αφιέρωμα

50 χρόνια ιστορίας της Ευρώπης – Στο αφιέρωμα του Guardian και δύο συγκλονιστικές εικόνες από την Ελλάδα

Από τις αεροπειρατείες, τις απεργίες, τις κοινωνικές αναταράξεις έως τις πυρκαγιές και την προσφυγική κρίση, τον πόλεμο και τον ακροδεξιό εξτρεμισμό, λίγες περίοδοι στην ιστορία της Ευρώπης γνώρισαν τον συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό και την έκταση των αλλαγών που σημειώθηκαν κατά την περίοδο 1973 έως το 2023.

Επιχειρώντας να αποτιμήσει μισό αιώνα ευρωπαϊκής ιστορίας, ο βρετανικός Guardian δημοσιεύει σε συνέχειες ένα απάνθισμα των επεισοδίων που διαμόρφωσαν το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό στάτους της Ευρώπης και τοποθέτησαν την ήπειρο στο προσκήνιο της παγκόσμιας σκηνής.

«Πριν από πενήντα χρόνια, η Ευρώπη χωρίστηκε σε δύο εχθρικά μπλοκ, εγκλωβισμένα σε έναν ψυχρό πόλεμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης», επισημαίνει το κείμενο του αφιερώματος. «Στις πέντε δεκαετίες από τότε, τα αυταρχικά καθεστώτα έπεσαν και οι δημοκρατίες αναγεννήθηκαν. Τα τείχη κατέρρευσαν, οι ομοσπονδίες διαλύθηκαν και ακολούθησαν αιματηροί πόλεμοι. Υπήρξαν πολλές κρίσεις: πολιτικές, οικονομικές, ανθρώπινες.

»Η Ευρώπη έχει βιώσει τρομοκρατικές θηριωδίες, ειρηνικές και λιγότερο ειρηνικές επαναστάσεις, φυσικές καταστροφές, πανδημία. Η ΕΕ αυξήθηκε σε 28 μέλη και στη συνέχεια έχασε ένα από αυτά. Πρωτοφανής αριθμός ανθρώπων έχουν διακινδυνεύσει τη ζωή τους για να φτάσουν εδώ».

Μέσα από μια δημοσιογραφική φωτονουβέλα που συμπυκνώνει ένα κομμάτι ιστορίας «που θα γέμιζε πολλά βιβλία» για να εξεταστεί ενδελεχώς, ο Guardian επιλέγει τις στιγμές οι οποίες δίνουν το στίγμα αυτής της συνεχώς μεταβαλλόμενης ηπείρου.

Μια πολύτιμη ιστορική ματιά από τον εικοστό στον εικοστό πρώτο αιώνα
Χωρισμένο σε δύο μέρη, ξεκινώντας από την εξέγερση του Πολυτεχνείου της Αθήνας, τα συλλογικά αιτήματα για ισότητα, ελευθερία και ειρήνη, τους άθλους της Κομανέτσι, το γερμανικό «φθινόπωρο του τρόμου», την τραγωδία του Χέιζελ, τη σταδιακή διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και την αποκοπή των δεσμών των χωρών του ανατολικού μπλοκ με τη Σοβιετική Ένωση ως τη γκλάσνοστ και το οριστικό ξήλωμα των ραφών του ισχυρότερου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, το πρώτο κεφάλαιο της αφήγησης εκτείνεται μέχρι την Cool Britannia των nineties και τον πολυφυλετικό θρίαμβο των τρικολόρ του Ζιντάν στο Μουντιάλ της Γαλλίας.

Περνώντας στο νέο μιλένιουμ, η ιστορική μνήμη διατρέχει τη φυγή των προσφύγων και την ανάδυση του εθνικισμού, τις προσδοκίες και τις διαψεύσεις της Συνθήκης της Λισαβόνας, τα επακόλουθα της ανόδου της παγκοσμιοποίησης, την επικράτηση της ψηφιακής εποχής, την πανδημία, τα ολοένα αυξανόμενα επίπεδα της κλιματικής απειλής.

Το άνοιγμα του τελευταίου κεφαλαίου μάλιστα κοσμεί εικόνα του Έλληνα φωτορεπόρτερ του πρακτορείου SOOC, Κωνσταντίνου Τσακαλίδη, με το χαρακτηριστικό καρέ της 81ης κυρίας Παναγιώτας από τις φλεγόμενες Γούβες της Εύβοιας, που τόσο έντονα ανακαλεί την «Κραυγή» του Έντβαρντ Μουνκ.

To χωριό Γούβες από τις πυρκαγιές στην Εύβοια, 2021 Κωνσταντίνος Τσακαλίδης φωτ.

Αεροπειρατείες, απεργίες, πολιτικές αναταραχές: Ευρώπη 1973 – 1999

Στις 3 τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου 1973, ένα τανκ γκρεμίζει τις πύλες του Πολυτεχνείου, καθώς οι μονάδες της αστυνομίας και του στρατού συντρίβουν βάναυσα τη φοιτητική εξέγερση που προανήγγειλε το τέλος της χούντας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα, σε μια καθοριστική στιγμή για την ιστορία της χώρας, αλλά και για την ευρωπαϊκή πάλη ενάντια στον αυταρχισμό.

Η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» σε πλήρη έκταση στις 25 Απριλίου 1974 στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας © Jean-Claude Francolon/Gamma-Rapho via Getty Images
Λίγους μήνες αργότερα, η «Επανάσταση των Γαρυφάλλων» της Πορτογαλίας χρειάστηκε λιγότερο από 24 ώρες για να ανατρέψει σχεδόν μισό αιώνα αυταρχικής διακυβέρνησης και να αποδιαρθρώσει το τελευταίο αποικιακό καθεστώς της Ευρώπης στην Αφρική. Ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που ξεκίνησε στις 25 Απριλίου 1974 από μια ομάδα ιδεαλιστών και νεαρών αριστερών αξιωματικών του στρατού μετατράπηκε σε μια τεράστια και σχεδόν αναίμακτη λαϊκή εξέγερση.

Το 1975, ο Κάρλος το Τσακάλι πετυχαίνει το πλέον διαβόητο τρομοκρατικό του χτύπημα: Την κατάληψη του στρατηγείου του ΟΠΕΚ στη Βιέννη, με την ομηρεία εξήντα ατόμων τον θάνατο άλλων τριών, με αίτημα του Κάρλος τη μετάδοση ανακοινωθέντος για τον παλαιστινιακό αγώνα από τα αυστριακά ραδιόφωνα και τους τηλεοπτικούς σταθμούς της χώρας, με συχνότητα ανά δύο ώρες.

H Νάντια Κομανέτσι στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1976 © Public Domain

Το 1976 στο Μόντρεαλ, η Νάντια Κομανέτσι γίνεται η πρώτη αθλήτρια της ενόργανης γυμναστικής που βαθμολογείται με το «τέλειο 10» σε Ολυμπιακούς Αγώνες. Ανεκτίμητο προπαγανδιστικό όπλο για τον κομμουνιστή δικτάτορα Νικολάε Τσαουσέσκου, αργότερα αποκαλύφθηκε ότι η Ρουμάνα αθλήτρια είχε υποβληθεί σε ένα «βάρβαρο και σαδιστικό» καθεστώς εκπαίδευσης και ότι βρισκόταν υπό σχεδόν συνεχή παρακολούθηση από τη μυστική αστυνομία, μέχρι να τραπεί σε φυγή, ένα μήνα πριν από την κατάρρευση του καθεστώτος τον Δεκέμβριο του 1989.

Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ ήταν ηγέτης της ΕΣΣΔ από το 1960 έως το 1964 και ξανά από το 1977 μέχρι το θάνατό του, από καρδιακή ανεπάρκεια, στις 10 Νοεμβρίου 1982. Πρώτος γραμματέας του Σοβιετικού K.K. για 18 χρόνια και επομένως ο πιο ισχυρός άνδρας της χώρας, η ρεαλιστική, συναινετική προσέγγισή του παρήγαγε πολιτική σταθερότητα στο εσωτερικό και σημαντικές πολιτικές επιτυχίες στο εξωτερικό.

Αλλά ο έμφυτος συντηρητισμός του προκάλεσε εκτίναξη της διαφθοράς, καθώς και αναπτυξιακή στασιμότητα. Ο μεταρρυθμιστής Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος έφτασε στο Κρεμλίνο το 1985, ήταν ο κύριος ωφελούμενος της ανάγκης για πολιτική μεταστροφή.

Στις 22 Σεπτεμβρίου 1984, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν -ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ –  και ο καγκελάριος της Γερμανίας Χέλμουτ Κολ, τίμησαν από κοινού τη μνήμη των νεκρών του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, 70 χρόνια μετά την έναρξή του. Μαζί επισκέφτηκαν ένα γερμανικό νεκροταφείο πριν κλείσουν τη μέρα στο Βερντέν, όπου βρίσκονται τα λείψανα 130.000 άγνωστων Γάλλων και Γερμανών στρατιωτών.

Ανάμεσα στην ανάκρουση των εθνικών ύμνων, αντάλλαξαν βλέμματα, έπειτα λίγα λόγια και μετά πήραν ο ένας το χέρι του άλλου, σε μια δυνατή και χωρίς σενάριο χειρονομία που έδωσε μια από τις καθοριστικές εικόνες της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής συμφιλίωσης και ολοκλήρωσης.

H χειρότερη καταστροφή στην ιστορία της πυρηνικής ενέργειας συνέβη στις 26 Απριλίου 1986, όταν ο αντιδραστήρας 4 του εργοστασίου του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία, τότε μέρους της ΕΣΣΔ, βγήκε εκτός ελέγχου κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής.

Το περιστατικό κατέστρεψε το κτίριο του αντιδραστήρα και απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα πολλές φορές περισσότερη ραδιενέργεια από τις ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι.

23 λεπτά μετά τα μεσάνυχτα της 31ης Αυγούστου 1997, μια λιμουζίνα Μερσέντες που μετέφερε τη Νταϊάνα, πριγκίπισσα της Ουαλίας και σύζυγο του νυν βασιλιά της Βρετανίας Κάρολου Γ’, προσέκρουσε με σφοδρότητα στη σήραγγα Pont de l’Alma στο Παρίσι.

Η Νταϊάνα πέθανε στο νοσοκομείο περίπου τρεις ώρες αργότερα, σε ηλικία 36 ετών. Ο θάνατός της κυριάρχησε στα πρωτοσέλιδα για εβδομάδες και προκάλεσε μια έκρηξη δημόσιας θλίψης στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σε πολλές χώρες της Ευρώπης που παραμένουν γοητευμένες από τη βασιλική οικογένεια της Βρετανίας και σε όλο τον κόσμο.

Υπολογίζεται ότι 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν την κηδεία της, ενώ οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από το ατύχημα εξακολουθούν να υφίστανται

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΕΤΕ και να το ακούσετε -podcast –  ΣΤΗΝ ATHENS VOICE.GR από τον Δημήτρη Καραθάνο.