Judi Dench: “Θεέ μου, θα ήθελα άλλη μια ευκαιρία”
Στα 88 της χρόνια, η σπουδαία ηθοποιός μιλάει για τον Σαίξπηρ, την αγάπη, την απώλεια κι εκείνο το απόγευμα που είδε ένα φάντασμα…
Judi Dench ως Πόρσια με τον σύζυγό της M.Williams
Το 1971 η Judi Dench ήταν η Πόρσια στον Έμπορο της Βενετίας – ή, όπως το λέει η ίδια “Ο Έμπορος της γαμ….Βενετίας”. Δεν είναι θαυμάστρια. Παρόλα αυτά, οι αναμνήσεις της είναι ευχάριστες επειδή ο Michael Williams, ο μακαρίτης σύζυγός της, είχε επίσης έναν ρόλο στο έργο. Όταν η Judi Dench μπέρδεψε την ατάκα της Πόρσια “To stay you from election” και είπε κατά λάθος “στύση”, ο σύζυγός της – Mickey, στο θεατρικό – χρειάστηκε να φέρει πάνω κάτω την σκηνή για να σταματήσει να γελάει.
Photo by Len Trievnor/Daily Express/Getty Images
Σήμερα η Judi Dench βρίσκεται στο σπίτι της στην εξοχή με ένα χαλάκι καλωσορίσματος από τις μέρες του Τζέιμς Μποντ που γράφει “I’ve Been Expecting You . . .”. Κάθεται αναπαυτικά σε έναν καναπέ σε ένα μεγάλο άνετο εξοχικό σπίτι με χαμηλά ταβάνια που περιβάλλεται από ντουλάπια γεμάτα με φωτογραφίες της οικογένειας και των φίλων της.
Πίνουμε τσάι και τα ανέκδοτα ρέουν. Μόλις τελείωσε ένα βιβλίο με τον τίτλο Shakespeare: The Man Who Pays the Rent – ένα είδος αυτοβιογραφίας αυτής της σπουδαίας ηθοποιού. (Ο τίτλος είναι αυτό που η ίδια και ο σύζυγός της συνήθιζαν να αποκαλούν γενικά Σαίξπηρ, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους προερχόταν από τις παραστάσεις του σαιξπηρικού έργου).
Brendan O’Hea
Το βιβλίο η Dench έχει συγγράψει με το φίλο της ηθοποιό Brendan O’Hea και είναι δομημένο γύρω από στην σαιξπηρική Dench… Αφηγείται ιστορίες από τις παραγωγές και οι δυό τους συζητούν και αναλύουν σκηνές-κλειδιά. “Πόσο τυχερή είμαι”, λέει και αναφέρεται στην εξασθενημένη όρασή της. “Δεν μπορώ να δω, αλλά έχω ένα βιβλίο που κυκλοφορεί, χάρη στα μάτια και την ιδέα του Μπρένταν”.
Το βιβλίο είναι αποκαλυπτικό καθώς η Dench ξετυλίγει τις αναμνήσεις της. Κάποτε, ως Ιουλιέτα, πήρε το φίλτρο και αμέσως μετά έπεσε και έσπασε τα πλευρά της. Ταλαιπωρημένη από τον πόνο, έπρεπε να μείνει εντελώς ακίνητη μέχρι το τέλος της σκηνής. Μια άλλη φορά, ως Ιουλιέτα στη Γκάνα, ο κορσές της ήταν τόσο σφιχτά δεμένος που λιποθύμησε από τη ζέστη…
Ώρες-ώρες, όμως, τα μάτια της γυαλίζουν και φαίνεται ότι πρέπει να σταματήσει να μιλάει γιατί δακρύζει. Στρέφει το βλέμμα της προς ένα σημείο που μόνον εκείνη αναγνωρίζει, προφανώς σκεπτόμενη ανθρώπους που γνώρισε και αγάπησε ή ακόμη και ενοχλήθηκε. Της άρεσε να παίζει την Ιουλιέτα στο Old Vic, επειδή μπορούσε να παρακολουθεί τον Ρωμαίο από το μπαλκόνι κάθε βράδυ. “Και αυτός ο ηθοποιός”, λέει, “ήταν ο Τζον Στράιντ. Και εκεί έξω είναι το δέντρο του…”. Κοιτάζει προς τον ανθισμένο κήπο της έξω. “Ω”, λέει με έναν αναστεναγμό. Η Dench φυτεύει δέντρα για τους ανθρώπους που έχει χάσει, από τα αδέλφια της μέχρι τον John Gielgud και πιο πρόσφατα τον Stephen Sondheim. Ένα από τα ψηλότερα είναι για τον Williams, ο οποίος πέθανε πριν από σχεδόν 23 χρόνια, σε ηλικία 65 ετών. Μια ετικέτα σε ένα δεντράκι γράφει “Helen McCrory” – Η καταπληκτική ηθοποιός που πολλοί την γνώρισαν μέσα από τη διάσημη βρετανική τηλεοπτική σειρά Peaky Blinders πέθανε το 2021, κτυπημένη από τον καρκίνο.
Η Dench μεγάλωσε με τον Σαίξπηρ να αιωρείται παντού γύρω της. Γεννήθηκε στο Γιορκ το 1934 και ο Σαίξπηρ αναφερόταν τακτικά στο σπίτι. Ο αδελφός της Jeffery, ο οποίος ήταν επίσης ηθοποιός, συνήθιζε να χαιρετά τους επισκέπτες με ένα απόσπασμα από τον Ιούλιο Καίσαρα. “Για μια φορά, σε μια ωμή και θυελλώδη μέρα…” θυμάται η Dench. Όταν είδε τον Michael Redgrave ως King Lear το 1953, δεν υπήρχε επιστροφή. Ο πρώτος της ρόλος, ως Οφηλία, ήρθε τέσσερα χρόνια αργότερα.
Dench as Ophelia in 1957 BOB HASWELL/GETTY IMAGES
Η Dench είναι ο χειρότερος κριτής του εαυτού της. “Δεν μου αρέσει καθόλου ο Έμπορος της Βενετίας, ήμουν τόσο χάλια ως Πόρσια”, λέει γελώντας. “Υπάρχουν πράγματα που καταλαβαίνω τώρα για τα έργα που δεν καταλάβαινα όταν τα έπαιζα. Σκέφτομαι: “Ω, Θεέ μου, θα ήθελα μια ακόμη ευκαιρία!” Αλλά, φυσικά, είναι πολύ αργά. Θέλει κανείς μια πραγματικά παλιά Οφηλία;”
Ο Σαίξπηρ σήμερα βρίσκεται σε κίνδυνο. Ίσως για πρώτη φορά η θέση του στην κουλτούρα μας απειλείται. Τον επόμενο μήνα συμπληρώνονται 400 χρόνια από τη μεταθανάτια έκδοση της συλλογής θεατρικών έργων του First Folio. 
Αλλά κοιτάξτε στο TikTok, την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, και το κορυφαίο περιεχόμενο για τον Σαίξπηρ από τους νέους είναι το “Γιατί το μαθαίνουμε αυτό;”. Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι απορροφούν την τέχνη, τις πληροφορίες και την ψυχαγωγία έχει αλλάξει και η ιδέα του να καθίσει κανείς με ένα θεατρικό έργο μοιάζει με κάτι από μια περασμένη εποχή.
Η Dench ανησυχεί επίσης. “Θεέ μου!” λέει όταν ακούει ότι κάποιοι αμφισβητούν το κατά πόσον ο Σαίξπηρ πρέπει να εξακολουθεί να περιλαμβάνεται στο εθνικό πρόγραμμα σπουδών. Προσθέτει δε μάλλον οργισμένη ότι ένας τύπος που επρόκειτο να δει για πρώτη φορά έργο του Σαίξπηρ τη ρώτησε: “Μα θα είναι σε αυτή την αστεία γλώσσα;” “Είναι τρομερό να σε αποθαρρύνουν επειδή νομίζεις ότι είναι ξένο”, λέει η Dench. “Αυτό είναι το τελευταίο πράγμα που είναι ο Σαίξπηρ. Αλλά οι άνθρωποι είναι συνέχεια στα κινητά και στα τάμπλετ και αυτό δεν βοηθάει κάποιον που καλείται να παρακολουθήσει ένα έργο. Οι άνθρωποι ανησυχούν ότι δεν θα καταλάβουν, αλλά αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για την αγάπη ή τη ζήλια ή τη μνησικακία, όλα αυτά υπάρχουν στα έργα του Σαίξπηρ. Πρόκειται για την ανθρώπινη κατάσταση. Δεν χρειάζεται να καταλαβαίνεις τη γλώσσα, αλλά πρέπει να καταλαβαίνεις το συναίσθημα”.
Έχει αλλάξει η συναισθηματική της αντίδραση στον Σαίξπηρ με τα χρόνια; “Ω, απολύτως”, λέει η Dench. Διαπίστωσε ότι οι παραστάσεις ήταν ένας τρόπος να αντιμετωπίσει τη θλίψη μετά το θάνατο του συζύγου της. Αφηγείται μια ιστορία για τον ηθοποιό Charlie Thomas, ο οποίος αυτοκτόνησε στην Αυστραλία το 1970, ενώ βρισκόταν σε περιοδεία για τη Δωδέκατη Νύχτα με την Dench. Η περιοδεία συνεχίστηκε. “Μερικές φορές πρέπει να κάνεις ένα έργο και είναι πραγματικά οδυνηρό. Οχυρώνεις τον εαυτό σου και χρησιμοποιείς αυτό που βιώνεις ως ενέργεια. Όπως, ας πούμε, η βενζίνη. Ομολογώ πως με βοήθησε να αντιμετωπίσω τον πόνο”.
Στο έργο του Σαίξπηρ The Man Who Pays the Rent υπάρχει μια ανταλλαγή που σου κόβει την ανάσα. Ο O’Hea μιλάει για το The Comedy of Errors, την οποία η Dench παρουσίασε στο Νιούκαστλ πριν από δεκαετίες και η οποία γυρίστηκε σε ταινία. Όταν την ξαναβλέπει, βλέπει τον Williams, που συμπρωταγωνιστούσε, και τον Richard Griffiths και άλλους στην ακμή τους. “Πού είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι;” ρωτάει η Dench. “Ήταν τόσο ζωντανοί – τόσο παρόντες, τόσο ζωντανοί”.
Τη ρωτώ για τα φαντάσματα. Λέει ότι είδε ένα σε μια επιμνημόσυνη δέηση για τον ηθοποιό Michael Denison στο Haymarket Theatre, στο Λονδίνο. “Ήταν απόγευμα! Είδα κάποιον με καπέλο και φράκο να κατεβαίνει τρέχοντας τις σκάλες και σκέφτηκα: “Τι αστείο ντύσιμο!””. Ο O’Hea την υποστηρίζει και λέει ότι γνωρίζει κάποιον που έχει επίσης δει το “φάντασμα του Haymarket”. Μια ηθοποιός του μίλησε για έναν άνδρα που συνέχιζε να μπαίνει από την πόρτα ενός θεάτρου. “Τότε κάποιος είπε: “Δεν υπάρχει πόρτα””.
“Μπορεί να μην ήταν φάντασμα”, συνεχίζει η Dench. “Αλλά μου αρέσει η σκέψη τους. Γιατί στο καλό να μην συμβεί;” Συνεχίζει με μια άλλη ιστορία για τα πνεύματα που επιμένει ότι δεν είναι για δημοσίευση και την ακούω σχεδόν εκστασιασμένος. Ουσιαστικά, καλωσορίζει την ιδέα των φαντασμάτων. “Σκέφτεσαι: “Ω, αυτό είναι πολύ ωραίο””, εξηγεί, πριν σταματήσει με ένα χαμόγελο και μια σιωπηλή αναφορά στο ότι αισθάνεται παρηγοριά.
Ολοκληρώνουμε την κουβέντα μας, επιστρέφοντας στα πρώτα χρόνια, όταν η Dench ήταν έφηβη και η “μαμά και ο μπαμπάς” την πήγαν στη Φλωρεντία για να δει την Primavera του Μποτιτσέλι. Ήταν παθιασμένη με το έργο. Γνώριζε δε κάθε του λεπτομέρεια ώστε όταν τελείωσε και έφυγαν ήταν τόσο συγκλονισμένη που άρρωστησε στο δρόμο…
“Ήρθε η ώρα για σαμπάνια”, ανακοινώνει ξαφνικά. Οπότε πάμε στην κουζίνα για σαμπάνια και πίτσα, όπου καθόμαστε δίπλα στον γκρίζο παπαγάλο της που μιλάει και περνάμε άλλη μια ώρα, καθώς κάνει ερωτήσεις για μένα, και εγώ απλά σκέφτομαι, μα υπάρχουν ακόμα τόσα πολλά που πρέπει να μάθω για σένα….