Αυτοί που βρίσκονται δίπλα μας δεν είναι τελικά αυτοί που νομίζαμε. Τι έκπληξη!
Ορισμένοι, εμφιλοχωρούμενοι από την εγγενή αντιπάθεια τους προς τη Δύση και οτιδήποτε…δυτικό, επιλέγουν να προσαρμόσουν την πραγματικότητα του πολέμου στις εμμονές τους.
Τα ενδεχόμενα είναι πολλά: ίσως φταίνε τα διατηρημένα στη φορμόλη της υπανάπτυξης οθωμανικά κατάλοιπα· ίσως φταίνε η ελλειμματική δημοκρατική παιδεία και η συνακόλουθη σύγχυση αξιών· ίσως φταίει η εκ του ασφαλούς νοσταλγία ενός μη βιωμένου κομμουνισμού· μπορεί, πάλι, στη βάση του προβλήματος να υπάρχουν δόλος, κρυφά επιχειρηματικά συμφέροντα και υπόγειες συναλλακτικές σχέσεις που τώρα εκτάκτως διαταράσσονται. Η πρόσδεση ενός μεγάλου μέρους Ελλήνων στο εκτροχιασμένο φιλορωσικό βαγόνι είναι μια πολυπαραγοντική παθολογία που συνδέεται άρρηκτα με τον τρόπο που η κοινωνία μας αντιλαμβάνεται τον εαυτό της και τη θέση της στον διεθνή χάρτη. Η εισβολή Πούτιν στην Ουκρανία αποτέλεσε για εμάς στην Ελλάδα μία ακόμη αφορμή ταυτοτικού ξεκαθαρίσματος μέσα σε μια ιστορικώς πυκνή δεκαπενταετία, πλούσια σε παρόμοιες αποκαλύψεις: αυτοί που βρίσκονται δίπλα μας δεν είναι τελικά αυτοί που νομίζαμε. Τι έκπληξη!
Η ιδεοληψία είναι τύφλωση. Οσοι αρνούνται να δουν τον πόλεμο στην Ουκρανία γι’ αυτό που είναι, δηλαδή μια απρόκλητη και προαποφασισμένη εισβολή ενός δικτάτορα σε ένα κράτος του οποίου τον εθνικό και κυρίαρχο χαρακτήρα αμφισβητεί ευθέως, δεν «διαβάζουν» τα γεγονότα «διαφορετικά». Απλώς επιλέγουν να προσαρμόσουν την πραγματικότητα στις εμμονές τους. Πόλεμος είναι αυτό που αναγνωρίζουν αυτοί ως πόλεμο, όχι οι βόμβες και οι ρουκέτες που σκάνε πάνω σε αθώους. Ναζί δεν είναι οι ναζί, αλλά οι πολιτικοί τους αντίπαλοι, στους οποίους προσάπτουν την απαξία που κουβαλάει η λέξη, ανεξάρτητα από το αν τους αντιπροσωπεύει. Δικτάτορας είναι αυτός που εκείνοι επιλέγουν να ονοματίσουν ως τέτοιον και όχι κατ’ ανάγκην όποιος δράττεται της εξουσίας με ύπουλα μέσα και την καταχράται εγκληματικά για χρόνια. Η αλήθεια είναι πλαστελίνη.
Πρακτική των άκρων
Για τους ακροδεξιούς οπαδούς του Πούτιν που δεν βλέπουν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως άξιο λόγου θέμα, τα πράγματα είναι σχετικώς απλά: η στερεοτυπική απόδοση στη Ρωσία χαρακτηριστικών ομόδοξου σωτήρα αποκλείει προκαταβολικά το ενδεχόμενο αντιμετώπισής της με όρους πολιτικού ρεαλισμού. Η Ρωσία δεν είναι δυνατόν να φταίει. Ο φαντασιακός δεσμός μαζί της απλώνεται στον χρόνο από τον καιρό ακόμη της Ελληνικής Επανάστασης μέχρι τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Δεν πάμε κόντρα στη Ρωσία, γιατί η βοήθειά της προς το ταλαιπωρημένο μας έθνος μονίμως κοντοζυγώνει (αλλά ποτέ δεν έρχεται). Στην περίπτωση των ακροαριστερών, που αδυνατούν να καταδικάσουν τη ρωσική εισβολή χωρίς τουλάχιστον έναν (ευμεγέθη) αστερίσκο, έχουμε να κάνουμε με μιαν άλλου τύπου πλάνη: σαν τους γραφικούς που φαντασιώνονται εαυτούς ως κληρονόμους της αρχαίας Ελλάδας, αυτοί φαντασιώνονται πως η Ρωσία είναι κληρονόμος του ιερού σοβιετικού πνεύματος. Και πάλι, η Ρωσία δεν είναι δυνατόν να φταίει. Το φάντασμα του κομμουνισμού καθαγιάζει παρελθόν, παρόν και μέλλον για να εξασφαλίσει ιστορική συνέχεια στη φαντασίωση.
Συγγενικά ήθη
Ανεξαρτήτως ιδεολογικών προτιμήσεων, πάντως, τους απολογητές του εγκλήματος κατά της Ουκρανίας ενώνει ένα κοινό χαρακτηριστικό: η αντιπάθεια για τη Δύση και όλα όσα αυτή συμβολίζει. Ακροαριστεροί και ακροδεξιοί ενώθηκαν σε έναν απεχθή χυλό, απαθείς απέναντι σε έναν πόλεμο που δεν ερεθίζει τα δογματικά αντανακλαστικά τους. Στην αρχή, οι επιθετικές διαθέσεις του Πούτιν υποτιμήθηκαν – έγιναν memes: «Ο Πούτιν παίζει με τους χαζούς δυτικούς και τους αφήνει να πλάθουν σενάρια». Οταν έγινε σαφές ότι ο Ρώσος πρόεδρος θα έκανε κίνηση, οι οπαδοί του αποφάσισαν να την ξεπλύνουν: «Οι Ουκρανοί είναι ναζί και η ρωσική εκστρατεία έχει απελευθερωτικό σκεπτικό». Οταν οι «απελευθερωτές» ξεκίνησαν να σκοτώνουν, η ευθύνη έπεσε στο ΝΑΤΟ: «Η Ρωσία αισθάνθηκε απειλή από το ΝΑΤΟ, ήταν φυσικό να αμυνθεί». Τι κι αν ο Πούτιν σχεδίαζε τον πόλεμο από καιρό, τι κι αν οι Ουκρανοί ναζί αποτελούν ισχνή μειοψηφία, τι κι αν το ΝΑΤΟ δεν έχει καμία σχέση με τους αυτοκρατορικούς ιδεασμούς Πούτιν; Τα γεγονότα είναι αμελητέα μπροστά στην αίγλη της προκατάληψης.
Κρίνοντας το θύμα
Αν υπήρχε μία πιθανότητα οι πουτινομανείς να αισθανθούν πραγματική συμπόνια για τον ουκρανικό λαό, η εκπεφρασμένη πια επιθυμία του τελευταίου να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια την ακύρωσε και αυτήν. Πρόκειται για μία συμπλεγματική οπτική: οτιδήποτε δείχνει προς την ανωτερότητα της Δύσης –στα γράμματα, στον πολιτισμό, στους δημοκρατικούς θεσμούς, στην αλληλεγγύη και στην ευημερία με όρους 21ου αιώνα– ενεργοποιεί παβλοφικά την αντιδραστικότητα του επηρμένου παρία. Αντισυγκεντρώσεις την ώρα της συγκέντρωσης υπέρ της Ουκρανίας στο Σύνταγμα, κάψιμo της νατοϊκής σημαίας και πενήντα αποχρώσεις του «ναι μεν αλλά» αποδεικνύουν ότι για πολλούς το θέμα του πολέμου δεν είναι ποτέ το θύμα, αλλά η συναισθηματική τους εγγύτητα προς τον θύτη.
Reality check
Δεν είμαστε αυτό που δηλώνουμε. Είμαστε αυτό που αποδεικνύουν οι πράξεις μας ότι είμαστε. Υπερπατριώτες και υπερειρηνιστές, όσοι δηλαδή ξοδεύονται κυρίως στις δηλώσεις, αποδεικνύουν με τον σφιχτό εναγκαλισμό τους ότι απέτυχαν ακόμη και στα βασικά των καταστατικών τους στόχων. Η αμέτοχη Ελλάδα των ονείρων τους είναι μια Ελλάδα που, αποδεχόμενη τον κίνδυνο των άλλων, θέτει σε κίνδυνο τον εαυτό της. Στον πραγματικό κόσμο, όμως, η ειρήνη και η επιβίωση απαιτούν σπάσιμο αβγών και αποκαθήλωση προσωπικών μύθων.
