Μουσικες Εμπειριες με την Εφη Αγραφιωτη

Έφη Αγραφιώτη, Γιώργος Κοντραφούρης. Στις παρυφές του κλασικού και του τζαζ ήχου

Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών την Τρίτη 22.11.2022, 20:30

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ

• €8.00 Φοιτητές, νέοι έως 25 ετών, άνεργοι, ΑμεΑ, 65+ & πολύτεκνοι

  €12.00

  €18.00

ΕΝΑΡΞΗ ΠΡΟΠΩΛΗΣΗΣ

• Τρίτη 01.11.2022

Η Έφη Αγραφιώτη και ο Γιώργος Κοντραφούρης συνεργάζονται εδώ και τριάντα πέντε χρόνια παρουσιάζοντας έργα για δύο πιάνα που συνδυάζουν τον τζαζ με τον κλασικό ήχο και την ευρύτερη μουσική έκφραση του 20ού αιώνα.

Σε όλα τα προγράμματά τους υπάρχουν πάντα και ελληνικά έργα. Στο Μέγαρο παρουσιάζουν έργα για δύο πιάνα συνθετών όπως ο Πιατσόλλα, ο Τζόπλιν, ο Μπρούμπεκ και άλλοι,  καθώς και το έργο που έγραψε ο Βαγγέλης Παπαθανασίου για τους δύο διακεκριμένους σολίστ.

CLAUDE DEBUSSY /Ο monsieur « Claude de France » (1862-1918)

Συνθέτης που καθόρισε την πορεία της μουσικής αισθητικής με το έργο και τις απόψεις του, ο Ντεμπυσσύ πέθανε την ίδια χρονιά με τον Γκιγιώμ Απολλινέρ και τον Γκούσταβ Κλίμτ. Η μουσική του ακούστηκε και συνεχίζει να αγαπιέται παντού, χρησιμοποιήθηκε ίσως όσο κανενός άλλου «κλασικού», στον κινηματογράφο και το θέατρο. Η βιβλιογραφία που τον αφορά είναι κι αυτή πολύ μεγάλη, όπως και η δισκογραφία εξ άλλου.

Γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1862 και πέθανε την 25η Μαρτίου του 1918. Από το 1872 για δέκα χρόνια μελέτησε στο Ωδείο του Παρισιού με επιφανείς δασκάλους, δεν τον χαρακτήριζε πάντως ιδιαίτερη συνέπεια και πειθαρχία.. Οι δάσκαλοι υποστήριζαν πάντοτε ότι είχε πολύ ταλέντο στο πιάνο αλλά και στα δημιουργικά θεωρητικά μαθήματα. Ο ίδιος έδειχνε να μην επηρεάζεται από τα καλά λόγια. Οι πρώτες συνθέσεις είδαν το φως το 1879 πιθανώς, και μπορεί να ήταν ασκήσεις επί χάρτου που απαίτησαν οι σπουδές του. Η σοβαρή φάση των σπουδών σύνθεσης άρχισε την επόμενη σαιζόν, το 1880. Η φάση αυτή της ζωής του υπήρξε περιπετειώδης. Ο νεαρός ταλαντούχος συνθετης ήταν πολύ ανήσυχος και απρόβλεπτος, άλλοτε εξέπληττε θετικά και άλλοτε απογοήτευε τους δασκάλους του. Μέσω του Φρανσουά Μαρμοντέλ, του δασκάλου του στο πιάνο, ο Ντεμπυσσύ γνωρίζει την περίφημη κοσμική κυρία φον Μεκ, φίλη των Λιστ και Τσαικόφσκι. Ακούγοντας τον Ντεμπυσσύ να παίζει δικές του συνθέσεις στο πιάνο, η Μεκ διαπίστωσε ότι θα άξιζε να τον βοηθήσει να εξελιχθεί και χρησιμοποίησε τις γνωριμίες της προς την κατεύθυνση αυτή για τρία περίπου χρόνια.

Το 1883, ο Ντεμπυσσύ έλαβε μέρος στον διαγωνισμό σύνθεσης για το Prix de Rome της γαλλικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών, που είχε ως έπαθλο για τον νικητή μια τριετή υποτροφία φοίτησης στη Βίλλα των Μεδίκων, στη Ρώμη. Ηταν ύψιστος στόχος και έγκυρη διάκριση για κάθε συνθέτη εκείνη την εποχή. Η κριτική επιτροπή απένειμε το πρώτο βραβείο στον Πωλ Βιντάλ, ενώ ο Ντεμπυσσύ πήρε το δεύτερο βραβείο. Την επόμενη χρονιά (1884), επιχείρησε πάλι, με την καντάτα του L’enfant prodigue και τότε πήρε την υποτροφία. Η διαμονή στη Βίλα των Μεδίκων ήταν επίπονη για τον Ντεμπυσσύ. Οι συνθήκες, η πειθαρχία και οι απαιτήσεις τον εξόντωναν, και του έκλεβαν τη διάθεση να συνθέσει. Έπρεπε να ολοκληρώσει στον ίδιο χρόνο και έργα για το Κονσερβατουάρ, με τα οποία να διαπιστωθεί η πρόοδός του. Ανάμεσα στα έργα της εποχής είναι η συμφωνική ωδή Zuleima, που η επιτροπή του Ωδείου του Παρισιού έκρινε ως ακατανόητο και ακατάλληλο ακόμα και για παρουσίαση, το ορχηστρικό κομμάτι Printemps και η καντάτα La Damoiselle élue. Ο Ντεμπυσσύ εντέλει διέκοψε «προσωρινά» την φοίτησή του το 1886 στην Βιλλα των Μεδίκων, επιστρέφοντας στο Παρίσι, ενώ αρνήθηκε να παραβρεθεί στην τελετή αποφοίτησης (1889), αποκόπτοντας οριστικά τους δεσμούς με την Ακαδημία το 1890. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, για την μουσική εξέλιξη του Ντεμπυσσύ φαίνεται ιδιαίτερη σημασία δεν είχαν τόσο οι εγκύκλιες σπουδές του όλα αυτά τα χρόνια, όσο οι γνωριμίες του με πρόσωπα της διανόησης και της τέχνης, τον Μανέ, τον Ντεργκά, τον Πολ Βερλαίν, τον Όσκαρ Ουάιλντ, τον Ερίκ Σατί, με τα έργα σημαντικών συνθετών της εποχής και τους εξω-ευρωπαϊκούς μουσικούς πολιτισμούς. Στη φάση αυτή, της ρήξης με τις αυστηρές σπουδές, ζει ως μποέμ, κερδίζοντας τα προς το ζην ως πιανίστας, ενορχηστρωτής και μουσικοκριτικός, ενώ παράλληλα για πρώτη φορά, απελευθερωμένος από τους ακαδημαϊκούς κανόνες, απολαμβάνει τη διαδικασία της σύνθεσης. Την εποχή αυτή εντάχθηκε στον κύκλο του συμβολιστή ποιητή Στεφάν Μαλλαρμέ, από το ποίημα του οποίου L’après-midi d’un faune εμπνεύστηκε ένα από τα σημαντικότερα ορχηστρικά του έργα,το Πρελούδιο στο απομεσήμερο ενός Φαύνου, το 1894. Έργο της ίδιας εποχής είναι και του κουαρτέτο σε σολ ελάσσονα με το οποίο προτείνει θαρρετά όλη τη νέα του αρμονική καινοτόμα ηχητική ενώ με επόμενες συνθέσεις του όπως τα Νυχτερινά (1999), τη Θάλασσα (1905) τις Εικόνες (1909) και τους δύο τόμους με 24 Πρελούδια για πιάνο (1910-13) συνέχισε να αμφισβητεί τις αρχές του συστήματος στο οποίο βασιζόταν η δυτική μουσική από το 1600.

O Ντεμπυσσύ διέκοψε πολύ νωρίς κάθε επιρροή από την κλασική φόρμα, ενώ είδε με ενδιαφέρον την ανατολίτικη μελωδική αίσθηση, τις τροπικές σκάλες, τους εκκλησιαστικούς τρόπους, τα διατονικά κλάστερς, την παράλληλη κίνηση στη χρήση των συγχορδιών, την επίμονη παράλληλη κίνηση διάφωνων συγχορδιών που δεν λύνονται όμως σε σύμφωνες συγχορδίες, τις χρωματικές κλίμακες και την πεντατονική μουσική, την κλίμακα με ολόκληρους τόνους, που είναι και ο πρώτος συνθέτης που την χρησιμοποίησε χαρακτηριστικά στη μουσική του. Κατά τη διαδρομή δεν έδειξε να φοβάται τη σύγκρουση με την μέχρι τότε αποδεκτή μουσική πρακτική. Δεν δίσταζε να επαναλαμβάνει την προκλητική άποψη ότι δεν υπάρχουν …ειδικοί. «Ο καθένας γίνεται ειδικός ψάχνοντας επίμονα το δικό του κόσμο. Δεν πρέπει να ακούμε συμβουλές από κανέναν, μόνον από τον άνεμο, που καθώς περνάει μας μεταφέρει τις ιστορίες του κόσμου. Δεν επηρεάζομαι, ξέρω ότι σε πολλές εποχές την ομορφιά ορισμένοι την όριζαν ως ντροπή».

Ερεύνησε τις λεπτές χρωματικές αποχρώσεις και τα ρυθμικά σχήματα, επέμεινε στη μελωδικότητα που διαπνέεται από λεπτούς αδιάκοπους χρωματισμούς, έδωσε μεγάλη σημασία στο ρόλο ακόμα και της μιας και μοναδικής νότας. Όλα αυτά τα είπανε «συν-αίσθηση» της μουσικής του.
Αυτή η ιδιαίτερη, ιμπρεσσιονιστική μουσική χρησιμοποιήθηκε συχνά στη διαφήμιση (πχ. αρώματα Chanel) και στον κινηματογράφο. Ανάμεσα στα έργα του η Claire de Lune (Suite bergamasque) αγαπήθηκε και προτιμήθηκε ιδιαίτερα. Για παράδειγμα ήταν η βασική μουσική στο φιλμ Geant (1956) του Georges Stevens και στο Casino Royale (1967), όπου ο Τζέημς Μποντ έπαιζε την πανέμορφη μελωδία στο πιάνο. Ο Ιάπωνας σκηνοθέτης Sunzi Iwai το 2001 χρησιμοποιεί το ίδιο κομμάτι στις πιο δραματικές σκηνές της ταινίας του All about Lily Chou-Chou. Το ίδιο απόσπασμα ακούγεται και στην ταινία The Right Stuff (1983) του Philip Kaufman.
To 1993 o Gus Van Sant επέλεξε το κουαρτέτο εγχόρδων για να ντύσει σκηνές της ταινίας του Even Cowgirls get the blues. Η Arabesque no 1 πάλι, ακούγεται και στην ταινία Α good year (2006) του Ridley Scott. Από το έργο για δύο πιάνα En blanc et noir το αργό δεύτερο μέρος ακούγεται στην ταινία του Claude Chabrol (2000) Merci pour le chocolat. Θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε να παραθέτουμε στοιχεία επί μακρόν…

Η ζωή του Ντεμπυσσύ ήταν ταραχώδης και στο διαπροσωπικό επίπεδο. Το 1899 παντρεύεται την Ροζαλί Τεξιέ. Τέσσερα χρόνια αργότερα γνωρίζει την Έμα Μπαρντάκ, ερωμένη του συνθέτη Γκαμπριέλ Φωρέ και συνάπτει μαζί της σχέσεις, οδηγούμενος σε ρήξη με την σύζυγό του. Αποτέλεσμα της ρήξης αυτής ήταν μια απόπειρα αυτοκτονίας της συζύγου. Ο Ντεμπυσσύ είχε αποκτήσει φήμη ως συνθέτης εκείνα τα χρόνια και το γεγονός αυτό προκάλεσε σκάνδαλο, ενώ ακόμα και οι στενοί του φίλοι τον κατέκριναν για την πράξη του. Πήρε διαζύγιο και το 1908 παντρεύτηκε την Έμα Μπαρντάκ, με την οποία είχε ήδη αποκτήσει μία κόρη το 1905, στην οποία είναι αφιερωμένη η σουίτα για πιάνο Children’s Corner. Από το 1909 ο συνθέτης αντιμετώπισε τον καρκίνο. Οι θεραπείες ήταν αναποτελεσματικές. Μόνον η μορφίνη τον ανακούφιζε. Στα επόμενα χρόνια έχει τη μεγάλη ικανοποίηση από τη συνεργασία με τα ρωσικά μπαλέτα του Ντιάγκιλεφ και τον Νιζίνσκι. Για τον Ντιάγκιλεφ γράφει το 1915 και το μπαλέτο Jeux (Παιχνίδια), ένα από τα πρωτοποριακά έργα των τελευταίων του χρόνων. Την ίδια χρονιά χειρουργείται αλλά χωρίς θετικό αποτέλεσμα. Το 1917 εμφανίζεται για τελευταία φορά σε συναυλία και την επόμενη χρονιά σε ηλικία 55 χρόνων πεθαίνει. Η κηδεία του έγινε σε ζοφερό κλίμα λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που μαινόταν στην Ευρώπη και εν μέσω βομβαρδισμών του Παρισιού από τους Γερμανούς. Ένα χρόνο αργότερα η λατρεμένη του κόρη πεθαίνει από διφθερίτιδα, σε ηλικία 14 ετών.

http://www.youtube.com/watch?v=ItUzHeWx2xE

TEATRO DI SAN CARLO/ Η ιερή ιστορία της Νάπολι

Το πιο σημαντικό θέατρο στην πόλη της Napoli, ένα από τα πιο διάσημα στον κόσμο και ένα από τα παλαιότερα θέατρα όπερας στην Ευρώπη, που λειτουργεί και μεγαλουργεί, όπως και το θέατρο Malibran στη Βενετία και το Θέατρο Manoel της Βαλέτα. Μπορεί να φιλοξενήσει τρεις χιλιάδες θεατές. Σπάνια θα βρείτε άδειες θέσεις σε παραστάσεις. Η διαδρομή του θεάτρου αυτού κοσμεί την ιστορία της λυρικής τέχνης παγκοσμίως.

Το Θέατρο San Carlo χτίστηκε με την προτροπή του Charles de Bourbon πάνω σε ένα σχέδιο του Giovanni Antonio Medrano και εγκαινιάστηκε στις 4 Νοεμβρίου 1737 με την όπερα Achille in Sciro του Domenico Sarro, σε λιμπρέτο του Metastasio. Ο συνθέτης Sarro δεν επιλέχτηκε τυχαία, ήταν ναπολιτάνος με λαμπρές σπουδές και από νεαρός είχε κερδίσει θερμές κριτικές. Γεννήθηκε το 1679, πέθανε το 1744.

Το 1809 ο Joachim Murat αναθέτει στον αρχιτέκτονα Antonio Niccolini να διαμορφώσει τη νέα πρόσοψη, που αποφασίστηκε να υπακούει στις αρχές του νεοκλασικού στυλ. Το έργο ολοκληρώθηκε αλλά η καταστροφή περίμενε τη στιγμή.Μετά από πυρκαγιά που κατέστρεψε το θέατρο στις 13 Φεβρουαρίου 1816, ξαναχτίστηκε πανομοιότυπα από τον ίδιο αρχιτέκτονα. Η νέα αίθουσα εγκαινιάστηκε στις 12 Ιανουαρίου 1817. Μεταξύ 1815-1822 μουσικός διευθυντής του θεάτρου ήταν ο Gioacchino Rossini. Η θητεία του εκεί συνέπεσε με την πιο δημιουργική και εμπνευσμένη φάση της συνθετικής του ζωής.

Πολλές είναι οι λυρικές παραστάσεις που σηματοδότησαν τη σπουδαία διαδρομή του θεάτρου. Εκεί πρωτοπαίχτηκαν έργα όπως: Medea in Corinto του Giovanni Simone Mayr (1813), η Elisabetta, regina d’Inghilterra του Gioachino Rossini (1815). Η Armida του Rossini (1817), ο Mosè in Egitto του Rossini (1818), ο Ricciardo e Zoraide του Rossini (1818). Και ο καταλογο9ς δεν τελειώνει:Ermione του Rossini (1819).La donna del lago του Rossini (1819). Maometto II του Rossini (1820). Zelmira του Rossini (1822). Alfredo il grande του Gaetano Donizetti (1823). L’ultimo giorno di Pompei του Giovanni Pacini (1825). Bianca e Fernando του Vincenzo Bellini (1826). Elvida του Donizetti (1826), L’esule di Roma του Donizetti (1828). Il paria του Donizetti (1829). Elisabetta al castello di Kenilworth του Donizetti (1829). I pazzi per Progetto του Donizetti (1830). Il diluvio universale του Donizetti (1830). Imelda de Lambertazzi του Donizetti (1830). Francesca di Foix de Donizetti (1831). Fausta de Donizetti (1832).

«Mes yeux sont éblouis, mon âme ravie, γράφει ο Stendahl στο Rome, Naples et Florence, το 1817 για να περιγράψει την ομορφιά και τη σημαντικότητα του χώρου. Il n’y a rien en Europe, je ne dirai pas d’approchant, mais qui puisse même de loin donner une idée de ce théâtre.».Από το 1993 το Teatro real di San Carlo ευτύχησε να έχει ικανούς καλλιτεχνικούς διευθυντές, όπως τον Salvatore Αccardo (1993-1995), τον Gabriele Ferro (1999-2004), τον Gary Bertini (2004 – 2005), τον Jeffrey Tate (2005-2010) και τον Maurizio Benini από το 2010 και για αρκετά χρόνια.

Πολύ σημαντικό είναι το μουσείο, που γεννήθηκε από το θέατρο: το Memus – Museo Memoria e Musica που από το 2011 λειτουργεί μετά από ανακαίνιση και εμπλουτισμό ιστορικών στοιχείων και ντοκουμέντων αλλά και με την τεχνολογική πλέον συνεισφορά. Για τους φίλους που συναντούν φίλους, το θέατρο διαθέτει έναν υπέροχο χώρο, το Λυρικό του καφενείο. Το Opera Cafe είναι ανοιχτό καθημερινά 8 πμ έως 21μμ, η είσοδος βλέπει την Piazza Trieste e Trento. Στους τοίχους υπέροχοι πίνακες, ιστορικής σημασίας αφίσες παραστάσεων, φωτογραφίες του θεάτρου, κεραμικά, γλυπτά σχεδιασμένα από τον Mimmo Paladino.

Opera Cafe και θέατρο San Carlo είναι οικείοι χώροι για εκατοντάδες ανθρώπους κάθε μέρα. Είναι γνωστό ότι δεν υπάρχει άμουσος Ιταλός και δη Ναπολιτάνος, αλλά δεν υπάρχει και Ιταλός που δεν δίνει χρόνο για έναν καφέ στην καρδιά της πόλης με φίλους, ακόμα περσσότερο σε μια όμορφη τοποθεσία, όπως εδώ, όπου «η όπερα στάζει στους τοίχους», όπως λένε οι Ναπολιτάνοι. Εδώ όμως δίνονται και διαλέξεις με καφέ ή ποτό, γίνονται συναντήσεις σε θεματικούς κύκλους, παρουσιάσεις βιβλίων και παραστάσεων κλπ. Με λίγα λόγια, όποτε περνάς κάτι βρίσκεις να ακούσεις και να μοιραστείς.

Η όμορφη πλευρά της Νάπολι, ή μάλλον μια από τις πιο όμορφες!!!

https://www.youtube.com/watch?v=5vpKHZvbpHI

Αρτούρο Τοσκανίνι

Γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου το 1867. Με αέρινο τρόπο κατόρθωνε να ζωγραφίζει ηχητικές φωτοσκιάσεις, ελαφράδα και ένταση ηχοχρωμάτων, αντιθέσεις, δύναμη, φωτεινά και σκυθρωπά αισθήματα, να επιτυγχάνει απόλυτες ατάκες, να κερδίζει από την ορχήστρα μια ποιότητα μοναδικής καθαρότητας. Αυτός ο «ακραία ελεύθερος άνθρωπος» χρησιμοποιούσε σε όλες τις στιγμές το ευφυές χιούμορ του, δεν έκρυβε τις ιδέες του, ακόμα κι όταν είχε κατακτήσει τα πάντα δεν δεχόταν εκφράσεις θαυμασμού, δεν είχε κοινωνικές επαφές, μελετούσε ασταμάτητα, απαιτούσε «δεσποτικά».

Ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν παραδεχόταν ότι ο Τοσκανίνι τον συνήρπαζε γιατί σήκωσε τη γήινη τότε μουσική και την ανέβασε στον ουρανό με εντυπωσιακές, ομιλούσες κινήσεις. Έκτοτε οι διευθυντές ορχήστρας ανέβασαν τα χέρια ψηλά προσπαθώντας να εικονοποιήσουν καλύτερα το περιεχόμενο των εντολών προς την ορχήστρα. Ο Τοσκανίνι μεθόδευσε τη κίνηση του δεξιού χεριού ως άρχουσας του ρυθμού και του αριστερού ως ηγερίας της έκφρασης. Ίσως η εμπειρία του ως βιολοντσελίστα να βοήθησε στο να γευτεί τη διττή σημασία της πλαστικής κίνησης πριν καν γίνει μαέστρος.

Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Μουσείο Τοσκανίνι, στην Πάρμα

«Ο μαέστρος χρειάζεται σκληρή αυτοσυγκέντρωση, οφείλει να είναι συγχρόνως τα πάντα, από ένα βιολοντσέλο μέχρι έναν τριταγωνιστή θεατρικής παράστασης. Πρέπει η ψυχή του να ματώνει. Ο Ερνέστ Ανσερμέ θυμόταν: στην γεμάτη έκπληξη των άλλων γύρω από το πώς οδηγεί μια ορχήστρα στην ερμηνεία, απαντούσε ότι απλώς παίζει, δηλαδή αυτός και η ορχήστρα παίζουν, ό,τι είναι γραμμένο… Τα χέρια του Τοσκανίνι έπαιζαν βέβαια ό,τι το κείμενο «σήμαινε», όχι ό,τι έγραφε. Η αίσθηση που προκαλεί το κείμενο κρύβεται σε μια αυστηρή νομοτέλεια και εκρήγνυται με το τέμπο, όχι με το χειρονακτικό χτύπημα κάθε ρυθμικής μονάδας, έλεγε στους μουσικούς και συμπλήρωνε ότι το μέτρο ενυπάρχει στη μουσική για να την καθιστά περισσότερο επικοινωνιακή, όχι για να την υποβαθμίζει.

Πώς παντρεύεται όμως η οργανική δομή και ο μηχανισμός της κίνησης; αναπάντητο ερώτημα. Ο μαέστρος Γκέοργκ Σόλτι που μαθήτευσε κοντά στον Τοσκανίνι, έλεγε ότι η εκάστοτε ερμηνεία απαντά. Έτσι εξηγεί την ύπαρξη τόσο φανατικού κοινού στην περίπτωση του Τοσκανίνι. Οι πιο ενθουσιώδεις θαυμαστές του υπήρξαν (τυχαία;) οι νέοι μαέστροι της εποχής. Σε συναυλία στο Βερολίνο ανάμεσα στο κοινό διακρίνονταν οι Βάλτερ, Κλέμπερερ, Μπέκερ, Φουρτβαίγκλερ, Κλάϊμπερ, Μπους, δίπλα ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Ζίγκφριντ Βάγκνερ, κριτικοί, μουσικοί, φιλόσοφοι, ποιητές, που προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν «το μυστήριο του ωραίου ήχου που αναδύεται από τα χέρια του απλού ανθρώπου».

https://www.youtube.com/watch?v=i-1KtSOwLXE

Απάντηση ιστορική του Κάραγιαν, ερώτησης περί του τι εστί Τοσκανίνι: δανείζομαι μια σταλαγματιά Μπωντλαίρ: με αυτόν στο πόντιουμ η Μουσική μπορεί να σκίσει τους ουρανούς.

Ο Τοσκανίνι συνέθετε μουσική από έφηβος. Υπάρχουν διασκορπισμένες σελίδες και οι ειδικοί εργάζονται με το αισιόδοξο όνειρο να συνδέσουν και να δώσουν στη μουσική τα έργα του. Μια σύνθεση για πιάνο που κοσμείται από ένα πανέμορφο εξώφυλλο, είναι μέχρι τώρα τυχερή, γιατί τυπώθηκε και άτυχη, γιατί δεν παίζεται. Είχε εκδοθεί στο Μιλάνο από τον Paolo Mariani fu Carlo.Αρ

Αλλά πώς να παραλείψουμε το χιούμορ του! Ένας δημοσιογράφος εκδήλωσε το θαυμασμό του στον Αρτούρο Τοσκανίνι, για τις πολλές γλώσσες που μιλούσε και μάλιστα σε άριστο επίπεδο. Μιλάω τέσσερις, τόσες χρειάζομαι! του απάντησε. Η κάθε γλώσσα έχει το δικό της κριτήριο επιλογής. Σε μία ωραία γυναίκα μιλάω γαλλικά. Στις επαγγελματικές συζητήσεις εκτός Ιταλίας, αγγλικά. Όταν θέλω να βάλω κάποιον στη θέση του τα λέω γερμανικά και όταν κοπώ την ώρα του ξυρίσματος, χρησιμοποιώ την πλούσια για αυτή την περίσταση, μητρική μου γλώσσα.

Απευθυνόμενος στους μουσικούς τους λέει χαριτωμένα ότι δεν κουράζει μόνο αυτός αυτούς, αλλά και το αντίθετο. Ετσι λοιπόν έχει σχεδιάσει τη συνέχεια: «Αφού πεθάνω, θα επιστρέψω στη γη ως φύλακας μπορντέλου και δεν θα αφήσω κανέναν από εσάς να μπει, έτσι για τιμωρία»!

Στη Βιογραφία του γράφει: Φίλησα το πρώτο μου κορίτσι και κάπνισα το πρώτο μου τσιγάρο την ίδια μέρα. Από τότε δεν είχα ποτέ χρόνο για καπνό.
Eνα ακόμα ιστορικό στιγμιότυπο ήταν και αυτό: Το Κοντσερτίνο της ορχήστρας τον ρωτά με απογοητευμένο ύφος «μα τι άλλο έπρεπε να κάνουμε; Παίξαμε με απόλυτη ακρίβεια και ο τάδε μουσικός κριτικός έγραψε εντελώς άλλα από όσα θα περιμέναμε». Ο Τοσκανίνι δυνάμωσε την φωνή και απάντησε κοιτώντας την ορχήστρα: υπάρχει μυστικό! Αν θέλετε να ευχαριστήσετε τους κριτικούς, μην παίζετε πολύ δυνατά, πολύ σιγά, πολύ απαλά, πολύ γρήγορα, πολύ αργά».

Κάποια φορά, διηγήθηκε ο μαέστρο Τοσκανίνι,αφού διηύθυνα την συναυλία σε μια μικρή πόλη, έλαβα σημείωμα από έναν αγρότη που είχε παρακολουθήσει την συναυλία μας: «Αγαπητέ κύριε, σας ενημερώνω ότι ο άνθρωπος που έπαιζε το μακρύ πράγμα που τραβάτε μέσα και έξω, έκανε το μέσα έξω μόνο πού και πού, κατά τη διάρκεια των στιγμών που τον κοιτούσατε. Όλη την άλλη ώρα καθόοοτανε.

Στην Πάρμα της Ιταλίας, γεννήθηκε ο πολύγλωσσος Αρτούρο Τοσκανίνι, που για πολλούς είναι ο σπουδαιότερος διευθυντής ορχήστρας του εικοστού αιώνα.Στο ωδείο της γενέτειράς του και στο ωδείο του Μιλάνου έμαθε μουσική επιλέγοντας ως αντικείμενο σπουδών το βιολοντσέλο. Πολύ νωρίς ανακαλύπτει τη μαγεία της σύνθεσης δείχνοντας αμέσως έντονο ενδιαφέρον για τη συμφωνική μουσική. Από το 1886 μέχρι το 1898 διευθύνει σε ιταλικά θέατρα αποσπώντας θετικές κριτικές. Το 1886, παράλληλα με όλα τα άλλα, στην ηλικία των δεκαεννέα χρόνων, αναζητώντας εργασιακή μουσική εμπειρία, προτείνεται από έναν ιμπρεσάριο και βρίσκεται ανάμεσα στους μουσικούς της ορχήστρας που ετοιμάζει το ανέβασμα της Αΐντα του Τζιουζέπε Βέρντι στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Κατά τη διάρκεια των προβών, ίσως εξ αιτίας ασθένειας του μαέστρου, ίσως μετά από ασυμφωνία του με τη διεύθυνση του λυρικού θεάτρου, ίσως μη δυνάμενος να καταστείλει τις απεργίες και τις αντιδράσεις των καλλιτεχνών που βρίσκονταν σε έξαρση και απειλούσαν να ματαιώσουν την παράσταση, οδηγείται σε παραίτηση ο μαέστρος Leopoldo Miguez και ο νεαρός Τοσκανίνι δέχεται, στις 25 Ιουνίου 1886, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, να τον αντικαταστήσει, αφού απέτυχαν οι προτάσεις σε δοκιμασμένους συνεργάτες του θεάτρου. Θα περίμενε κανείς μια «αναπλήρωση» και μόνον. Ο Τοσκανίνι κατέπληξε τους πάντες διευθύνοντας από μνήμης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 80 όταν ο Φράνκο Τζεφιρέλι αναζητούσε μια ιδανική προσωπικότητα ευρωπαίου αντιφασίστα για να γυρίσει μια ταινία γι αυτόν, ο Κάρλο Πόντι του πρότεινε την φυσιογνωμία του Αρτούρο Τοσκανίνι. Η ταινία παίχτηκε πρώτα στη Βενετία. Έδωσε την ευκαιρία σε ηθοποιούς όπως οι Φράνκο Νέρο, Τόμας Χόουελ, Ελίζαμπεθ Τέιλορ, Φιλίπ Νουαρέ να σκιαγραφήσουν αυτόν τον σπουδαίο, δυναμικό, ιδεολόγο, ευγενή, γεμάτο από αγάπη στη ζωή και την τέχνη και κυρίως ευφυή και λογοπλάστη, παγκόσμιο πολίτη. Η ταινία είχε στο θεματικό της κέντρο τον δεκαεννιάχρονο τσελίστα Αρτούρο Τοσκανίνι, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, όταν για πρώτη φορά διηύθυνε Αϊντα καταπλήσσοντας με τις ικανότητές του. (Λίγο πιο μετά ακολούθησαν ο Ριγκολέτο, ο Φάουστ και ο Τροβατόρε). Μέχρι το 1908 που παραιτήθηκε, παρουσίασε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση, με εντυπωσιακές ερμηνείες, πολλά έργα, όπως οι Παλιάτσοι, Μποέμ κ.α. αλλά ανέδειξε και καλλιτέχνες μεγάλης αξίας, όπως ο Σαλιάπιν και ο Καρούζο, με τον οποίο τον συνέδεσε φιλία.

Ο θαυμάσιος σκιτσογράφος -εκτός από σπουδαίος τραγουδιστής- Ενρίκο Καρούζο με το πενάκι του τον σκιτσάρισε  πολλές φορές.

Η τελευταία του εμφάνιση στο πόντιουμ ήταν σε συναυλία στο Κάρνεγκι Χολ στις 4 Απριλίου 1954. Μετά τον θάνατό του (16 Ιανουαρίου 1957) μεταφέρθηκε στο Μιλάνο όπου κείτεται.

Το τρίτο Συρτάρι με τους Ήχους του, από την Έφη Αγραφιώτη

Ένα χρόνο μετά το πρώτο και έξι μήνες μετά το δεύτερο δισκογράφημα με τον γενικό τίτλο“Ήχοι από το Συρτάρι”, η δισκογραφική εταιρία Irida Classical και η πιανίστα και συνεργάτρια μας Έφη Αγραφιώτη ετοίμασαν το τρίτο, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε.

Θα λέγαμε ότι η σειρά αυτή πλουτίζει τη δισκογραφία μας με ήχους στο μεγαλύτερο ποσοστό άγνωστους, επικοινωνιακά ευήκοους και ελκυστικούς. Στην ελκυστικότητα προσφέρει και η ζωγραφική του Γιάννη Ψυχοπαίδη, τόσο στο εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο. Η τέχνη των χρωμάτων συναντά την τέχνη των ήχων σε όλη τη σειρά «Ήχοι από το Συρτάρι». Εκτός από τα προηγούμενα δυο cds της Έφης Αγραφιώτη, ο διακεκριμένος ζωγράφος φιλοτέχνησε  και την Ελληνίδα Μούσα, το διπλό cd στο οποίο η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και η Έφη Αγραφιώτη ηχογράφησαν δεκάδες σπουδαία τραγούδια συνθετριών μας, εντόπιων και της διασποράς.

Ο μουσικολόγος Χέλμουτ Σβάαμπ γράφει για το τρίτο cd της σειράς «Ήχοι από το Συρτάρι»:«H σειρά των έργων στο cd είναι ένα παιχνίδι ήχων και εποχών, που συνδέει σαν γαϊτανάκι, το παλαιότερο με το νεότερο έργο. O Bach (1685-1750), συναντά τον Maurice Ravel (1875-1937) χάρη στις μεταγραφές του Alexander Siloti (1863-1945), αυτός συστήνει τον Nino Rota με μια όχι πολύ γνωστή συνθετική ιδιότητα (1912-1979) στον δεκαοκτάχρονο Felix Mendelssohn (1809-1947). Η Ρένα Κυριακού (1917-1994) ζωγραφίζει μια σύντομη ελκυστική εικόνα με ήχους και αρμονίες, περιδιαβαίνοντας στη μουσική του Claude-Achille Debussy, κάνοντας άσκηση συνθέσεως πάνω στις αρμονικές αντανακλάσεις του ήχου του. Ο Robert Schumann (1810-1856) με τις Παραλλαγές πάνω στο Νυχτερινό op.15,3 του Frederic Chopin, υποδέχτηκε τον κοσμαγάπητο ρομαντικό συνθέτη στη Λειψία το 1836, συνθέτοντας για την περίσταση μια σύνθεση πάνω σε ένα Νυχτερινό του κοσμαγάπητου ρομαντικού.

Τα υπόλοιπα όμως, θα μας τα πει η Έφη Αγραφιώτη.

Στο πρώτο σας συρτάρι δηλώσατε ότι αντισταθήκατε ηχογραφώντας στη μοναξιά και την απραγία που προερχόταν από τον κορονοϊό. Ομως να που ξεπεράσατε την σκληρή πραγματικότητα και την αγωνία του «και τώρα τι;» ξαναμπαίνοντας μετά από χρόνια, στο studio.                         

Αισθάνθηκα ότι πλησιάζει η κατάθλιψη και το…χωρίς επιστροφή. Σπάνια έχω καταθέσει τη σημαία, αλλά ένιωθα ότι πρέπει να αντιδράσω, και τώρα, δημιουργικά. Με αυτό τον τρόπο έχω βγει από τις περισσότερες αδιέξοδες καταστάσεις της ζωής μου, με δημιουργική επίθεση. Ένιωσα ότι είναι η στιγμή να ανοίξω τα συρτάρια μου και να ηχογραφήσω μουσική που αγάπησα, που κοπίασα να την βρω, που είχα παίξει ή δεν έτυχε να παίξω αλλά είχα μελετήσει, λίγο ή πολύ. Δε μετάνιωσα. Πήρα πολύ μεγάλη χαρά, και μαζί με εμένα πήραν χαρά και άλλοι άνθρωποι. Θα συνεχίσω λίγο ακόμα.
Εύχομαι και το τρίτο cd να δώσει στους πολυπληθείς ακροατές σας πλούσια, δημιουργική ευχαρίστηση και έμπνευση. Εύχομαι και στη μουσική ζωή του τόπου μας να αλλάξει στάση απέναντι στους ήχους που κείτονται περιμένοντας κάποιους μουσικούς να τους βρουν και να τους παίξουν.

Το εύχομαι κι εγώ. Το 7 ή το 10 τοις εκατό της μουσικής που έχει γραφτεί, παίζεται και ακούγεται κι αυτό το ελάχιστο ποσοστό εργογραφίας έδωσε ευκαιρία να εκτιμήσουμε συνθέτες και να λατρέψουμε έργα. Είναι λογικό να μην υπάρχουν συνθέτες και έργα εξαιρετικά στο υπολειπόμενο 90 τοις εκατό; Προφανώς όχι!

Tα τρία CDs με το γενικό τίτλο «Ήχοι από το Συρτάρι» φιλοξενούν συνθέσεις για πιάνο ως επί το πλείστον μικρής διάρκειας. Αυτό τα κάνει όντως πολύ ελκυστικά αλλά υποθέτω έχετε κι άλλους λόγους για να επιλέγετε σύντομα έργα.

Τίποτε δεν επιλέγεται τυχαία. Οι δισκογραφικοί αυτοί τίτλοι απευθύνονται όχι μόνον στο επίσημα ονομαζόμενο φιλόμουσο κοινό, αλλά και τον ακροατή που ανησυχεί ότι δεν «καταλαβαίνει» τη λόγια μουσική. Εδώ λοιπόν, οι σύντομες, τρίλεπτες, πεντάλεπτες και οκτάλεπτες αναπτύξεις αναλαμβάνουν να τον πείσουν ότι οι ερμηνείες έργων ελκυστικών μπορούν άνετα να τον υποδεχτούν, ανεξαρτήτως του βαθμού εξοικείωσής του. Το λέω συχνά, η μουσική είναι μια γλώσσα που όλοι επικοινωνούμε με αυτήν, χωρίς να χρειάζεται να την σπουδάσουμε καθ’ ύλην. Είναι μια φυσική γλώσσα επικοινωνίας. Ίσως όμως να μας βοηθήσει το να βρούμε λίγη βοήθεια στην αρχή.

Πολλοί πιανίστες συνθέτουν. Εσείς σε όλα τα cds μέχρι και στο τρίτο έχετε περιλάβει συνθέσεις των σολίστ. Η σύνθεση είναι μια εξισορροπητική έκφραση στο βαρύ τους πρόγραμμα;

Και στην εποχή μας το βλέπουμε, ότι μερικοί σολίστ, όχι μόνον πιανίστες, είναι και ως συνθέτες αξιοσήμαντοι. Σαν παράδειγμα μόνο θα αναφέρω τον Daniil Trifonov και τον Evgeny Kissin. Η ψυχή αυτών των ανθρώπων πάλλεται αδιάκοπα μέσα στη μουσική. Η σύνθεση είναι μια άλλη επικοινωνία, που την απολαμβάνουν, τους πλουτίζει, έτσι νομίζω. Αρκετοί συνθέτες-πιανίστες γράφουν από μικρά παιδάκια, όπως η Ρένα Κυριακού, η Αλίθια ντε Λαρότσα, ο Αλέξις Βάιζεμπεργκ. Ήταν «φαινόμενα δύο τομέων», ας το πούμε έτσι.

Παίζω δικά τους έργα στο τρίτο Συρτάρι και είναι πανέμορφα. Είναι βέβαια άξιον σκέψης το γεγονός ότι ακόμα και οι παιδικές συνθέσεις τους δεν θυμίζουν τίποτε παιδικό.

Η περίπτωση του ‘Αρτουρ Σνάμπελ με αιφνιδίασε. Ήταν γνωστός επιμελητής των έργων του Μπετόβεν και όχι μόνο, από τους καλύτερους και πιο αναγνωρισμένους πιανίστες στον εικοστό αιώνα, αλλά ήταν και συνθέτης;

Ο Σνάμπελ ο δάσκαλος των δασκάλων όπως τον χαρακτήριζαν, έγραφε μουσική από μικρός, την άφηνε πέρα, συνέθετε κάτι άλλο κλπ. Δεν θα το εκτίμησε ίσως σαν ιδιότητα αντίστοιχη του πιανιστικού του έργου, προφανώς τότε που το έκανε. Κι όμως έχει πολύ μεγάλο αριθμό συνθέσεων, ξεπερνάνε τις εξήντα, είναι χειρόγραφα σε μεγάλο μέρος αλλά έχουν εκδοθεί μερικά έργα του. Ήταν δέκα έξι ετών όταν συνέθεσε το πεντάλεπτο αριστούργημα που θα ακούσετε στους Ήχους από το Συρτάρι αρ.3. Δύσκολα παραπέμπει σε έναν έφηβο συνθέτη, είναι πολύ ώριμα όσα γράφει.

Βλέπω και δύο συνθέσεις του Φρίντριχ Γκούλντα στα περιεχόμενα του τρίτου cd.

Ο Friedrich Gulda είναι ένα κεφάλαιο της πιανιστικής τέχνης και γνώσης, από μόνος του. Είδε τη μουσική με ενιαία ματιά, σε πολλά θέματα ταρακούνησε τα νερά της συναυλιακής ζωής, έπεισε το κοινό ότι η ελευθερία της έκφρασης χτίζει μια ερμηνεία κλπ. Είναι γνωστό το πόσο αγαπούσε τη τζαζ μουσική και γενικότερα τον αυτοσχεδιασμό. Παίζω λοιπόν ένα τζαζ κομμάτι του και την Άρια, εμπνευσμένη από το μουσικό ύφος του Μότσαρτ και εδώ συναντάμε υψηλής αισθητικής γραφή.

Δεν σταματήσατε ποτέ να υπερασπίζεστε την ελληνική μουσική για πιάνο. Τι ελληνικό θα ακούσουμε στο τρίτο συρτάρι;

 Η οικογένεια των Ελλήνων συνθετών εκπροσωπείται από την Ρένα Κυριακού και δύο συνθέτες που γνωρίζουν και αγαπούν εξ ίσου την κλασική και την τζαζ αρμονία, όπως κι εγώ εξ άλλου.Τον έμπειρο μουσικό και κιθαρίστα των αξέχαστων Forminx, τον Βασίλη Μπακόπουλο (1940) και τον πιανίστα και καθηγητή του Ιουνίου Πανεπιστημίου, Σπύρο Δεληγιαννόπουλο, της νέας, ενδιαφέρουσας γενιάς μουσικών δημιουργών (1976). Τέσσερις είναι οι δικές τους συνθέσεις στο τρίτο συρτάρι. Όπως είπα ήδη σε Γερμανίδα δημοσιογράφο, πιστεύω ότι ένας συνθέτης που γνωρίζει το τζαζ ηχόχρωμα και που αγαπάει τη τζαζ μουσική, γράφει πιο εκφραστικά, πιο φυσικά, πιο αυθόρμητα.

Ποιες σκέψεις κάνετε για την δισκογραφική εικόνα των τελευταίων ετών;

 Νομίζω ότι το σήμερα με το προχτές ποτέ δε έμοιαζε. Θυμάμαι το 1979 που πήρα την απόφαση να δισκογραφήσω τρία βινύλια τότε, με Έλληνες συνθέτες, με κοιτούσαν περίεργα, με θεωρούσαν γραφική, ίσως το έκριναν σαν υπερφίαλη ανοησία. Τότε δεν πλήρωναν το κόστος ενός δίσκου επιβάρυνε την παραγωγή, και δικαιολογημένα προσπαθούσε να κάνει ο, τι καλύτερο και ό,τι εντός οικονομικής λογικής κόστους. Τότε δεν άκουγαν οι ακροατές στις πλατφόρμες τη μουσική τους επιλογή δωρεάν ή με μισό ευρώ, αλλά ούτε και οι δισκογραφικές μικρού φάσματος όπως αυτές που ενδιαφέρονταν για λόγια δισκογραφία, ήταν…πλούσιες. Οι μεγάλες δισκογραφικές δεν ασχολούνταν παρά σπάνια με μουσική λόγια, άρα δεν είναι συγκρίσιμο το μέγεθος. Παρ’ όλα αυτά, κυκλοφόρησαν παλαιότερα εξαιρετικές προσπάθειες, συχνά αντισυμβατικές, που ακόμα σήμερα κρατούν μια θέση στην ιστορία του χώρου και παραπέμπουν στην ύπαρξη ενός κλίματος σεβασμού στη μουσική που ηχογραφούσαμε, που αγοράζαμε, που ακούγαμε. Σήμερα τίποτα δεν μπορείς να το πεις συγκρίσιμο, δεν είμαστε σε ίδιο κόσμο έτσι κι αλλιώς. Οι μουσικοί προσπαθούν και υπάρχουν δισκογραφικές εταιρίες που επιδιώκουν καλές ηχογραφήσεις, ελκυστικές παραγωγές, θέλουν να υλοποιήσουν ένα ποιοτικό όνειρο. Η Irida Classical είναι μια από αυτές τις εταιρίες αλλά δραστηριοποιούνται κι άλλες. Το ποσοστό του κοινού που ακούει επιλεγμένη μουσική είναι ελάχιστο και έχει διασκορπιστεί μια άποψη ότι όλα αυτά δεν είναι παρά τυχαία, μουσικά συμβάντα που δεν εμπεριέχουν κόπο, μόνο επιθυμία… Παρατηρώ αρκετούς ανθρώπους που ακούνε μη ελέγχοντας, περιστασιακά. Μια φίλη μου είπε κάποια στιγμή ότι στο ραδιόφωνο ακούει μουσική που χορεύει, διανύει είκοσι χλμ. χορεύοντας οδηγώντας και αυτό τη βοηθάει ψυχολογικά…Ας το δω σαν χαριτωμένο αν και είμαι βέβαιη ότι δεν είναι.  Στο ελληνικό τοπίο υπάρχουν και ευφάνταστα δισκογραφήματα, αυτό αξίζει να το εκτιμήσουμε. Απαξιώνονται από την έλλειψη εκτίμησης. Πώς όμως θα εκτιμήσει το κοινό; Δεν ασχολείται ούτε λεπτό να εξηγήσει το πώς και το γιατί της δισκογραφίας. Από πέρυσι μέχρι τώρα τρεις δεκάδες γνωστοί μου έχουν ζητήσει τα cds για να τα έχουν στη δουλειά ή για να τα ακούσουν στο αυτοκίνητο ή γιατί άκουσαν ένα κομμάτι στο YouTube. Ρώτησα κάποια στιγμή: αν σας αρέσει η μαρμελάδα πάτε στο σούπερ μάρκετ να σας την χαρίσουν; Αν επιθυμήσετε να κουρέψετε τα μαλλιά σας ζητάτε κομμωτή να σας προσφέρει την υπηρεσία δωρεάν στο σπίτι σας; Έχετε υπόψη σας τι κόπο και τι κόστος έχει ένα cd; Για τί δεν αναζητάτε σε ένα δισκοπωλείο αυτό που σας αρέσει; Είναι ακριβό; Όχι βέβαια. Απάντηση: εντάξει cd είναι!
Για να γυρίσω στη δισκογραφία, είμαι αισιόδοξη ότι το βινύλιο θα κερδίσει πάλι τον αγώνα. Θα ξαναχτίσει πάλι έναν κύκλο ακροατών που έχουν μεράκι να ακούσουν μουσική επιλέγοντας να επικοινωνήσουν με αυτό που θα ακούσουν.

 Τι θα ετοιμάσετε μετα το τρίτο συρτάρι;

Θα ολοκληρώσω τη συρταριέρα με ένα cd ακόμα, αλλά θα κρατήσω το θέμα του κρυφό μέχρι την κυκλοφορία του.

Σας ευχαριστώ πολύ και καλές μουσικές διαδρομές.

                Το μικρό Μανιτάρι του Ρομαντισμού/ Franz Peter Schubert

Πολυγραφότατος συνθέτης, μοναχική ψυχή αλλά, από όσα έχουν πει και γράψει οι κοντινοί του φίλοι εκείνη την εποχή, ήταν κακός δάσκαλος. Δεν κατόρθωνε να αγωνιστεί για να διδάξει, κάτι που θα του εξασφάλιζε οικονομική άνεση. Πριν το τέλος των σπουδών του αναγκάστηκε από τον πατέρα του να αποκτήσει δίπλωμα βοηθού καθηγητή για να μπορέσει να τον βοηθήσει στη δουλειά του. Ο Σούμπερτ δεν έχει φύση δασκάλου και ακόμα και την ώρα που όφειλε να διδάξει, εκείνος συνέθετε. Συνέθεσε τουλάχιστον 144 τραγούδια, εκείνη τη βαρετή εποχή. Στα θέματα που τον ενέπνεαν ξεχωρίζουν η αγάπη, η φύση και ο θάνατος. Οι συνθέσεις του είναι καρπός των συναισθημάτων του. Ο Σούμπερτ ήξερε πώς να κάνει τις λέξεις να τραγουδούν και τη μουσική να μιλάει» είχε πει ο θεατρικός συγγραφέας Franz Seraphicus Grillparzer (1791-1872). Ο ξαφνικός θάνατός του σε ηλικία μόλις 31 ετών στέρησε το χρόνο του συνθετικού έργου, αλλά συνέθετε τόσο γρήγορα που στην εργογραφία του καταμετρήθηκαν σχεδόν εξακόσια τραγούδια, είκοσι μία σονάτες για πιάνο, δεκαπέντε κουαρτέτα, δέκα συμφωνίες. Ο χρόνος που χρειαζόταν για να γράψει ένα lied δεν ξεπερνούσε τη μισή ώρα! ο περίφημος κατάλογος Deutsch απαριθμεί 1009 ολοκληρωμένα έργα. Ακούγεται απίστευτος ο αριθμός.

Ο Σούμπερτ γεννήθηκε το 1797 στη Βιέννη και είναι ο κατ’ εξοχήν ρομαντικός συνθέτης. Υπήρξε μαθητής του Σαλιέρι. Αν και είχε την ικανότητα να παίξει μουσική, η υπερβολική του συστολή δεν βοηθούσε να πάρει μια τέτοια απόφαση. Έμεινε ελεύθερος να συνθέτει αποδεχόμενος αυτά που θα έχανε από την σολιστική καριέρα. Το μικρό μανιτάρι, «Schwammerl», (αυτό ήταν το παρατσούκλι του) βγήκε από το πολύ μικρό του ύψος. Ήταν δεν ήταν περίπου ενάμιση μέτρο άνθρωπος αλλά χάρη σε αυτό απέφυγε τη στρατιωτική θητεία. Κομψός, με πυκνά σγουρά μαλλιά, γινόταν αμέσως συμπαθής. Ήταν συγκρατημένος, χαμογελαστός, μοναχικός που σπάνια γελούσε γοερά. Σουμπερτιάδες είχαν βαφτίσει οι σφιχτά δεμένοι και φανατικοί ανύπαντροι φίλοι του τις βραδιές όπου πίνοντας, τραγουδώντας και χορεύοντας έβρισκαν την έμπνευση για να σκαρώσουν μουσική και τραγούδια.

Ήταν ο πρώτος ελεύθερος επαγγελματίας συνθέτης, δεν εξαρτιόταν από παραγγελίες. Πριν από αυτόν, σχεδόν όλοι κατείχαν θέση χοράρχη ή μουσικού συναυλιών και μέσω των θέσεων τους ήταν πιο εύκολο να δεχτούν παραγγελία για σύνθεση έργων. Για τον Σούμπερτ η καλύτερη προϋπόθεση για να γράψεις καλή μουσική είναι η ελεύθερη έμπνευση και η πρωτοβουλία να την κάνει ο συνθέτης ό,τι θέλει.

Καλλιτέχνες; Είστε βιολιτζήδες! Τίποτα περισσότερο! ο ένας τσιμπάει ένα ξύλο και ο άλλος φουσκώνει τα μάγουλά του σε στέλεχος σε κυνηγετικό σώμα! Το λες τέχνη αυτό; εγώ είμαι ο Σούμπερτ! Ο Φραντς Σούμπερτ! Ο καλλιτέχνης Όταν προφέρεται η λέξη Τέχνη, αφορά εμένα και όχι εσάς! Αυτό. Ήταν ο συνήθης παροξυσμός του όταν οι μουσικοί ορχήστρας του ζητούσαν να τους συνθέσει ένα σόλο. Μακριά από την εικόνα του ως ήρεμος συνθέτης, μερικές φορές εκδήλωνε μια μανία. Τρόμαζαν ακόμα και οι στενοί του φίλοι-μουσικοί. Ευτυχώς, συνερχόταν γρήγορα και τελικώς τους συνέθετε και κάτι!.
Κι όπως το ήθελε ο κανόνας του ρομαντισμού, ο έρωτας εμπεριέχει μεγάλη ένταση δυστυχίας. Ο Schubert γνώρισε καλά την δυστυχία του έρωτα. Ήθελε να παντρευτεί την Thérèse Grob, με την οποία συνδέονταν σχεδόν τρία χρόνια, αλλά ήταν αδύνατος ο γάμος, λόγω έλλειψης χρημάτων από μέρους του. Στα 21 του χρόνια, τον μάγεψε η Josephine Pöckelhofer που δούλευε στην Αυλή του Esterházy. Αδιέξοδο κι αυτό. Μετα ερωτεύτηκε τη μαθήτριά του Caroline Esterházy, οκτώ χρόνια μικρότερή του, την οποία όπως γράφουν, αγαπούσε μέχρι το θάνατό του. Κι αν ο έρωτας τον πόνεσε, τι να πούμε για τον θάνατο! Αυτός διατρέχει τις συνθέσεις του ασταμάτητα. Τον Μάρτιο του 1811, συνέθεσε το πρώτο του Lied, όπου η Μητέρα θρηνεί για το νεκρό παιδί της.(Hagars Klage).Για ένα 14χρονο αγόρι, σαν θέμα δεν το βλέπαμε παρά ζοφερό. Το πιο διάσημο τραγούδι του, Le Roi des Aulnes, στηρίχτηκε στο ποίημα του Γκαίτε, που αφηγείται την περιπλάνηση στο δάσος ενός πατέρα και του γιου του. Στο δάσος συναντούν τον θάνατο.

Εκτός από την εύθραυστη σωματική του υγεία, είναι πιθανό να ήταν και η ψυχική του υγεία δοκιμαζόμενη: «οι συνθέσεις μου είναι καρπός μουσικής γνώσης και πόνου » έγραψε στο ημερολόγιό του. Η Brigitte Massin, συγγραφέας της βιογραφίας του Σούμπερτ, χρησιμοποιεί τον όρο «Σουμπερτιανή ψυχή» για να ορίσει ένα βασανισμένο μυαλό που διασχίζεται από την μόνιμη μελαγχολία. Θα ονομάζαμε σήμερα την περίπτωση του καταθλιπτική.

Ας μείνει όμως αυτό το κεφάλαιο της μουσικής έκφρασης και ομορφιάς μπροστά από όλα τα άλλα. Μόνο ομορφιά μας προσφέρει περισσότερο από δυο αιώνες τώρα αυτή η αστείρευτη έμπνευση, καλαισθησία και ευαισθησία. Το 1828 ένας οξύς τυφοειδής πυρετός που διαδέχτηκε την σύφιλη, τον διέταξε να πάρει μαζί του όσα δεν πρόλαβε να συνθέσει και πέρασαν έκτοτε εποχές που υποχώρησε η τέχνη του και εποχές που λατρεύτηκε από τους φίλους της μουσικής. Σχεδόν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, το κοινό απολάμβανε κυρίως  τη λυρική του μουσική. Στη συνέχεια, σπουδαίοι σολίστ και ορχήστρες πρώτης γραμμής μας πραγματοποίησαν αριστοτεχνικές ερμηνείες και φώτισαν την οργανική του μουσική, με ηχογραφήσεις μοναδικές.

Αχιλλέας Ν. Aλφεράκης

 Γράφει η Εφη Αγραφιώτη 

Ελληνικής καταγωγής πολιτικός και μουσικός, καταγόμενος από το Χάρκοβο, που έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην πολιτιστική πορεία της περιοχής. Ως μουσικός έμεινε άγνωστος στους Έλληνες.

Γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου 1846 στο Χάρκοβο και πέθανε στην Αγία Πετρούπολη στις 27 Δεκεμβρίου 1919. Από τα πρώτα παιδικά του χρόνια έζησε στο Ταγκανρόγκ, πόλη που παλαιότερα ονομαζόταν Ταϊγάνιο, επίνειο του Ροστόφ, στη νότια Ρωσία. Εκεί ήταν η έδρα των επιχειρήσεων του πατέρα του, επομένως εκεί κατοικούσε όλη η οικογένεια. Να θυμίσω ότι η όμορφη αυτή μικρή πόλη ήταν και η πατρίδα του Άντον Τσέχωφ που ήταν γιος παντοπώλη με 6 παιδιά. Ο πατέρας του συγγραφέα ήταν αλκοολικός, ωστόσο εξαιρετικά προσεκτικός με την σχολική εκπαίδευση των παιδιών του. Ποθώντας ο γιος του να γίνει πλούσιος τον γράφει στο “Αριστοκρατικό”, σχολείο της πλούσιας Ελληνικής Παροικίας.

Η μέτζο σοπράνο Elena Obraztsova γεννήθηκε επίσης στο Ταγκανρόγκ. Από την ίδια πόλη κατάγονται ο Adolf Brodsky, βιολονίστας (1851), ο Samuel Maykapar (συνθέτης, παιδαγωγός και πιανίστας), ο μαέστρος Gaetano Molla, ο χορογράφος και ποιητής Valentin Parnakh.

To Ταγκανρόγκ στάθηκε καταφύγιο για εκατοντάδες Έλληνες που έψαχναν γύρω από την Αζοφική θάλασσα και τον Εύξεινο Πόντο να βρουν τόπο εγκατάστασης, διανύοντας απεγνωσμένα απίστευτες αποστάσεις, σε δύσκολες συνθήκες. Ανάμεσά τους δεν είναι λίγοι αυτοί που μεγαλούργησαν. Ο Ιωάννης Βαρβάκης (ο Ιvan Varvatsi σύμφωνα με τους ντόπιους) στις αρχές του 19^ου αιώνα συνετέλεσε αποφασιστικά, με τις τεράστιες χορηγίες του, στην πρόοδο της περιοχής. Εξ ίσου γαλαντόμοι στάθηκαν πολλοί ακόμη Έλληνες. Για τους Ελληνες  η συνεισφορά εθεωρείτο μεγάλη ιδέα και αξία ζωής.

Το παλάτι των Alferaky στην πόλη Ταγκανρόγκ

Alferaky palace 1900

Τα παιδικά χρόνια για τον Αχιλλέα Αλφεράκη, ο οποίος ανήκει στους απογόνους των πρώτων ταλαιπωρημένων Ελλήνων αποίκων, ήταν ανέμελα, ζούσε σε ένα υπέροχο παλάτι που χτίστηκε από τον πατέρα του Νικόλαο και το οποίο σήμερα είναι το Μουσείο Τοπικής Ιστορίας της περιοχής. Εκεί φυλάσσονται ντοκουμέντα της ζωής και της τέχνης του. Μετά από κατ’ οίκον εκπαίδευση φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας στα τμήματα Ιστορίας και Φιλολογίας και παράλληλα συνέχιζε να μελετά μουσική με τον καθηγητή Frosch. Αν και η πρώτη αγάπη του ήταν πάντα η μουσική, οι συνθήκες δεν επέτρεψαν να της αφιερωθεί. Χρειάστηκε από πολύ νωρίς να ωριμάσει. Επέστρεψε στο Ταγκανρόγκ, όπου εγκαταλείποντας τα όνειρά του, στα τέλη της δεκαετίας του 1870 αναλαμβάνει να σώσει τις επιχειρήσεις από οικονομικά αδιέξοδα. Από τον πατέρα του είχε εκείνη την εποχή κληρονομήσει μεγάλα χρέη και οικογενειακά προβλήματα. Χρειάστηκε να πουληθούν μεγάλης αξίας ακίνητα των Alferaky: ένα τεράστιο μέγαρο, ο μύλος έξω από την πόλη κλπ. Ο νεαρός όμως απέδειξε ότι ήταν άξιος απόγονος. Σύντομα η ευημερία επανήλθε στην οικογένεια και οι εμπορικές και επιχειρηματικές κινήσεις στάθηκαν άξιες να λάβει θέση προύχοντα της περιοχής του.

Το 1880 ο Αχιλλέας Ν. Αλφεράκης εξελέγη δήμαρχος του Ταγκανρόγκ αλλά καθώς οι επιχειρήσεις του τον κρατούσαν συχνά εκτός της περιοχής του εισέπραττε αυστηρές επικρίσεις ότι δεν ενδιαφέρεται για τα τοπικά προβλήματα. Παρ’ όλες τις επικρίσεις κατάφερε να εισπράξει από τη Δούμα μεγάλα ποσά από τον προϋπολογισμό, πείθοντας για την αναγκαιότητα αξιοποίησης, προβολής και ενίσχυσης του δυναμικού της πόλης του.

Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση στηρίχτηκε ιδιαίτερα, οργανώθηκε το εκπαιδευτικό σχέδιο μουσικής και των άλλων τεχνών, κτίστηκαν όμορφες πλατείες, κατασκευάστηκε το υπέροχο λιμάνι, ασφαλτοστρώθηκαν οι δρόμοι. Η περίφημη εταιρία Μουσικής και Θεάτρου για την οποία οι κάτοικοι είναι ακόμα σήμερα πολύ υπερήφανοι, είναι δικής του πρωτοβουλίας έργο. Το 1886 η μικρή αυτή πόλη είχε δική της συμφωνική ορχήστρα. Επικεφαλής της προσέλαβε μάλιστα μια παγκόσμιας εμβέλειας προσωπικότητα, τον μαέστρο και συνθέτη Γιόζεφ Σουκ. Η φήμη της πόλης ως μιας εκ των πέντε πιο φιλόμουσων της τότε χώρας κρατεί ακόμα σήμερα, που η πόλη ανήκει στην Ουκρανία.

https://www.youtube.com/watch?v=TnCFgYItwyw

Η ιδιαίτερη αυτή δημιουργική προσωπικότητα κατέχει μια ακόμα πρωτοπόρα ιδιότητα: χάρη στην ικανότητα να σκιτσάρει, άφησε εκατοντάδες σκίτσα και σχέδια, που σήμερα θαυμάζουμε στο μουσείο της πόλης, στο Alferaky palace, στην οδό Κatolicheskaya. Δείχνουν γλαφυρά στους σημερινούς επισκέπτες, τη ζωή στον τόπο αυτό, τους ανθρώπους και τις συνήθειες τους στα μέσα του 19^ου αιώνα.
Έχουμε σήμερα την ευκαιρία να ακούσουμε την Σέρβα μαθήτριά μου Ανίτα Σάβιτς να παίζει το Scherzo σε φα ελάσσονα του Αχιλλέα Αλφεράκη. Ανήκει στις συνθέσεις Ελλήνων και Ελληνίδων συνθετών/συνθετριών, εντόπιων και της διασποράς, που ηχογράφησε το 2016, τιμώντας την Ελληνική μουσική και την πατρίδα που την αγκάλιασε όταν στα δύσκολα χρόνια της Γιουγκοσλαβίας, έφτασε εδώ.