Το Πόρτο Ράφτη από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας/ Σοφία Χασιώτη – Γκλιάτη
εκδόσεις ΑΩ
Αγαπητοί φίλοι και συντοπίτες.
Ευχαριστώ την κ. Σοφία Χασιώτη-Γκλιάτη για την έκδοση αυτού του βιβλίου για το Πόρτο Ράφτη, και με χαρά θα συμβάλλω μαζί της στην παρουσίαση των αρχαιοτήτων της περιοχής.
Αγναντεύοντας τον μεγάλο κόλπο, απο την Χάβωση, το βουνό με το μεγάλο γεωλογικό ρήγμα , το Χάος, πάνω απο τον (Μ)Πρασά, αναλογίζεται κανείς την γεωλογική εξέλιξη και την χιλιόχρονη ιστορία αυτής της μεγάλης αγκαλιάς για τα πλεούμενα όλων των εποχών, απο το 10000 π.Χ. τουλάχιστον, όταν ξερουμε ότι κατοικείται το σπήλαιο Σκισμένη Πέτρα, στη γειτονική Βραώνα. Αποτελούσε ασφαλές καταφύγιο στα ταξίδια αρχικά με την απέναντι Εύβοια, όταν η θάλασσα σύμφωνα με τους γεωλόγους ήταν τουλάχιστον ….15μ. χαμηλότερα, και αργότερα με τα νησιά του Αιγαίου, μέχρι που στα χρόνια του μεγάλου μυκηναικού πολιτισμού έχει πυκνές επαφές με τα μεγάλα βασίλεια των Φαραώ της Αιγύπτου, του Ραμσή ΙΙ, και της Εγγύς Ανατολή, την Βαβυλώνα, όπως δείχνουν τα πολύτιμα ευρήματα απο αυτές τις περιοχές, που βρέθηκαν στο μεγάλο μυκηναϊκό νεκροταφείο στην Περατή. . Η επαφή βεβαια με τις βόρειες Θάλασσες, με τον Πόντο, ήταν πιο δύσκολη έπρεπε να περάσει κανείς μέσα απο τις Συμπληγάδες πέτρες, όπως ο μύθος αναφέρει το δύσκολο πέρασμα του Ελλήσποντου, στην πορεία των Αργοναυτών πρός το Χρυσάφι της Κολχίδας στην σημερινή Τραπεζούντα, και το πολύτιμο σιτάρι των απέραντων πεδιάδων στη βόρεια πλευρά του Πόντου. Αγαθά για την πρόσβαση στα οποία έγινε απο τους Ελληνες ο Τρωίκός πόλεμος, και όχι για τα μάτια της ωραίας Ελένης.
Ετσι σύμφωνα με τα όσα μέχρι στιγμής γνωρίζουμε απο τα επιφανειακά ευρήματα, γιατί δεν έχουν γίνει αρχαιολογικές ανασκαφικές έρευνες, γύρω στο 3000 π Χ., ένα μικρό χωριό δημιουργείται στην Πούντα και στο Πρασονήσι. Γύρω στο 2000 πΧ άλλο ένα χωριό φαίνεται ότι υπάρχει στην νησίδα του Ράφτη, που συνεχίζεται και μετά το 1500 π Χ, στα μυκηναϊκά χρόνια, στην εποχή που χρονολογείται το μεγάλο νεροταφείο στην Περατή. Αυτό το μυκηναϊκό νεκροταφείο με τους 219 μεγάλους υπόγειους, οικογενειακούς θαλαμοειδείς τάφους , το μεγαλύτερο στην Αττική αλλά και γενικότερα, αποτελεί ένα μεγάλο αίνιγμα, αφού από παλιά αναφέρονται και τάφοι στον Πρασά και πλησίον έχουν αποκαλυφθεί και άλλο στο Λιγόρι, και ένα νέο στην Ντρίβλια, που ευσυνείδητος μαρκοπουλιώτης, που αμείφθηκε, έστω και μετά θάνατον, μας υπέδειξε πριν λίγα χρόνια.
Το μυκηναϊκό νεκροταφείο της Περατής ήταν γνωστό απο πολύ παλιά, αφου το σημειώνουν κάποιοι περιηγητές και ο Ρήγας στην Χάρτα του στα τέλη του 18ου αι. Ανασκάφηκε αρχικά στα τέλη του 19ου αι. απο τον Βαλέριο Στάη και στην 10ετία του ΄50 απο τον Σπυρίδωνα Ιακωβίδη και έχει απαλλοτριωθεί έκταση 3 στρεμμ. (Δεν συνιστώ την επίσκεψή, γιατί η περίφραξη συχνά …εξαφανίζεται και εγώ κινδύνεψα να πέσω σε έναν τάφο.) Χρονολογείται στον 12ο και αρχές του 11ου αι. πΧ, δηλαδή στην τελευταία περίοδο των Μυκηναϊκών χρόνων. Απο που μετέφεραν αυτούς τους νεκρούς;;; προέρχοναι όλοι απο το Πορτο Ράφτη;;, θα μπορέσουν άραγε οι αρχαιολόγοι για τις ενάλιες αρχαιότητες να υπολογίσουν πόσο μεγάλος ήταν ο μυκηναϊκός οικισμός στον Ράφτη, που τώρα μεγάλο μερος του έχει καλυφθεί λόγω της άνοδου της στάθμης της θάλασσας , η οποία απο τα μυκηναϊκά χρόνια υπολογίζεται να φθανει τα 3 μ. ;;; Εγώ σε μια σύντομη επίσκεψη στην νησίδα,που είχα κάνει με τον Δημήτρη και τον Σταμάτη Μεθενίτη, αν θυμάμαι καλά, για να δω το άγαλμα του «Ράφτη», που βέβαια είναι γυνακείο των ρωμαϊκών χρόνων, είχα βρει και δείγματα για παλιότερη κατοίκηση απο τα μυκηναϊκά. Τα προϊστορικά ευρήματα απο το νησί του Ράφτη έίχαν σημειώσει τόσο ο Δημ. Θεοχάρης, ήδη απο την δεκαετία του ΄50, όσο καi o Steve Diamant αργότερα. . . Επίσης θα μου μείνει πάντα το ερώτημα, αν άραγε υπήρχε κατοίκηση αυτής της εποχής στον χώρο που κτίστηκε το Απολλώνειο συγκρότημα. Όταν στα χρόνια του ΄80 προσπάθησα να μπώ, ο φύλακας δεν μου το επέτρεψε. Οι νεώτεροι συνάδελφοι πρέπει να εξετάσουν την θέση. Πάντως η πλησιέστερη θέση που αναφέρεται ως τόπος οικισμού απο την μυθολογική παράδοση, ήδη απο το 2000 π.Χ. είναι η Βραώνα, αλλά αυτή έχει δικό της νεκτοταφείο, στο Λαπούτσι, ενώ η Μερέντα δεν φαίνεται να κατοικείται συστηματικά στα μυκηναϊκά χρόνια.
Κανω μια παρένθεση για την Μερέντα, κηρυγμένη απο το 1989 ως αρχαιολογικός χώρος, γεγονός που απεκρύβει κατά την πώληση στον ΟΠΑΠ το 2012. Δεν γνωρίζουμε βέβαια τι άλλο υπάρχει στην έκταση που είναι το Τρίαθλο του ΟΙΚ , που κατά την κατασκευή των Ολυμπιακών Εργων δεν έγινε πληρης Ανασκαφική έρευνα, αφού δεν προβλέπονταν κατασκευές, αλλά μόνο επιφανειακός προσδιορισμός, και όπου έχουν βρεθεί επιφανειακά και λίγα μυκηναϊκά όστρακα. Σε αυτήν την περιοχή έχουν εντοπισθεί και τα μεγάλα νεκροταφεία, στα κτήματα Ρόκκα, Παναγιώτου και Χασιώτη, (η Σοφία δεν είχε γεννηθεί ακομη), όπου βρέθηκε ο κούρος και η διάσημη Φρασίκλεια με το πικρό επιγραμμα: : . κόρη θα με λένε πάντα, αντί για γάμο αυτό το όνομα μου έλαχε απο τους θεούς.
Βρέθηκαν και κάποια μυκηναϊκά κομμάτια αγγείων σε ένα μικρό ιερό, ίσως το αρχικό της Αρτέμιδος Κολαινίδος. Τα αρχαία στο Τρίαθλο έχουν διατηρηθεί , συμφωνα με την ευρωπαϊκή αρχαιολογική Νομοθεσία ,( την Συμβαση της Βαλέττας, δηλ.τον Ν. 3378/2005), για έρευνα απο τις επόμενες γενεές και όχι βέβαια για να γίνουν, πιθανώς, ακόμη και πίστα αγώνων τροχοφόρων, όπως νομοθέτησε ο καθηγητής κατά τα άλλα Τσακαλώτος, με νυχτερινή τροπολογία, και χωρίς την προβλεπόμενη απο την κειμένη νομοθεσία γνώμη του αρμόδιου Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του Υπ. Πολιτισμού και τον καθορισμό όρων προστασίας των σημαντικών αρχαίων. Ελπίζω ότι το άρθρο 24 του Συντάγματος, τους ισχύοντες νόμους, τις υπάρχουσες Υπουργικές Αποφάσεις και τέλος το ισχύον Προεδρικό Διάταγμα της 1ης Μαϊου 2002 (ΦΕΚ 347/Α), για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της περιοχής των Ολυμπιακών Εγκαταστάσεων στην Μερέντα, να τηρήσουν οι επόμενοι υπουργοι Πολιτισμού και Οικονομικών, διότι δεν είναι ασύμβατη η οικονομική Ανάπτυξη και η τήρηση των νόμων που προστατεύουν το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, πράγμα που μπορούν να βεβαιώσουν οι δήμαρχοί σας , νυν και ερχόμενος, έγκριτοι νομικοί και οι δύο.
Ξαναγυρνώ στο Πορτο Ράφτη. H αρχαιολογική έρευνα λοιπόν οφείλει να διερευνήσει το χρονολογικό βάθος και το εύρος της κατοίκησης στις νησίδες και είναι ευκαιρία στο επιστημονικό αυτό θέμα να να συμβάλει και η Καναδική Αρχαιολογική Σχολή, η οποία με την άδεια του ΥΠΠΟ κάνει συστηματική επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή. Η κ. Murray μάλιστα, έχει γραψει σε αμερικανικό αρχαιολογικό περιοδικό, τo American Journal of Archaeology, και ένα άρθρο για ευρήματα απο την Περατή
Σε αυτήν λοιπόν την λαμπρή εποχή για την Αττική, τους λεγόμενους μυκηναϊκούς χρόνους, ιδρύεται και ένα ιερό στην περιοχή μας, που στα κλασικά χρόνια θα συνδεθεί με την γεωπολιτική στρατηγική του Αθηναϊκού κράτους: το ιερό του Απόλλωνα Δηλίου στις Πρασιές. Ο αρχαίος δήμος των Πρασιών καταλαμβάνει την νότια περιοχή, και το κέντρο του πρέπει να βρισκόταν στον Πρασά, ενώ στην βόρεια περιοχή, με κέντρο την Ντρίβλια αναπτυσσόταν ο δήμος της Στειριάς.
Οταν το καλοκαίρι του 1983 μετατέθηκα στην Αττική, σε μια αναγνωριστική …εξόρμηση στην περιοχή χάσαμε τον δρόμο και βρεθήκαμε στο Νάτσο , οπότε θεώρησα ευκαιρία να δω την περιοχή της ιδιοκτησίας Δρίτσα/Σωτηρίου, όπου η Εφορεία μας είχε δώσει άδεια πολεοδόμησης , αλλά ο Σύλλογος των περιοίκων είχε αντιδράσει έντονα, διοτι εκεί υπήρχαν σημαντικά αρχαία. Φθανοντας βρήκαμε έναν εργάτη που άνοιγε έναν βόθρο, δίπλα σε έναν τοίχο που έμοιαζε υστερορρωμαϊκός. Στα χώματα όμως υπήρχαν σημαντικά αρχαία και μάλιστα ζωγραφιστά κεραμίδια απο κτίριο των κλασικών χρόνων . . Στην επείγουσα σωστική ανασκαφή που ακολούθησε, διαπιστώσαμε, ότι ήταν μεσα σε έναν μικρό αψιδωτό ναό, που φαίνεται ότι λειτούργησε σε αυτό το σημείο απο τους πρώτους αιώνες μετά το 1000 π. Χ., τους γεωμετρικούς χρόνους, αλλά απέδωσε και 2 σημαντικά μνημεία, εντοιχισμένα στον ρωμαϊκό τοίχο. Ενα κεφάλι μεγάλου μαρμάρινου αγάλματος Απόλλωνα και την βάση του, που έσωζε την υπογραφή, ενός διάσημου γλύπτη , των τελευταίων αρχαϊκών χρόνων, του Πύθι απο την Πάρο: . ΠΥΘΙΣ ΤΟΔΕ ΕΠΟΙΕ. . Μέχρι στιγμής είναι το μόνο κεφάλι, που αποδίδεται σε αυτόν. Έγινε όμως και μια πικρή διαπίστωση. Δίπλα, στον ίδιο τοιχο, υπήρχε ένα κενό, που αντιστοιχούσε στο ύψος ένός όρθιου αγάλματος, το οποίο είχε αφαιρεθεί. Και όταν η είδηση της ανεύρεσης αυτών των υπολειμμάτων του σημαντικού αγάλματος του Απόλλωνα κυκλοφόρησε στον Τύπο, γνωστός απο τα Μεσόγεια μου έστειλε απο το αρχείο του δημοσίευμα, για μια δίκη αρχαιοκαπηλίας με κατηγορούμενους μαρκοπουλιώτες , μεταξύ των οποίων και τον ιδιοκτήτη αυτής της έκτασης , που έγινε στο τέλος της 10ετίας του 50. . .Αργότερα στο Μουσείο της Βραώνας θα εντοπίσω και την επιγραφή απο αυτό το ιερό, που δημοσίευσε ο Αγγελος Ματθαίου και την παρουσιάζει η κ. Γκλιάτη, και ένα άλλο άγαλμα Απολλωνα καθιστού σε βράχο, ελληνιστικών χρόνων, τα οποία είχαν παραδοθεί απο παλιά στο Μουσείο και προέρχονταν απο αυτήν την θέση. Πιό πρόσφατα ο Αγγελος Δεληβοριάς παρουσίασε ένα ανάγλυφο,που είχε δωρηθεί στο Μουσείο Μπενάκη, με παράσταση Απόλλωνα Δηλίου, μπροστά στον γνωστό φοίνικα, κατω απο τον οποίο, κατά την παράδοση, τον γέννησε η Λητώ. Σωστά ο Δεληβοριάς συνέδεσε το ανάγλυφο αυτό, που εκτίθεται στο Μπενάκειο, με το ιερό στις Πρασιές. Επιστρέφω στην περιοχή. Σε αυτήν την προκαταρκτική έρευνα διαπιστώσαμε, ότι ο ναός ήταν μικρός αψιδωτός, που δεν κοιτάζει πρός Α, όπως είναι ο κανόνας , αλλά προς Ν , προς τις Κυκλάδες και την Δήλο, (όπως άλλωστε οι σύγχρονες γειτονιές, που σήμερα τον περιβάλλουν, κατοικούνται απο πολλούς Κυκλαδίτες). Στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους ο αρχαίος ναός μετατράπηκε σε χριστιανικό και το άγαλμα του θεού τεμαχίστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό. Το μικρό σε μέγεθος αυτό ιερό, ήταν διάσημο στην Αρχαιότητα και συνδεόταν με την λατρεία του φωτεινού θεού, αλλά και την «αθηναϊκή» μυθολογία, που υπηρετουσε τους γεωστρατηγικούς σκοπούς της πόλης. Για τους σκοπούς αυτούς οι Αθηναίοι έπλασαν την δική τους εκδοχή του μυθου, για να προβάλουν την συνδεσή τους με τον Απόλλωνα στην Δήλο, που την είχαν επιλέξει ως έδρα της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Κατ΄αυτούς ο Απόλλων και η αδελφή του η Άρτεμη, παιδιά του Δία, γεννήθηκαν στο μικρό νησάκι, χαμένο και άδηλο μεσα στο Αιγαίο, όπου η έγγυος Λητώ κατέφυγε κυνηγημένη απο την ζηλιάρα Ήρα. Κατά τον μύθο η Λητώ καταγόταν από μια μακρυνή χώρα του Βορρά, τους Υπερβόρειους, κάπου εκεί στην Αγία Πετρούπολη, όπου, πίστευαν, βασίλευε αιώνια άνοιξη και εκεί έστελνε τον γιό της κάθε χειμώνα. Όταν ο Απόλλων ξαναγύριζε στην χώρα μας οι Υπερβόρειοι του έστελναν τα δώρα τους στην Δήλο, που τα συνόδευαν οι Υπερβόρειες Παρθένες. . Η αρχική εκδοχή του μύθου ήταν, ότι τα δώρα έφθαναν στις βόρειες ακτές του Πόντου, και μέσω του Δούναβη στις ακτές της Αδριατικής. (Αυτόν τον δρόμο γνωριζαν και οι Αργοναύτες, αφου και σήμερα στην περιοχή της Λιουμπλάνας δείχνουν μια θέση που η παράδοση την συνδέει με το πέρασμά τους κατά την επιστροφή τους απο την Κολχίδα). Ισως αυτό να σημαίνει ότι η κάθοδος απο τον Πόντο στο Αιγαίο δεν ήταν εύκολη.) Απο εκεί τα δώρα στον Απόλλωνα εφθαναν στην Ήπειρο, στο μεγάλο ιερό του Διός στη Δωδώνη, όπου οι ιερείς φρόντιζαν για την αποστολή τους στην Δήλο, μεσω της κοιλάδας του Σπερχειού, της Εύβοιας και της Καρύστου. . Κατά τον Αθηναϊκό όμως μύθο τα δώρα έφθαναν μέχρι τις αθηναϊκές αποικίες, στην νότια ακτή του Πόντου, και απο εκεί οι Αθηναίοι τα έφερναν αρχικά στο ιερο των Πρασιών και από εκεί τα έστελναν με ιερή συνοδεία στην Δήλο. Ετσι, οταν πριν περίπου 30 χρόνια ένα ξύλινο, 13μετρο, πολύχρωμο πλεούμενο απο την Αγία Πετρούπολη ,το Νevο με κεφάλι δράκοντα για ακρόπρωρο (εικόνα), κωπηλατώντας μέσα απο ποτάμια και κανάλια της Ρωσίας και τον Πόντο, έφθασε στο Πόρτο Ράφτη, θα το θυμούνται πολλοι απο εσάς, αναβίωσαν οι παλιές μνήμες της σύνδεσης αυτών των μακρυνών τόπων και η ανάμνηση των αρχαίων εμπορικών σχέσεων, γιατί οι Αθηναίοι προμηθεύονταν απο εκεί σιτηρά και ναυπηγήσιμη ξυλεία. . (Το νέο καραβάκι βρισκόταν στο Ινστιτούτο Ναυτικής Παράδοσης. Tώρα είναι σε κάποια πλατεία στην Σαλαμίνα. Μήπως θα μπορούσε να δοθεί στον Δήμο και να τοποθετηθεί στο Πόρτο Ράφτη;; )
Το σημαντικό λοιπόν, πολιτικά, ιερό του Δηλίου Απόλλωνα δεν είχε μεγάλη έκταση, περ. 3 στρέμματα. Στην προκαταρκτική έρευνα εκτός απο τον μικρό ναό, εντοπίσθηκε και ένα μικρό ελληνιστικό κτίριο και μια μικρή στοά. Ετσι η Εφορεία Αρχαιοτήτων εισηγήθηκε και στα πλαίσια του τοπικού Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου, χαρακτηρίστηκε αυτός ο χώρος του ιερού αδόμητος για μελλοντική αρχαιολογική έρευνα, αν και το αρμόδιο Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος έκρινε την έκταση μικρή για ένα τοσο σημαντικό μνημείο, όπως μας ενημέρωσε. . . Χρειάζεται προσοχή απο όλους τους κατοίκους στο Νάτσο, γιατί και στις απλές εκσκαφές και έργασίες στα περιξ οικόπεδα, ίσως βρεθούν πεσμένα αρχαία, τα οποία μπορεί να προσθέσουν νεα στοιχεία, μέχρι που οι νέες γενιές αρχαιολόγων ερευνήσουν συστηματικά και αναδείξουν αυτό το μικρό, αλλα σημαντικό αρχαίο ιερό. Γι αυτό πρέπει να ειδοποιείται η Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Το άλλο κέντρο της περιοχής είναι στα βόρεια, ο δήμος της Στειριάς, στο λιμάνι της οποίας αναμένουμε να βρεθούν σημαντικά δημόσια κτίρια σχετιζόμενα και με εμπορικές λειτουργίες, και απ΄όπου ξεκινούσε η κυρία οδός, η Στειριακή, που διαβαίνοντας απο την Μεσογαία κατέληγε στην Αθήνα. Στην πορεία της αναπτύσονταν σημαντικά νεκροταφεία, όπως εκείνο της Ντρίβλιας, απο το οποίο προέρχεται τόσο η αρχαϊκή σφίγγα, όσο και η συμπληρωμένη τώρα στήλη του Κλεόβουλου και του Μένωνα που εκτίθενται στο Μουσείο της Βραώνας. (τα παρουσιάζει η Σοφία). . Ο δήμος αυτός είναι πατρίδα δυο σημαντικών προσωπικοτήτων του αθηναϊκού κράτους, του Άγνωνα και του Θρασύβουλου. Ο Άγνων ήταν στρατηγός στην εποχή του Περικλή και έλαβε μέρος στην εκστρατεία των Αθηναίων για την κατάληψη περιοχών του χρυσοφόρου Παγγαίου, (το γνώριζαν άλλωστε απο τον Πεισίστρατο, που την εποχή της εξορίας του απο την Αθήνα, είχε δραστηριοποιηθεί στα εκεί μεταλλεία) . Ο Θρασύβουλος ήταν εκείνος που το 403 π.Χ., μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, ηγήθηκε της εκδίωξης των ολιγαρχικών, που είχαν επιβάλει οι Σπαρτιάτες στην διακυβέρνηση της Αθήνας, και της επαναφοράς του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αργότερα, ως στρατηγός των Αθηναίων , επαναφέρει την κυριαρχία των Αθηναίων στις ακτές του Βορειου Αιγαίου, μέχρι και το Βυζάντιο. (Για να τους θυμούμαστε οι νεοέλληνες, υπάρχουν άραγε δρόμοι αφιερωμένοι σε αυτούς;)
Λογω της στρατηγικής σημασίας του στην ανατολική πλευρά της Αττικής, κατά τον 3ο αι. π.Χ., την ταραγμένη εποχή των συγκρούσεων μεταξύ των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που μεταφέρθηκαν και στην Αττική, ο κόλπος του Πόρτο Ράφτη αποτέλεσε τόπο δημιουργίας στρατοπέδου στην Κορώνη, απο τον Πάτροκλο, ναύαρχο του Πτολεμαίου.( Το άλλο βρίσκεται στην δυτική περιοχή, πριν το Σούνιο, στην νήσο του Πατρόκλου, το Γαϊδουρονήσι). Στην Κορώνη, εκτός απο τις αρχαιότητες στην « ακρόπολη» που αποτυπώθηκαν απο την Aμερικανική Αρχαιολογική Σχολη (έκδοση J. McCredie), στην πεδινή έκταση υπάρχει μεγάλο κτίριο, όπως φαίνεται σε αεροφωτογραφία, που μας έδωσε ο Άδωνης Κύρου και έχει κατατεθεί στο Αρχείο του Μουσείου της Βραώνας. . Τα μεταγενέστερα μνημεία των χριστιανικών χρόνων, οι ναοι στην Ντρίβλια και το μεγάλο νεκροταφείο, δείχνουν ότι η σημασία και η κατοικηση του τόπου συνεχίστηκε για αιώνες και έχει υποστηριχθεί, ότι ένα μεγάλο ρωμαϊκό κτίριο, (σήμερα σε μια αυλή πολυκατοικίας), ήταν Φιλοσοφική Σχολή. Επίσης τα μοναστήρια στα νότια, στο ρέμα Πρόϊ-Στείρι και ο ναίσκος της Υπαπαντής, στο αρχαίο Νυμφαίο.
Έτσι στον ευλογημένο αυτό τόπο, σε κάθε μάντρα και κάθε λάκκο μπορεί να φανεί μια κόρη σαν την Φρασίκλεια , που για αιώνες κοιμόταν στον αγρό Χασιώτη στην Μερέντα, ένα κεφάλι αρχαίου θεού, του Απόλλωνα, ή της Άρτεμης στην Βραώνα, μια οικογενειακή στήλη που πάνω της αναγράφονται οι νεκροί 5 γενεών, όπως η στήλη του Μυρρινούσιου Μείδωνα, τώρα στο Μουσείο, ή ένα ζωγραφισμένο αγγείο που εικονίζει μιαν θριαμβική νίκη, όπως την παρέλαση του αδελφού του Μιλτιάδη, του Στησαγόρα, με το νικητήριο άρμα του, που βρέθηκαν στην Μερέντα. Ολα αυτά μπορείτε να τα δείτε στο Μουσείο της Βραώνας, αλλά εκατοντάδες ακόμη από όλα τα Μεσόγεια, περιμένουν να βγουν απο τις αποθήκες να τα δούμε στο φώς της μέρας, σε ένα μεγάλο, συγχρονο Μουσείο (Το 1997 εισηγήθηκα να γίνει μεγάλο, διαχρονικό Μουσείο για τα Μεσόγεια στου Καμπά, το «Άττικό Μουσείο», και απο το 2012 έχω προτείνει να γίνει Μουσείο το κτιριο των VIPs, στο Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο, που μπορεί να συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο).
Αυτά τα σημαντικά αρχαία και η κήρυξη, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, της θέσης του ιερού του Απόλλωνα, ως προστατευόμενου, δεν εμποδισε όμως την κ. Μπαρτζώκα να οικοδομήσει μεσα στο ιερό, χωρίς πολεοδομική άδεια, πάνω στην αρχαία στοά. Κι αν το αυθαίρετο κρίθηκε απο την Πολεοδομία τελεσίδικα κατεδαφιστέο, οι μπολντόζες δεν έφθασαν ποτέ και επι πλέον η ΔΕΗ το ηλεκτροδότησε!!!. . Ίσως να ευνοήθηκε ως «ασθενής», μετά την γνωστή επιστολή Λαλιώτη, ειδικά για την Ανατολική Αττική, δώρο στον τοπικό νομάρχη, που, όπως λέγεται, μετέτρεψε την Μεσογαία στην περιοχή με το …. μεγαλύτερο ποσοστό ασθενών παγκοσμίως!!!.
Τότε, κατά την διαχείριση σχετικών υποθέσεων, δεν έχω ντραπεί άλλη φορά για την ιδιότητά μου ως υπαλλήλου ενός διεφθαρμένου κράτους , που εκμεταλλεύεται τους πολίτες του, που εξαναγκάζονταν να πληρώνουν για τις ψευδείς βεβαιώσεις, και όπως αποδείχθηκε με τραγικό τρόπο, τους εκθέτει σε θανάσιμο κίνδυνο. . Άραγε για την τραγωδία στο Μάτι έγιναν μηνύσεις στους υπουργούς ΠΕΧΩΔΕ απο την μεταπολίτευση και μετά και όσους άλλους καλλιέργησαν ή έστω παρασιώπησαν την παραβίαση της πολεοδομικής νομοθεσίας, που σκοτώνει, όχι μονο την ιστορική μνημη, αλλά και τους ανυποψίαστους ανθρώπους ;;
* Η Όλγα Κακαβογιάννη είναι Επίτιμη Διευθύντρια Αρχαιοτήτων.