Αρτούρο Τοσκανίνι
Γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου το 1867. Με αέρινο τρόπο κατόρθωνε να ζωγραφίζει ηχητικές φωτοσκιάσεις, ελαφράδα και ένταση ηχοχρωμάτων, αντιθέσεις, δύναμη, φωτεινά και σκυθρωπά αισθήματα, να επιτυγχάνει απόλυτες ατάκες, να κερδίζει από την ορχήστρα μια ποιότητα μοναδικής καθαρότητας. Αυτός ο «ακραία ελεύθερος άνθρωπος» χρησιμοποιούσε σε όλες τις στιγμές το ευφυές χιούμορ του, δεν έκρυβε τις ιδέες του, ακόμα κι όταν είχε κατακτήσει τα πάντα δεν δεχόταν εκφράσεις θαυμασμού, δεν είχε κοινωνικές επαφές, μελετούσε ασταμάτητα, απαιτούσε «δεσποτικά».
Ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν παραδεχόταν ότι ο Τοσκανίνι τον συνήρπαζε γιατί σήκωσε τη γήινη τότε μουσική και την ανέβασε στον ουρανό με εντυπωσιακές, ομιλούσες κινήσεις. Έκτοτε οι διευθυντές ορχήστρας ανέβασαν τα χέρια ψηλά προσπαθώντας να εικονοποιήσουν καλύτερα το περιεχόμενο των εντολών προς την ορχήστρα. Ο Τοσκανίνι μεθόδευσε τη κίνηση του δεξιού χεριού ως άρχουσας του ρυθμού και του αριστερού ως ηγερίας της έκφρασης. Ίσως η εμπειρία του ως βιολοντσελίστα να βοήθησε στο να γευτεί τη διττή σημασία της πλαστικής κίνησης πριν καν γίνει μαέστρος.
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το Μουσείο Τοσκανίνι, στην Πάρμα
«Ο μαέστρος χρειάζεται σκληρή αυτοσυγκέντρωση, οφείλει να είναι συγχρόνως τα πάντα, από ένα βιολοντσέλο μέχρι έναν τριταγωνιστή θεατρικής παράστασης. Πρέπει η ψυχή του να ματώνει. Ο Ερνέστ Ανσερμέ θυμόταν: στην γεμάτη έκπληξη των άλλων γύρω από το πώς οδηγεί μια ορχήστρα στην ερμηνεία, απαντούσε ότι απλώς παίζει, δηλαδή αυτός και η ορχήστρα παίζουν, ό,τι είναι γραμμένο… Τα χέρια του Τοσκανίνι έπαιζαν βέβαια ό,τι το κείμενο «σήμαινε», όχι ό,τι έγραφε. Η αίσθηση που προκαλεί το κείμενο κρύβεται σε μια αυστηρή νομοτέλεια και εκρήγνυται με το τέμπο, όχι με το χειρονακτικό χτύπημα κάθε ρυθμικής μονάδας, έλεγε στους μουσικούς και συμπλήρωνε ότι το μέτρο ενυπάρχει στη μουσική για να την καθιστά περισσότερο επικοινωνιακή, όχι για να την υποβαθμίζει.
Πώς παντρεύεται όμως η οργανική δομή και ο μηχανισμός της κίνησης; αναπάντητο ερώτημα. Ο μαέστρος Γκέοργκ Σόλτι που μαθήτευσε κοντά στον Τοσκανίνι, έλεγε ότι η εκάστοτε ερμηνεία απαντά. Έτσι εξηγεί την ύπαρξη τόσο φανατικού κοινού στην περίπτωση του Τοσκανίνι. Οι πιο ενθουσιώδεις θαυμαστές του υπήρξαν (τυχαία;) οι νέοι μαέστροι της εποχής. Σε συναυλία στο Βερολίνο ανάμεσα στο κοινό διακρίνονταν οι Βάλτερ, Κλέμπερερ, Μπέκερ, Φουρτβαίγκλερ, Κλάϊμπερ, Μπους, δίπλα ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Ζίγκφριντ Βάγκνερ, κριτικοί, μουσικοί, φιλόσοφοι, ποιητές, που προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν «το μυστήριο του ωραίου ήχου που αναδύεται από τα χέρια του απλού ανθρώπου».
Απάντηση ιστορική του Κάραγιαν, ερώτησης περί του τι εστί Τοσκανίνι: δανείζομαι μια σταλαγματιά Μπωντλαίρ: με αυτόν στο πόντιουμ η Μουσική μπορεί να σκίσει τους ουρανούς.
Ο Τοσκανίνι συνέθετε μουσική από έφηβος. Υπάρχουν διασκορπισμένες σελίδες και οι ειδικοί εργάζονται με το αισιόδοξο όνειρο να συνδέσουν και να δώσουν στη μουσική τα έργα του. Μια σύνθεση για πιάνο που κοσμείται από ένα πανέμορφο εξώφυλλο, είναι μέχρι τώρα τυχερή, γιατί τυπώθηκε και άτυχη, γιατί δεν παίζεται. Είχε εκδοθεί στο Μιλάνο από τον Paolo Mariani fu Carlo.Αρ
Αλλά πώς να παραλείψουμε το χιούμορ του! Ένας δημοσιογράφος εκδήλωσε το θαυμασμό του στον Αρτούρο Τοσκανίνι, για τις πολλές γλώσσες που μιλούσε και μάλιστα σε άριστο επίπεδο. Μιλάω τέσσερις, τόσες χρειάζομαι! του απάντησε. Η κάθε γλώσσα έχει το δικό της κριτήριο επιλογής. Σε μία ωραία γυναίκα μιλάω γαλλικά. Στις επαγγελματικές συζητήσεις εκτός Ιταλίας, αγγλικά. Όταν θέλω να βάλω κάποιον στη θέση του τα λέω γερμανικά και όταν κοπώ την ώρα του ξυρίσματος, χρησιμοποιώ την πλούσια για αυτή την περίσταση, μητρική μου γλώσσα.
Απευθυνόμενος στους μουσικούς τους λέει χαριτωμένα ότι δεν κουράζει μόνο αυτός αυτούς, αλλά και το αντίθετο. Ετσι λοιπόν έχει σχεδιάσει τη συνέχεια: «Αφού πεθάνω, θα επιστρέψω στη γη ως φύλακας μπορντέλου και δεν θα αφήσω κανέναν από εσάς να μπει, έτσι για τιμωρία»!
Στη Βιογραφία του γράφει: Φίλησα το πρώτο μου κορίτσι και κάπνισα το πρώτο μου τσιγάρο την ίδια μέρα. Από τότε δεν είχα ποτέ χρόνο για καπνό.
Eνα ακόμα ιστορικό στιγμιότυπο ήταν και αυτό: Το Κοντσερτίνο της ορχήστρας τον ρωτά με απογοητευμένο ύφος «μα τι άλλο έπρεπε να κάνουμε; Παίξαμε με απόλυτη ακρίβεια και ο τάδε μουσικός κριτικός έγραψε εντελώς άλλα από όσα θα περιμέναμε». Ο Τοσκανίνι δυνάμωσε την φωνή και απάντησε κοιτώντας την ορχήστρα: υπάρχει μυστικό! Αν θέλετε να ευχαριστήσετε τους κριτικούς, μην παίζετε πολύ δυνατά, πολύ σιγά, πολύ απαλά, πολύ γρήγορα, πολύ αργά».
Κάποια φορά, διηγήθηκε ο μαέστρο Τοσκανίνι,αφού διηύθυνα την συναυλία σε μια μικρή πόλη, έλαβα σημείωμα από έναν αγρότη που είχε παρακολουθήσει την συναυλία μας: «Αγαπητέ κύριε, σας ενημερώνω ότι ο άνθρωπος που έπαιζε το μακρύ πράγμα που τραβάτε μέσα και έξω, έκανε το μέσα έξω μόνο πού και πού, κατά τη διάρκεια των στιγμών που τον κοιτούσατε. Όλη την άλλη ώρα καθόοοτανε.
Στην Πάρμα της Ιταλίας, γεννήθηκε ο πολύγλωσσος Αρτούρο Τοσκανίνι, που για πολλούς είναι ο σπουδαιότερος διευθυντής ορχήστρας του εικοστού αιώνα.Στο ωδείο της γενέτειράς του και στο ωδείο του Μιλάνου έμαθε μουσική επιλέγοντας ως αντικείμενο σπουδών το βιολοντσέλο. Πολύ νωρίς ανακαλύπτει τη μαγεία της σύνθεσης δείχνοντας αμέσως έντονο ενδιαφέρον για τη συμφωνική μουσική. Από το 1886 μέχρι το 1898 διευθύνει σε ιταλικά θέατρα αποσπώντας θετικές κριτικές. Το 1886, παράλληλα με όλα τα άλλα, στην ηλικία των δεκαεννέα χρόνων, αναζητώντας εργασιακή μουσική εμπειρία, προτείνεται από έναν ιμπρεσάριο και βρίσκεται ανάμεσα στους μουσικούς της ορχήστρας που ετοιμάζει το ανέβασμα της Αΐντα του Τζιουζέπε Βέρντι στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Κατά τη διάρκεια των προβών, ίσως εξ αιτίας ασθένειας του μαέστρου, ίσως μετά από ασυμφωνία του με τη διεύθυνση του λυρικού θεάτρου, ίσως μη δυνάμενος να καταστείλει τις απεργίες και τις αντιδράσεις των καλλιτεχνών που βρίσκονταν σε έξαρση και απειλούσαν να ματαιώσουν την παράσταση, οδηγείται σε παραίτηση ο μαέστρος Leopoldo Miguez και ο νεαρός Τοσκανίνι δέχεται, στις 25 Ιουνίου 1886, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, να τον αντικαταστήσει, αφού απέτυχαν οι προτάσεις σε δοκιμασμένους συνεργάτες του θεάτρου. Θα περίμενε κανείς μια «αναπλήρωση» και μόνον. Ο Τοσκανίνι κατέπληξε τους πάντες διευθύνοντας από μνήμης.
Στις αρχές της δεκαετίας του 80 όταν ο Φράνκο Τζεφιρέλι αναζητούσε μια ιδανική προσωπικότητα ευρωπαίου αντιφασίστα για να γυρίσει μια ταινία γι αυτόν, ο Κάρλο Πόντι του πρότεινε την φυσιογνωμία του Αρτούρο Τοσκανίνι. Η ταινία παίχτηκε πρώτα στη Βενετία. Έδωσε την ευκαιρία σε ηθοποιούς όπως οι Φράνκο Νέρο, Τόμας Χόουελ, Ελίζαμπεθ Τέιλορ, Φιλίπ Νουαρέ να σκιαγραφήσουν αυτόν τον σπουδαίο, δυναμικό, ιδεολόγο, ευγενή, γεμάτο από αγάπη στη ζωή και την τέχνη και κυρίως ευφυή και λογοπλάστη, παγκόσμιο πολίτη. Η ταινία είχε στο θεματικό της κέντρο τον δεκαεννιάχρονο τσελίστα Αρτούρο Τοσκανίνι, στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, όταν για πρώτη φορά διηύθυνε Αϊντα καταπλήσσοντας με τις ικανότητές του. (Λίγο πιο μετά ακολούθησαν ο Ριγκολέτο, ο Φάουστ και ο Τροβατόρε). Μέχρι το 1908 που παραιτήθηκε, παρουσίασε σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση, με εντυπωσιακές ερμηνείες, πολλά έργα, όπως οι Παλιάτσοι, Μποέμ κ.α. αλλά ανέδειξε και καλλιτέχνες μεγάλης αξίας, όπως ο Σαλιάπιν και ο Καρούζο, με τον οποίο τον συνέδεσε φιλία.
Ο θαυμάσιος σκιτσογράφος -εκτός από σπουδαίος τραγουδιστής- Ενρίκο Καρούζο με το πενάκι του τον σκιτσάρισε πολλές φορές.
Η τελευταία του εμφάνιση στο πόντιουμ ήταν σε συναυλία στο Κάρνεγκι Χολ στις 4 Απριλίου 1954. Μετά τον θάνατό του (16 Ιανουαρίου 1957) μεταφέρθηκε στο Μιλάνο όπου κείτεται.
