Ρένα Πιττακή

Μια ηλικιωμένη γυναίκα αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο τα νεανικά της χρόνια στη Ναζιστική Γερμανία, από την άνοδο του Ναζισμού, στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, μέχρι την ήττα και την κατάρρευση της Γερμανίας. Πρόκειται για ένα αθώο θύμα των ιστορικών περιστάσεων ή για μια συνένοχο των Ναζί; Mοιάζει με μια συνηθισμένη γυναίκα που δεν ξέρεις αν πρέπει να συμπονέσεις ή να καταδικάσεις.

Αυτή είναι η υπόθεση του τελευταίου θεατρικού έργου «Μια Γερμανίδα Γραμματέας» (A German Life) του πολυβραβευμένου Κρίστοφερ Χάμπτον, που παρουσιάζεται στο θέατρο Ιλίσια-Βολανάκης. Στο επίκεντρο αυτού του μονολόγου, που ερμηνεύει η Ρένη Πιττακή, είναι ένα πραγματικό πρόσωπο, η Μπρουνχίλντε Πόμσελ, μια από τις γραμματείς του Γιόζεφ Γκέμπελς, του υπουργού προπαγάνδας της ναζιστικής Γερμανίας και στενού συνεργάτη του Αδόλφου Χίτλερ.

Ο Βρετανός συγγραφέας έγραψε το έργο, αφού μελέτησε τις 30 ώρες συνέντευξης που παραχώρησε η Πόμσελ στους Αυστριακούς δημιουργούς του ντοκιμαντέρ «A German life», το 2016. Ήταν η πρώτη φορά που μίλησε για τη ναζιστική περίοδο και τη δική της επαγγελματική «εμπλοκή», μετά από 70 χρόνια. Ήταν τότε 105 ετών.

Το έργο εστιάζει στο χαρακτήρα της, στην καθημερινότητά της, στην έλλειψη μεταμέλειας, παρά τη συνειδητοποίηση του τι είχε συμβεί. Άλλωστε όπως επισήμαινε και η ίδια φέρθηκε ακριβώς όπως φέρθηκαν και όλοι οι άλλοι Γερμανοί. Έκλεισε τα μάτια και έκανε τη δουλειά της. Το βιβλίο «Δεν θέλαμε να ξέρουμε» (The work I did – A memoir of the Secretary to Goebbels), που κυκλοφόρησε το 2018 αποκαλύπτει όλες τις λεπτομέρειες. Η Πόμσελ πέθανε το 2017 σε ηλικία 106 ετών.

Πέρσι, λίγες μέρες πριν το κλείσιμο των θεάτρων, λόγω της πανδημίας, είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με τον σκηνοθέτη της παράστασης, Γιάννη Μόσχο για την επιλογή του έργου, τα ζητήματα που θίγει, αλλά και τις σημερινές αναφορές του. Οι παραστάσεις του έργου «Μια Γερμανίδα Γραμματέας» ξεκίνησαν και πάλι την Τετάρτη 27 Οκτωβρίου:

«Το έργο είναι η συρραφή πάνω στις μαρτυρίες ενός πραγματικού προσώπου, της Μπρουνχίλντε Πόμσελ. Τις έκανε όταν ήταν 106 ετών. Ο Κρίστοφερ Χάμπτον, με ελάχιστες παρεμβολές, ανασύνθεσε το υλικό που ανακάλυψε μέσα από τις απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις της γραμματέως για το ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε, με πρωταγωνίστρια την ίδια. Το θεατρικό έργο δεν είναι λοιπόν η κατασκευή ενός συγγραφέα. Είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, που έχει ως έργο τη δική του αυτονομία. Έτσι το χειριστήκαμε κι εμείς. Δεν μπήκαμε δηλαδή στη λογική να δούμε το ντοκιμαντέρ και να αποτυπώσουμε με ακρίβεια την γραμματέα. Κατασκευάσαμε ένα θεατρικό πρόσωπο, που έχει μια αντιστοιχία μόνο στην όψη με την Πόμσελ.

Αφορμή για να σκηνοθετήσω αυτό το έργο ήταν η συνεργασία με την Ρένη Πιττακή, η οποία ήταν αυτή που μου το πρότεινε. Το έργο έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Παρόλο που το θέμα του το έχουμε δει πολλές φορές στον κινηματογράφο, δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα το θέατρο. Αυτό που γίνεται εδώ είναι ότι βλέπουμε τα γεγονότα, μέσα από τα μάτια μιας συνηθισμένης γυναίκας, πώς έζησε αυτή, μέσα στη λαίλαπα της ανόδου του ναζισμού, πώς βίωσε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας.

Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον από την πρώτη στιγμή που το διάβασα, γιατί σε κάνει αμέσως να σκεφτείς τι κάνεις εσύ σήμερα στο παρόν. Κάνεις αυτόματα την προβολή στο σήμερα. Αυτό ήταν το στοιχείο που με κέρδισε. Αυτό που σου κάνει εντύπωση είναι ότι αυτός ο άνθρωπος δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι έκανε κάποιο λάθος. Αντίστοιχα και εμείς σήμερα, προσπερνάμε πολλά σημαντικά γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας. Δεν τους δίνουμε σημασία, γιατί δεν μας συμφέρει να τα προσέξουμε. Το έργο λοιπόν σου θέτει άμεσα το ερώτημα: «Τι κάνω εγώ για όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μου;»

Με έναν τρόπο, αυτό το έργο βάλει κατά της αδράνειάς μας. Οι περισσότεροι βρίσκουμε δικαιολογίες για να μην κάνουμε κάτι για όσα συμβαίνουν γύρω μας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει και να αντισταθούμε στον εαυτό μας. Από τον καθένα μας ξεχωριστά αλλά και από όλους μαζί θα εξαρτηθούν πού θα πάνε τα πράγματα.

Σίγουρα η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η ναζιστική Γερμανία, ο φασισμός αρχίζει να αναπτύσσεται σε περιόδους οικονομικής κρίσης και ανέχειας. Οι άνθρωποι στην ανέχεια βγάζουν τον χειρότερό τους εαυτό. Είναι κάτι συνηθισμένο και ανθρώπινο. Όταν ο άνθρωπος δεν έχει να φάει, θα ενδιαφερθεί πρώτα για το τομάρι του. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε τέτοιες συνθήκες η πολιτική σκηνή να μπορεί να χειραγωγήσει πολύ εύκολα αυτόν τον κόσμο. Αυτό άλλωστε το είδαμε και στην Ελλάδα, με την Χρυσή Αυγή. Υπήρχε κόσμος που την ψήφισε, ως αντίδραση στο πολιτικό κατεστημένο, ως αντίσταση στην πολιτική και οικονομική κρίση που είχαν δημιουργήσει άλλες πολιτικές δυνάμεις.

Με αφορμή τη Γερμανίδα γραμματέα, εγώ δεν πιστεύω ότι υπάρχει άγνοια. Από την πρώτη στιγμή υπάρχει, συνειδητά ή ασυνείδητα, συνενοχή, γνώση του τι συμβαίνει και τι σκοπεύει να κάνει αυτός που υπηρετώ, εργάζομαι ή ψηφίζω. Υπάρχουν πράγματα που αντιλαμβανόμαστε και δεν μιλάμε γι’ αυτά. Τα καταπίνουμε και τα κρύβουμε. Γι’ αυτό γινόμαστε αυτόματα συνένοχοι. Το πιο άσχημο και θλιβερό είναι ότι δεν μαθαίνουμε από αυτά που έχουν συμβεί στο παρελθόν και τα επαναλαμβάνουμε. Κανείς δεν θυμάται! Εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνει σημεία και τέρατα την τελευταία δεκαετία, και την επόμενη στιγμή, ο κόσμος τα έχει ξεχάσει, τα έχει διαγράψει από τη μνήμη του. Μοιάζει σαν να ζούμε μόνιμα σε ένα παρόν, χωρίς μνήμη των τραγωδιών του παρελθόντος».

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

Ο Κρίστοφερ Χάμπτον (1946-) είναι ένας από τους σημαντικότερους, σύγχρονους, Άγγλους συγγραφείς. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει θεατρικά έργα, μεταφράσεις θεατρικών στα Αγγλικά, πρωτότυπα κινηματογραφικά σενάρια, διασκευές μυθιστορημάτων για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Στην Ελλάδα είναι γνωστός για τη θεατρική διασκευή του μυθιστορήματος του Σοντερλό ντε Λακλό «Επικίνδυνες σχέσεις» (1985). Ο Χάμπτον υπέγραψε και το κινηματογραφικό σενάριο για την ομώνυμη ταινία του Στίβεν Φρίαρς (1988), για το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο Όσκαρ. Έχει ακόμα τιμηθεί με βραβεία: Λόρενς Ολίβιε, Τόνι, Φεστιβάλ Κανών, BAFTA, Evening Stantard κ.ά.

ΤΟ ΕΡΓΟ

Ο μονόλογος «Μια Γερμανίδα Γραμματέας» είναι το πιο πρόσφατο θεατρικό έργο του Χάμπτον. Παίχτηκε πρόσφατα στο Λονδίνο, το 2019, με τη Μάγκι Σμιθ να ερμηνεύει τον ρόλο, σε σκηνοθεσία Τζόναθαν Κεντ. Το έργο βασίζεται στις μαρτυρίες της Μπρουνχίλντε Πόμσελ [Brunhilde Pomsel] (1911-2017), η οποία διατέλεσε γραμματέας του Γκέμπελς. Το 2016 η Πόμσελ, σε προχωρημένη ηλικία, δέχτηκε να μιλήσει για πρώτη φορά δημόσια −μετά από 70 χρόνια− για την περίοδο που δούλευε για τους Ναζί, στο ντοκιμαντέρ: Ein Deutsches Leben [Μια γερμανική ζωή], Blackbox Film, 2016· σε σκηνοθεσία της βιενέζικης κολεκτίβας των Κρίστιαν Κρούνες, Φλόριαν Βέιγκενσμερ, Ρόλαντ Σρότχοφερ και Όλαφ Σ. Μίλερ. Ο Χάμπτον άντλησε το υλικό του έργου του από τις απομαγνητοφωνημένες σελίδες των συζητήσεων που έκανε η κολεκτίβα των σκηνοθετών με την Πόμσελ.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΧΑΜΠΤΟΝ

«Ενώ, αφού είχα παρακολουθήσει το φιλμ, ήμουν έτοιμος να πιστέψω τους ισχυρισμούς της ότι δεν είχε ιδέα για την «Τελική Λύση του Εβραϊκού Ζητήματος», αν και δούλευε στο γραφείο του Γκέμπελς, διαβάζοντας τις απομαγνητοφωνήσεις δεν πείστηκα το ίδιο, κυρίως λόγω της απίστευτης αδιαφορίας της για το τι μπορεί να συνέβαινε στον έξω κόσμο. […] [Η Μπρουνχίλντε Πόμσελ] αποτελεί μέλος του εκλογικού σώματος που μας είναι τόσο γνώριμο σήμερα: ο άνθρωπος που είναι πάντα θετικά διακείμενος απέναντι στις αρχές. Η ειρωνεία είναι ότι η υπηρεσία για την οποία εργαζόταν −το Υπουργείο Προπαγάνδας του Γκέμπελς− είναι αυτή ακριβώς που ανακάλυψε και τελειοποίησε τις τεχνικές τις οποίες χρησιμοποιούν, τόσο κυνικά, οι σημερινοί πολιτικοί προκειμένου να παραπλανήσουν, να εκμεταλλευτούν και να πουν απροκάλυπτα ψέματα σε ανθρώπους σαν αυτή. Για να το πω πιο απλά, δεν έχω ιδέα κατά πόσο λέει την αλήθεια, και αυτή ακριβώς η μεγάλη αμφισημία είναι που μου φάνηκε πολύ ελκυστική για να ασχοληθώ με το θέμα. Εν γένει, πάντα προτιμώ να αφήνω τις κρίσεις και τα συμπεράσματα στο κοινό, και η περίπτωση της Μπρουνχίλντε Πόμσελ μου φαίνεται ότι είναι η πλέον κατάλληλη».

Απόσπασμα από το σημείωμα του Κρίστοφερ Χάμπτον στην έκδοση του θεατρικού του έργου (A German Life, Faber and Faber, Λονδίνο 2019, σ. V-VI).

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Γιάννης Μόσχος

Σκηνικά – Κοστούμια: Τίνα Τζόκα

Video design-Φωτισμοί-Φωτογραφίες: Μιχάλης Κλουκίνας

Μουσική – Ηχητικό περιβάλλον: Θοδωρής Οικονόμου

Βοηθός σκηνοθέτη – εκτέλεση παραγωγής: Θάλεια Γρίβα

Β’ Βοηθός σκηνοθέτη: Ελίνα Ρίζου

Βοηθός σκηνογράφου: Άννα Ζούλια

INFO

Ιλίσια Βολανάκης

Παπαδιαμαντοπούλου 4, Ιλίσια, τηλ. 2107223010

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 85’

Ημέρες και Ώρες Παραστάσεων: Τετάρτη 19.00, Παρασκευή, Σάββατο 21.00, Κυριακή 18.00