθενών σε όλη την Ελλάδα, περίθαλψη αυτών σε κρουαζιερόπλοια, διακομιδές με αεροπλάνα αλλά και ιατρική κάλυψη εκδηλώσεων. Φυσικά, κύρια ενασχόλησή μας αποτελούσαν, και συνεχίζουν να αποτελούν, οι κατ’ οίκον επισκέψεις που διενεργούνται από γιατρούς πολλών ειδικοτήτων, με σκοπό την αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών στον προσωπικό χώρο των ασθενών.

Επιχειρώντας μια αναδρομική προσέγγιση της πορείας μας, πέραν της αμιγούς άσκησης της ιατρικής, ήδη από το 1999, παρουσιάσαμε τομείς της δραστηριότητάς μας σε ελληνικά ή διεθνή συνέδρια. Το 2006, αποφασίσαμε την έκδοση ενός επιστημονικού περιοδικού με τον τίτλο «Ελληνική Εταιρεία Εξωνοσοκομειακής Επείγουσας Ιατρικής», με θέματα που άπτονταν τόσο της επείγουσας ιατρικής αλλά και θεωρητικών κειμένων που αφορούσαν στην άσκηση της ιατρικής εντός και εκτός των «τειχών» των νοσοκομείων. Την ίδια εποχή, δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά άρθρα μας σε διεθνή ξένα περιοδικά, γεγονός το οποίο επισφράγιζε, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, την παραδοχή ότι ήμασταν σε θέση να ικανοποιήσουμε την ολοένα αυξανόμενη ανάγκη των ασθενών για κατ’ οίκον υπηρεσίες σε επείγουσες καταστάσεις. Συνεχίσαμε να δημοσιεύουμε άρθρα σε διεθνή περιοδικά εμμένοντας στη σημασία της εξωνοσοκομειακής αντίληψης της ιατρικής.

Το τελευταίο διάστημα, δραστηριοποιούμαστε στη μετάφραση και έκδοση μιας σειράς βιβλίων τα οποία αφορούν τόσο στις έννοιες του ανθρώπου και του ανθρωπισμού ως κεντρικών αξόνων και σημείων αναφοράς στην επιστήμη της ιατρικής, όσο και σε πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν κατά άσκηση της ιατρικής πράξης αυτής καθαυτής στο σπίτι. Ώθηση αλλά και αφορμή γι’ αυτό αποτέλεσε η διαπίστωση, μετά από 28 χρόνια άσκησης επείγουσας εξωνοσοκομειακής ιατρικής, έλλειψης γνώσεων επί κοινών θεμάτων της ιατρικής, όπως ίλιγγοι, πτώσεις, παραλήρημα των ηλικιωμένων, καθώς αυτά δεν αποτελούν αντικείμενο διδασκαλίας στις ιατρικές σπουδές τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στις παθολογικές κυρίως ειδικότητες.

Για ποιο λόγο πηγαίνουν οι ασθενείς στο γιατρό; Ο αείμνηστος (σοφός) καθηγητής Ευτύχιος Βορίδης έλεγε ότι ο ασθενής πρέπει να πηγαίνει «με φορείο» στο γιατρό διαφορετικά μπλέκει σε έναν ανεξέλεγκτο φαύλο κύκλο εξετάσεων πολλές από τις οποίες είναι άχρηστες.

Οι ασθενείς επισκέπτονται τον γιατρό συνήθως όταν εμφανίζουν συμπτώματα ή για προληπτικούς λόγους. Η έννοια του επείγοντος, δυστυχώς ή ευτυχώς, έχει υποκειμενικό χαρακτήρα. Πολύ συχνά οι ασθενείς επισκέπτονται τους γιατρούς με αόριστα και ασαφή συμπτώματα και ενοχλήσεις και η αντιμετώπισή τους χρειάζεται ιδιαίτερες επικοινωνιακές δεξιότητες εκ μέρους των γιατρών, οι οποίες δεν διδάσκονται στα πανεπιστήμια.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου η ιατρική ασκείται σε μη προσβάσιμες περιοχές όπως νησιά και ορεινές περιοχές, θα έπρεπε η επείγουσα ιατρική να αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ιατρικής εκπαίδευσης, τη στιγμή που όλοι οι γιατροί καλούνται σε υποχρεωτική υπηρεσία υπαίθρου. Η ειδικότητα της παθολογίας με τον διαχωρισμό της σε λοιμωξιολογία και ογκολογία έχει απωλέσει το γενικό χαρακτήρα του αντικειμένου της. Θα αποτελούσε πρόκληση η ενσωμάτωση του εύρους της επείγουσας ιατρικής, η οποία θα της προσέδιδε περισσότερη ενέργεια και δράση.

Στα πλαίσια της πανδημίας Covid λειτούργησε σχεδόν αποκλειστικά το δίπολο σπίτι-νοσοκομείο. Για το νοσοκομείο και το πως λειτούργησε ξέρουμε αρκετές λεπτομέρειες. Τι έγινε όμως με την φροντίδα ασθενών στο σπίτι αυτή την περίοδο; Οι ιδιώτες (λόγω φόβου μετάδοσης) μάλλον απέφυγαν τις επισκέψεις ασθενών στο σπίτι. Υπήρξε εξωνοσοκομειακή οργανωμένη φροντίδα ασθενών με Covid; Έχουμε στοιχεία στη διάθεση μας;

Είναι γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID η πλειονότητα των περιστατικών νόσησε και αντιμετωπίστηκε στο σπίτι και μάλιστα χωρίς άμεση ιατρική επίβλεψη, συντελώντας στην αποφυγή συρροής ασθενών με COVID στα νοσοκομεία. Ένα μικρό όργανο, το οξύμετρο, βοήθησε στη λήψη αποφάσεων για τη χρεία νοσηλείας σε νοσοκομείο. Τα σπίτια των ασθενών με COVID, έγιναν τα πιο απροστάτευτα μέρη για τους ιδιώτες γιατρούς. Σύμφωνα με τις οδηγίες του ΕΟΔΥ, μια κατ’ οίκον επίσκεψη σε νοσούντα ασθενή, έπρεπε να έχει διάρκεια μικρότερη των 15 λεπτών, με ανοιχτά παράθυρα και στοιχειώδη εξοπλισμό, πράγμα που καθιστά την ιατρική επίσκεψη παρωδία.

Πραγματοποιήθηκαν πάρα πολλές επισκέψεις SOS γιατρών σε εμπύρετα περιστατικά, τα οποία αποδείχθηκαν λοιμώξεις, πληθώρα απεικονιστικών εξετάσεων, διαγνωστικών τεστ και νοσηλευτικών παρεμβάσεων. Το «ΜΕΝΟΥΝ ΣΠΙΤΙ» αποτελούσε σύνθημα των γιατρών και της επιστημονικής μας εταιρείας ειδικά σε ό,τι αφορά ασθενείς με ιογενή λοιμώδη νοσήματα, τα οποία δεν έπρεπε να συρρέουν στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών ούτε να νοσηλεύονται λόγω της μολυσματικότητάς τους.

Τι δεδομένα έχουμε για την εξωνοσοκομειακή ιατρική στην υπόλοιπη Ευρώπη; Σχολιάστε την συνεισφορά των SOS γιατρών στην εξωνοσοκομειακή παροχή ιατρικών υπηρεσιών

Σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, η εξωνοσοκομειακή ιατρική, δηλαδή οι επισκέψεις στο σπίτι, ασκούνται οργανωμένα, όπως στην Γαλλία από τους SOS MÉDECINS, την Ελβετία και το Βέλγιο ή χωρίς ιδιαίτερη οργάνωση σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Το κόστος των επισκέψεων αυτών καλύπτεται κατά κύριο λόγο από το κράτος. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι μέχρι τη δεκαετία του 1960 το ήμισυ των ιατρικών υπηρεσιών αφορούσε σε επισκέψεις στο σπίτι.

Ανταποκρίνεται σήμερα ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού στις απαιτήσεις της εποχής αυτής; Σε πολλές άλλες χώρες ο θεσμός του οικογενειακού γιατρού έχει σημαντικά προβλήματα, έχει έννοια να φτιάξουμε σήμερα ένα δίκτυο πρωτοβάθμιας περίθαλψης που να στηρίζεται σε παλαιά μοντέλα (βλ. θεσμός GP του βρετανικού NHS);

Είναι σαφές ότι ο θεσμός του οικογενειακού ιατρού πρέπει να υπάρχει. Αυτό το οποίο θα πρέπει να επιδιώξουμε είναι αυτός να μην αποτελεί μετακένωση ευρωπαϊκών συστημάτων αλλά να επινοηθεί εκ νέου σύμφωνα με τα ελληνικά δεδομένα και ιδιαίτερα βάσει της ανάγκης των ασθενών να συμβουλεύονται ειδικούς γιατρούς, βελτιώνοντας την επικοινωνία μεταξύ των τελευταίων. Πιθανώς με τη δημιουργία του ηλεκτρονικού φακέλου να καταστεί κάτι τέτοιο δυνατό. Άλλωστε οι πιο πολλές ασθένειες εμφανίζονται και ιώνται χωρίς να χρειάζονται ιατρική παρέμβαση. Υπάρχει ένα οικοσύστημα ασθένειας το οποίο θα μπορούσε να μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς να χτίσουμε ένα σύστημα υγείας το οποίο να ικανοποιεί γιατρούς και ασθενείς (τετράγωνο White).

athensvoice.gr/