Igor Fyodorovich Stravinsky /Είμαι εφευρέτης μουσικής
Ο Igor Fyodorovich Stravinsky έμεινε στην ιστορία και για το αντισυμβατικό χιούμορ του, ίσως όμως είναι απαραίτητο να προσθέσουμε και την επαναστατική, ανεξάρτητη στάση στη σύνθεση της μουσικής του εικοστού αιώνα που κι αυτήν την πρόβαλε χρησιμοποιώντας συχνά το χιούμορ του. Μαζί με το χιούμορ διέθετε -ευτυχώς- δυνατό αυτοέλεγχο, αυτό κι αν είναι αρετή!
Μπορείτε να διακρίνετε ποιο κοινό είναι το φανατικότερο της μουσικής σας; ρωτήθηκε. Χωρίς να χάσει περισσότερο από το χρόνο μιας αναπνοής έδωσε απάντηση που έμεινε στην ιστορία: δεν ξέρω τι δικαιολογεί το ότι τα παιδιά και τα ζώα κατανοούν καλύτερα τη μουσική μου…
Ας θυμηθούμε και κάτι.. ελαφρύτερο:
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Stravinsky ερωτήθηκε από ένα φρουρό των γαλλικών συνόρων ποιο είναι το επάγγελμά του. Είμαι εφευρέτης μουσικής του απάντησε κι ο φρουρός το σημείωσε προβληματισμένος. Η απάντηση του Ρώσου συνθέτη ήταν πεζή και διόλου ρομαντική. Σε πολλές ανάλογες ερωτήσεις πάντως, είχε απαντήσει με τον ίδιο τρόπο. Ο Στραβίνσκι επίσης αρνούνταν επίμονα πως η έμπνευση προέρχεται από κάποια θεϊκή παρέμβαση. Η δική του έμπνευση, όπως έλεγε, προερχόταν από τις ανάγκες των επόμενων συνθέσεων που του είχαν αναθέσει.
Με την ιδιόρρυθμη γοητεία του ο Στραβίνσκι προκαλούσε έκπληξη και περιέργεια στον περίγυρό του. Οι απρόβλεπτες απαντήσεις και οι αντιδράσεις του οδηγούσαν σε αμηχανία πολύ συχνά. Παρ’ όλη τη διαρκή νευρικότητά του η ικανότητά του να ελκύει τους γύρω του ήταν χαρισματική. Είχε πολλούς φίλους αλλά και δεν απέφευγε και τους αναρίθμητους κόλακες. Φίλοι υπήρξαν ο Κλοντ Ντεμπυσσύ και ο Μορίς Ραβέλ, ο Πάμπλο Πικάσο και ο Ζαν Κοκτό.
Σε κανένα από τα σπίτια του ανά τον κόσμο δεν μπορούσε να ησυχάσει τη νύχτα αν δεν έκαιγε ένα φως έξω από την πόρτα του. Με αυτόν τον τρόπο ανέτρεχε στη μνήμη της παιδικής του ηλικίας, έτσι τον έπαιρνε ο ύπνος τα βράδια στην Αγία Πετρούπολη, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Με χιούμορ έλεγε ότι και μόνο γι αυτό μπορεί να τουε καθησυχάσει ότι είναι και αρκετά ρομαντικός.
Θα ανατρέξω για μια πολλοστή φορά στη «Μουσική Ποιητική», αυτό το εμβληματικό βιβλίο του, που αποτελείται από έξι μουσικά μαθήματα και ποτέ δεν πάλιωσε. Το 1980 το διαβάσαμε στα ελληνικά, σε μετάφραση του Μιχάλη Γρηγορίου (εκδ. Νεφέλη). Ο συνθέτης μας προσκαλεί να τον ακολουθήσουμε στον κόσμο που κρύβεται πίσω από τον κόσμο των δικών του ήχων. Η χαρακτηριστική άνεση με την οποία χειρίζεται το γραπτό λόγο, μας βοηθάει να εκτιμήσουμε και να κατανοήσουμε τη συνθετική του ταυτότητα.
Γράφει ο Στραβίνσκι: «Δουλειά του συνθέτη είναι να ξεδιαλέγει τα στοιχεία που του προσφέρει η φαντασία, γιατί κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα πρέπει να θέτει όρια στον εαυτό της. Όσο περισσότερους περιορισμούς, όρια και επεξεργασία υφίσταται η τέχνη, τόσο περισσότερο ελεύθερη είναι.
Λίγο πιο κάτω γράφει: Αν μου επιτρέπονται τα πάντα, και το καλό και το κακό, αν δεν μου απαγορεύεται τίποτα τότε κάθε προσπάθεια είναι αδιανόητη, δεν μπορώ να βασιστώ σε τίποτα. Κατά συνέπεια ό, τι και να κάνω είναι μάταιο.
Θα πρέπει λοιπόν να χαθώ σ’ αυτή την άβυσσο της ελευθερίας; Θα ξεπεράσω τον τρόμο μου και θα αναζητήσω τη σιγουριά σε μια σκέψη: πως έχω στη διάθεσή μου τις εφτά νότες της κλίμακας και τα χρωματικά τους διαστήματα, πως έχω σε πρώτη ζήτηση τούς ισχυρούς και τους ασθενείς τονισμούς, και πως όλα αυτά αποτελούν σταθερά και σίγουρα στοιχεία που μου προσφέρουν το πεδίο μιας εμπειρίας τόσο πλατιάς, όσο παραπλανητικό και ζαλιστικό ήταν το χάος που μόλις πριν με είχε τρομοκρατήσει.
Από αριστερά στη φωτογραφία: η δεύτερη σύζυγος του συνθέτη, Βέρα ντε Μποσσέ, ρωσοαμερικανίδα χορεύτρια στα νιάτα της, ο Ιγκόρ Στραβίνσκι και η Λίνα Λαλάντη. Ηρώδειο Μάιος 1966. Φωτ. Κώστας Μεγαλοκονόμου. Από το Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικά Αρχεία
Ο Στραβίνσκι μελέτησε με τον Ρίμσκι-Κόρσακοφ στο ωδείο της Αγίας Πετρούπολης και καθιερώθηκε στο Παρίσι, χάρη στα εντυπωσιακά του έργα, για τα Ρωσικά Μπαλέτα, Πουλί της φωτιάς, Πετρούσκα, Ιεροτελεστία της άνοιξης. Μετά το 1919 άρχισε να απομακρύνεται από τη χρήση ρωσικών θεμάτων και στράφηκε στη σύνθεση νεοκλασικών έργων. Το 1940 εγκαταστάθηκε στο Χόλυγουντ, όπου ήρθε σε επαφή και με τη δωδεκαφθογγική μουσική του Άρνολντ Σαινμπεργκ, ήδη εγκατεστημένου εκείνα τα χρόνια στην Καλιφόρνια. Εκεί ο Στραβίνσκι έγραψε και έργα επηρεασμένα από την τζαζ, όπως το Ebony Concerto, (1945) για τον περίφημο τζαζ κλαρινετίστα Woody Herman. Αυτό το κοντσέρτο ηχογράφηθηκε τρεις φορές. Οι δύο πρώτες ήταν με τον Herman και το συγκρότημά του, και η Τρίτη ήταν με τον Benny Goodman και το Columbia Jazz Ensemble, ηχογράφηση σταθμός.
Ο Στραβίνσκι αγαπούσε την τζαζ και οι τζαζίστες τον Στραβίνσκι. Λέγεται ότι κάποτε παρευρέθηκε σε συναυλία του Charlie “Bird” Parker στο κλαμπ Birdland jazz, ο Parker μόλις τον είδε άρχισε να παίζει σόλο ένα απόσπασμα από το Πουλί της Φωτιάς και ο συνθέτης συγκινήθηκε τόσο πολύ που έπεσε το ποτό από το χέρι του.. «Οι ερμηνευτές της τζαζ που θαύμαζα περισσότερο εκείνη την εποχή ήταν ο Art Tatum, ο Charlie Parker και ο κιθαρίστας Charles Christian.”
Από την πρεμιέρα στο Carnegie Hall το 1946
Στα εβδομήντα του ο Stravinsky στράφηκε στο σειραϊσμό και συνέθεσε επίσης θρησκευτικά έργα. Ήταν μια προσωπικότητα που θα χρειαστούμε δυο αιώνες να απομυθοποιήσουμε και να ερευνήσουμε, είχε πει ο γιος του, Soulima Stravinsky (Λωζάννη 1910-Σαραζότα 1994). Όσο ο χρόνος περνάει, τόσο τα λόγια του μοιάζουν προφανή.
Ο Igor Fyodorovich Stravinsky πέθανε σε ηλικία ογδόντα οκτώ χρόνων, στο νεοαποκτηθέν διαμέρισμά του, στο νούμερο 920 της Πέμπτης Λεωφόρου της Νέας Υόρκης, από καρδιακή προσβολή. Η κηδεία του έγινε στη Βενετία στη «ρωσική γωνία» του νεκροταφείου του Αγίου Μάρκου. Ο συνθέτης λάτρευε την ιταλική πόλη, όπου πρωτοπαρουσιάστηκαν μερικές από τις πιο σημαντικές του δημιουργίες.
Στην ίδια ζώνη του νεκροταφείου βρίσκεται θαμμένος και ο Ρώσος κριτικός, ιμπρεσάριος και ιδρυτής των Ρωσικών μπαλέτων Serge Diaghilev, ο οποίος στις 29 Μαΐου του 1913 επιμελήθηκε την αρχική παραγωγή της «Ιεροτελεστίας της Άνοιξης», δίνοντας με αυτόν τον τρόπο την ευκαιρία στον Στραβίνσκι να εκτιμηθεί και στη συνέχεια να μεγαλουργήσει.