τουρκικό ζήτημα

Εδώ και τρεις και πλέον δεκαετίες, η διάλυση του κομμουνιστικού μπλοκ και η πτώση της Σοβιετικής Ενωσης έπεσαν σαν κεραυνός εν αιθρία. Η Δύση εξακολουθούσε να θεωρεί τον αντίπαλό της μια μονολιθική και συνεκτική οντότητα, όπως επί εποχής Χρουστσόφ. Βρέθηκε, επομένως, απροετοίμαστη για τις καταλυτικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις οι οποίες προέκυψαν από το τέλος του διπολισμού.

Σήμερα, ενδεχομένως διαπράττεται ένα ανάλογο αναλυτικό σφάλμα ως προς την Τουρκία. Προβάλλεται στο μέλλον η εικόνα μιας συνεχώς ισχυροποιουμένης Τουρκίας, χωρίς να εξετάζονται άλλες υποθέσεις. Αγνοείται η προειδοποίηση την οποία έστειλαν τα γεγονότα του 2016, όταν η Τουρκία απέφυγε, σχεδόν κατά τύχην και χάρη στην τότε ισχυρή δημοφιλία του Ταγίπ Ερντογάν, εσωτερικές περιπέτειες με απρόβλεπτες συνέπειες – όπως αν οι πραξικοπηματίες είχαν επικρατήσει στο ήμισυ της Τουρκίας.

Η ισχύς μιας χώρας δεν μετρείται μόνον από τον αριθμό των κατοίκων της, το ακαθάριστο εθνικό προϊόν ή τη στρατιωτική της δύναμη. Ολα αυτά τα στοιχεία εξουδετερώνονται, αν δεν εξασφαλίζεται και δεν συντηρείται η εσωτερική συνοχή.

Η Τουρκία έχει μόλις έναν αιώνα ζωής. Κληρονόμησε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έναν εξαιρετικά ετερογενή πληθυσμό. Χάρη στην κόπωση των Συμμάχων, απέφυγε την εδαφική πολυδιάσπαση της Συνθήκης των Σεβρών. Η αφετηρία της ήταν, επομένως, αβέβαιη. Μπόρεσε να ξεπεράσει προσωρινά τις δυσκολίες αυτές μέσα από τον αυταρχισμό του κεμαλικού συστήματος. Ο ιδρυτής της Τουρκίας επεδίωξε να δημιουργήσει ένα τουρκικό έθνος. Εξοβέλισε το χριστιανικό στοιχείο, κατασκεύασε έναν αυθαίρετο ιστορικό μύθο και οργάνωσε μια συστηματική προπαγάνδα στα σχολεία και στην κοινωνία.

Οπως όλα τα τεχνητά συστήματα, ο κεμαλισμός υπέστη τη φθορά του χρόνου. Η διά της βίας συγκάλυψη των αντιφάσεων δεν τις εξαφάνισε. Οι πληθυσμοί διατήρησαν την ετερογένειά τους πίσω από το προκάλυμμα της υποχρεωτικής τουρκοποίησης. Οι Κούρδοι και οι Αλεβίτες εξακολουθούν να συγκροτούν ένα σημαντικό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού.

Οι περισσότεροι σημερινοί κάτοικοι της Τουρκίας είναι απόγονοι θρησκευτικών προσφύγων από τα εδάφη της συρρικνουμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι έχουν διατηρήσει τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά από τις περιοχές των προγόνων τους. Η αποβολή της θρησκείας από τη δημόσια σφαίρα, κατά το πρότυπο της γαλλικής laïcité, ποτέ δεν έγινε πλήρως αποδεκτή.

Τέλος, η διάκριση ανάμεσα στους εκδυτικισμένους αστούς και τους Τούρκους του εσωτερικού, τους αποκαλουμένους «μαύρους», άρχισε να έχει σοβαρές πολιτικές συνέπειες όταν η οικονομική ανάπτυξη επεκτάθηκε στα ενδότερα της χώρας, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν πολιτική επιρροή οι συντηρητικοί πληθυσμοί οι οποίοι κατοικούν εκεί.