Η πρώτη ατομική έκθεση της Τζάνις Ράφα σε ελληνικό μουσείο, με τίτλο We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, περιλαμβάνει μια σειρά από νέες παραγωγές που έχουν δημιουργηθεί ειδικά για το EMΣΤ, ως συνέχεια πάνω στην έρευνά της με αντικείμενο τη σχέση ανθρώπινου και ζωικού κόσμου και πιο συγκεκριμένα τη σχέση του ανθρώπου με τα άλογα. Η έκθεση, μέσω μιας πολυμεσικής αφήγησης, εστιάζει στην ιδέα της επιθυμίας για το σώμα του αλόγου και της ανάγκης για κυριαρχία και υποταγή.

H καλλιτέχνιδα μεταμορφώνει δύο από τους εκθεσιακούς χώρους του Mουσείου σε μια υποβλητική και εμβυθιστική εγκατάσταση εντός της οποίας συναντούμε νέα γλυπτικά έργα, έργα με κείμενο, καθώς και ένα νέο δικάναλο φιλμ που έχει γυριστεί στις άδειες εγκαταστάσεις ενός ιπποδρόμου και στο οποίο εμπεριέχεται αρχειακό υλικό κινούμενης εικόνας των αρχών του εικοστού αιώνα.

Η καλλιτέχνις στρέφει και εδώ το διεισδυτικό της βλέμμα στην εικόνα του αλόγου, ενός πλάσματος που επιστρέφει ξανά και ξανά στο έργο της, αυτή τη φορά μέσα από το πρίσμα αυτού που η ίδια ονομάζει επιτελεσμένο άλογο (performed horse) – όρος που αναδεικνύει την έννοια του αλόγου ως ανθρώπινης κατασκευής, σαφώς απομακρυσμένης από τα ένστικτα, την υλική υπόσταση και τις επιθυμίες του ίδιου του ζώου, ως εργαλείου κατ’ επέκταση για την εξυπηρέτηση ανθρώπινων αναγκών και απολαύσεων. Τα έργα εξετάζουν επίσης τον έμφυλο, ελιτίστικο και ιστορικό χαρακτήρα της ιππασίας.

Η έκθεση αποτελεί συνέχεια της έρευνας της Ράφα πάνω στις έννοιες της φροντίδας και της προδοσίας, της αισθησιακότητας και της κυριαρχίας, της αγάπης και του ελέγχου, και συγχρόνως εξερευνά  την ιδέα μιας «αποικιοποίησης» της μη ανθρώπινης ζωής, της σωματικής υποταγής και των μη συναινετικών σχέσεων. Μολονότι πολλά από τα προηγούμενα έργα της εστιάζουν στο σώμα του ζώου, στα νέα της έργα η Ράφα  καταπιάνεται με την απουσία αυτού του σώματος. Στην έκθεση τo άλογο είναι απόν. Η παρουσία του υποδηλώνεται μόνο μέσα από τις ανθρώπινες επινοήσεις, τους μηχανισμούς και τον ειδικό εξοπλισμό, που, στο σύνολό τους, αντλούν το σχήμα και τη μορφή τους από τη φυσιολογία του ζώου και διαμορφώνονται με σκοπό να το ελέγξουν, να το δαμάσουν, να εκφράσουν τη λατρεία και τη φροντίδα προς αυτό, παρερμηνεύοντας την έννοια της αγάπης.

Αντιμετωπίζοντας το άλογο ως υπόδειγμα του κατασκευασμένου σώματος και της απολεσθείσας ταυτότητας, η Ράφα προτείνει ένα εικαστικό λεξιλόγιο που επιχειρεί να καταδείξει την τάση μας να ταξινομούμε καθετί το μη ανθρώπινο με όρους συμβατότητας, παραγωγικότητας και αποτελεσματικότητας, αναδεικνύοντας έτσι τον σαγηνευτικό αλλά συχνά κακόβουλο και σαδιστικό δεσμό που βρίσκεται στην καρδιά αυτής της πανάρχαιας σχέσης.

Τα έργα και η διάχυτη αισθησιακή ατμόσφαιρα του πρώτου χώρου της έκθεσης μας προτρέπουν να σκεφτούμε περαιτέρω γύρω από το ερωτικό στοιχείο που υποφώσκει στη σχέση αλόγου και ιππευτή. Μια σωματική σχέση που αναπτύσσεται, η οποία όμως είναι τόσο πραγματική όσο και φαντασιακή, φορτισμένη από την ανθρώπινη οπτική και επιθυμία. Ο δεύτερος χώρος της έκθεσης καταπιάνεται με την ιστορία της ιππασίας, της ιπποδρομίας, του πρωταθλητισμού, της εμπορευματοποίησης του ζώου και της τιθάσευσής του. Οι γοητευτικές και δυστοπικές εικόνες του κλειστού ιπποδρόμου που καταγράφει η καλλιτέχνις στη βιντεο-εγκατάσταση, μας ενθαρρύνουν επιπλέον να σκεφτούμε γύρω από έννοιες όπως ο τζόγος, η ψυχαγωγία, η δόξα και ο θρίαμβος εις βάρος του ζώου. Ο τρόπος που έχει γυριστεί το έργο, το σκοτάδι, η απουσία ανθρώπων και ζώων, ο κινούμενος φωτισμός και η οπτική γωνία της κινηματογράφησης που προσφέρει μια μη ανθρώπινη προοπτική στα αντικείμενα και τους άδειους χώρους, όπως και το ηχητικό περιβάλλον που συνοδεύει το έργο, παραπέμπουν συγχρόνως σε έναν απόκοσμο, εγκαταλελειμμένο και ξεχασμένο τόπο, αλλά και σε ένα σκηνικό που μοιάζει να αποτελεί ρέκβιεμ για την προβληματική σχέση του ανθρώπου με το ζώο και την καταπιεσμένη άγρια φύση του αλόγου. Μέσα από το εικαστικό της έργο η καλλιτέχνις δημιουργεί έναν χώρο περισυλλογής, διαμαρτυρίας και θρήνου για την αξιοπρέπεια, την ηθική και τα δικαιώματα των ζώων, τη σχέση υπεροχής που οι άνθρωποι θεωρούμε δεδομένη, την αμφισβήτηση, τέλος, των παραδοχών μας περί αμοιβαίας αγάπης και υπεροχής έναντι του μη ανθρώπινου άλλου.

Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Η Τζάνις Ράφα χρησιμοποιεί μια ποικιλία μέσων στο πλαίσιο των καλλιτεχνικών διερευνήσεών της, από τον κινηματογράφο και το βίντεο ως τη γλυπτική, το σχέδιο και την τέχνη που βασίζεται στο κείμενο. Το έργο της καταπιάνεται με τη σχέση ανθρώπων και ζώων, εστιάζοντας σε φαινομενικά ανταγωνιστικά δίπολα όπως η αγάπη και η κυριαρχία, η αποπλάνηση και η συναίνεση, καθώς και σε θέματα όπως η θνητότητα και η απώλεια. Η πολυεπίπεδη πρακτική της τοποθετεί στο προσκήνιο τα ζωώδη ένστικτα, τα ανεξημέρωτα ήθη, το κληροδότημα της βίας, παρατάσσοντάς τα δίπλα στον ανθρώπινο φόβο, την επιθυμία, τη ματαίωση. Κεντρική θέση στα κινηματογραφικά έργα και τις εγκαταστάσεις της έχει η σιωπηλή παρουσία των ζώων, που αναδεικνύεται τελικά σε βασική κινητήρια δύναμη των ποιητικών και άχρονων συνθέσεών της. Η Ράφα συχνά τοποθετεί τα θέματά της στο αστικό περιθώριο, σε τόπους που μαραζώνουν, όπου η μυθοπλασία εναγκαλίζεται την πεζότητα.

Η Τζάνις Ράφα (Ελλάδα, 1984) ζει και εργάζεται στο Άμστερνταμ και την Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου του Leeds (ΒΑ, ΜΑ) απ’ όπου πήρε και το διδακτορικό της στις Εικαστικές Τέχνες και τη Φιλοσοφία. Κατά τη διετία  2013-2014 ήταν μέλος του προγράμματος φιλοξενίας της Σχολής Rijksakademie του Άμστερνταμ, ενώ έχει συμμετάσχει και σε άλλα προγράμματα φιλοξενίας συμπεριλαμβανομένων του ARTWORKS του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (2020) και του Onassis Air (2023/24). To 2022  πήρε μέρος στην 59η Μπιενάλε της Βενετίας.

Πρόσφατες ατομικές εκθέσεις:  Janis Rafa – Landscape Depressions, VOX Centre de l’image contemporaine, Μόντρεαλ (2025), Copri Caduti, Artdate Bergamo, Μπέργκαμο (2024), Janis Rafa – Feed me. Cheat me. Eat me, Eye Filmmuseum, Άμστερνταμ (2023), Riddles for resilient tongues, opbo studio, Πειραιάς (2023), Lacerate, Turku Art Museum, Τούρκου, Φινλανδία (2023), Eaten by Non-Humans, Centraal Museum, Ουτρέχτη (2019).

 Επιλεγμένες ομαδικές εκθέσεις: Το συλλογικό γουργουρητό, Κτήριο Νόμπελ, Αθήνα (2024), Lantern With No Walls, Εκθεσιακός χώρος Tarmak 22, Γκστάαντ (2024), The Lives of Animals, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης MUHKA, Αμβέρσα (2024), The Parliament of Marmots, Γκαλερί Biennale Gherdëina, Μπολτσάνο, Ιταλία (2024), The Milk of Dreams, 59η Διεθνής Έκθεση La Biennale di Venezia, Βενετία (2022), Mascarilla-19 Codes of Domestic Violence, Fundació Antoni Tàpies, Βαρκελώνη (2021), Everything Is in a State of Change, Ινστιτούτο Goethe, Αθήνα (2021), Silence and Rituals, MAXXI-Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών του 21ου Αιώνα, Ρώμη (2022 και 2020), Utters excess in between, Ίδρυμα Σύγχρονης Τέχνης State of Concept, Αθήνα (2020), Directing the Real: Artist’s Film & Video in the 2010s, Palazzo Medici Riccardi, Φλωρεντία (2018), Beyond Words, Μπιενάλε του Μαρντίν, Τουρκία (2018), Close-Up: A New Generation of Film & Video Artists in the Netherlands, Eye Filmmuseum, Άμστερνταμ (2021 και 2016).

«Σε όλη μου τη δουλειά, εδώ και 15 χρόνια ασχολούμαι με τα ζώα. Το ζώο είναι σχεδόν ο πρωταγωνιστής, αν όχι πάντα ο πρωταγωνιστής. Αυτό έχει προκύψει, επειδή μεγάλωσα μέσα στην πόλη σε μια οικογένεια γεμάτη από ζώα, που προέρχονταν συνήθως από το δρόμο. Ήταν ζώα συντροφιάς σκυλιά, γατιά κλπ. Έτσιι έμαθα να παρατηρώ αυτά τα σώματα.

Με ενδιέφερε πάντα πολύ αυτό το σώμα που λειτουργεί πάρα πολύ με το ένστικτο. Το ένστικτο έχει μια άλλη αφήγηση. Το ζώο δρα με έναν ανεξέλεγκτο τρόπο, όταν το τοποθετείς σε καινούργιους χώρους. Αυτό πάντα ήταν ο λόγος που δεν μπορούσα να απομακρυνθώ από το στοιχείο του ζώου μέσα στη δουλειά και το έφερνα πάντα όλο και πιο κοντά, όλο και πιο μέσα. Σε αυτή την έκθεση το ζώο δεν υπάρχει. Είναι απόν. Είναι μια έκθεση που συγκεκριμένα μιλάει για το άλογο. Παρόλα αυτά μιλάμε για την απουσία του αλόγου και με έναν τρόπο και για την απουσία του ανθρώπου» αναφέρει η Τζάνις Ράφα.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Καλλιτεχνική Διεύθυνση: Κατερίνα Γρέγου
Διοικητική-Οικονομική Διεύθυνση: Αθηνά Ιωάννου

Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη

Εκθεσιακός Σχεδιασμός & Καλλιτεχνική Παραγωγή: Γιάννης Αρβανίτης
Φωτισμός έκθεσης: Σάκης Μπιρμπίλης
Οπτικοακουστική εγκατάσταση: Μάκης Φάρος, Αντώνης Γκατζουγιάννης
Οπτικοακουστική υποστήριξη: Άγγελος Μάντζιος, MetaPost
Εγκατάσταση & Μεταφορά έργων: consTRUCKtivist ΕΕ Fine Art Packing & Transport
Σχεδιασμός σήμανσης: Ελένη Σπυριδάκη
Βοηθός Εκθεσιακού Σχεδιασμού: Έφη Λαζακίδου
Βοηθός καλλιτέχνιδας: Φιλάνθη Μπουγάτσου
Βοηθός παραγωγής καλλιτέχνιδας: Ηρώ Αδρακτά
Κατασκευή νέον: nakos LEDneon applications
Υφασμάτινες κατασκευές: Μαρία Παναγιώτου
Κατασκευές – Βαφές: Μιχαέλα Ουνγκουρεάνου, Renovate Up
Συντήρηση: Φωτεινή Αλεξοπούλου, Ελιζαμπέτα Βραχωρίτη (πρακτική)
Υποδιευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών: Ηρώ Νικολακέα
Τεχνική υποστήριξη: Γρηγόρης Σαμπάνης, Βαγγέλης Φίλιππας, Αιμίλιος Πετρίκης
Ασφάλιση έργων: Karavias Underwriting Agency SA
Μεταφράσεις: Μαρία Σκαμάγκα
Επιμέλεια κειμένων: Άννυ Μάλαμα
Παραγωγή σήμανσης: Ματίλντ Σκυλογιάννη
Εκτυπώσεις: NEXT A.E.
Επικοινωνία (ΕΜΣΤ): Ιωακείμ Θεοδωρίδης, Μαριγώ Σιάκκα, Ηλιάνα Σιάργκα (Γραφιστικός Σχεδιασμός), Σέργιος Ζαλμάς (Social Media)
Σύμβουλος Επικοινωνίας: Μαρία Τσολάκη

Ειδικές Ευχαριστίες:
Ιδιωτική συλλογή Αλέξανδρου και Αλεξίας Μητσοπούλου, Ελληνική Ομοσπονδία Ιππασίας, Λίλιαν Ντιντή, Έλκη Φωτιάδη, Νίκη Μαρκογιάννη, Κέντρο Ιππόλυση, Θοδωρής Μιχόπουλος