Βέλγιο

Βέλγιο: Οι δυσκολίες μιας «ηθικής» συνεταιριστικής τράπεζας

Monde diplomatique 

• Sylvain Anciaux
• Sébastien Gillard
• Βασίλης Παπακριβόπουλος (μετάφραση)

Αγανακτισμένες με την συμπεριφορά που επέδειξαν οι τράπεζες τις παραμονές της κρίσης του 2008, ορισμένες βελγικές οργανώσεις δραστηριοποιήθηκαν και δημιούργησαν ένα μη κερδοσκοπικό πιστωτικό ίδρυμα –για να διαπιστώσουν όμως στη συνέχεια ότι η ηθική, από μόνη της, δεν μπορεί να μεταρρυθμίσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

«Να αλλάξουμε τράπεζα για τα καλά, για το καλό»: στις 21 Νοεμβρίου 2020 αυτό το μήνυμα εμφανίστηκε με μεγάλα γράμματα στις οθόνες των συνεταιριστών που είχαν συνδεθεί στη γενική συνέλευση της NewB, της νέας βελγικής «συνεταιριστικής», «ηθικής» και «αειφόρου» τράπεζας. Σε ένα σκηνικό που στήθηκε για την περίσταση, ο Μπερνάρ Μπαγιό, νυν πρόεδρος του τραπεζικού ιδρύματος, αναλαμβάνει τον ρόλο του παρουσιαστή της εκδήλωσης και συστήνει τον Τιερί Σμετς, μελλοντικό διευθυντή και διευθύνοντα σύμβουλο. Ο τελευταίος, πρώην επικεφαλής της ιδιωτικής τράπεζας Puilaetco Dewaay, δεν κρύβει τη συγκίνησή του: «Δεν θα μπορούσα να ολοκληρώσω την καριέρα μου με ωραιότερο τρόπο από την προσφορά της τριαντάχρονης εμπειρίας μου στη NewB».

Επί μισή ώρα, οι δύο άνδρες αναλαμβάνουν να απαντήσουν στις ερωτήσεις που θέτουν οι συνεταιριστές, οι οποίες επικεντρώνονται κυρίως στην καριέρα του Σμετς στο παραδοσιακό τραπεζικό σύστημα: «Για να διευθύνεις μια τράπεζα, οφείλεις να διαθέτεις εμπειρία και γνώσεις υψηλότατου επιπέδου. Αν έχεις διατελέσει διευθυντής μιας αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας ή οποιασδήποτε άλλης συνεταιριστικής επιχείρησης είναι μεν καλό, δεν είναι όμως αρκετό», δηλώνει ο Μπαγιό. Στο τέλος της διαδικτυακής συνέλευσης, ο διορισμός των δύο στελεχών εγκρίνεται από το 96% των 1.500 συνεταιριστών που είχαν συνδεθεί. Μια σχεδόν πλήρης ομοφωνία, για την οποία η NewB πανηγύρισε περισσότερο απ’ ό,τι για τη συμμετοχή στη διαδικασία, η οποία σημείωσε αισθητή πτώση. Εννέα χιλιάδες άτομα είχαν απαντήσει μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στις ερωτήσεις που είχαν τεθεί ενόψει της προηγούμενης γενικής συνέλευσης, τον Ιούνιο του 2020.

Η δημιουργία της NewB δρομολογήθηκε το 2011 από το δίκτυο Financité, ως αντίδραση στη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, και υποστηρίχθηκε από τα κυριότερα βελγικά συνδικάτα –τη Βελγική Γενική Ομοσπονδία Εργασίας (FGTB) και τη Συνομοσπονδία Χριστιανικών Συνδικάτων (CSC)– καθώς και από μεγάλο τμήμα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (Oxfam, Greenpeace, Attac και πολλές άλλες). Μετά από εννιά χρόνια προβληματισμού και επικοινωνίας, καθώς και μια επιτυχημένη καμπάνια συγκέντρωσης κεφαλαίων (αντλήθηκαν 35 εκατομμύρια ευρώ και προσελκύστηκαν 116.000 συνεταιριστές), η μη κερδοσκοπική τράπεζα έλαβε στις 30 Ιανουαρίου του 2020 άδεια λειτουργίας από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Προκειμένου να επιβιώσει απέναντι στον ανταγωνισμό σε μια αγορά όπου κυριαρχούν τέσσερα τραπεζικά ιδρύματα, σε μια χώρα που θεωρείται φορολογικός παράδεισος¹, η NewB ελπίζει ότι θα κατορθώσει να μετατρέψει τους συνεταιριστές σε πελάτες της. Οι στόχοι της είναι φιλόδοξοι: το 2024, οι συνεταιριστές να ανέρχονται στους 180.000, εκ των οποίων οι 92.000 να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες της. Γι’ αυτόν τον λόγο, το νεοφερμένο χρηματοοικονομικό ίδρυμα, που για την ώρα έχει επικεντρώσει τις δραστηριότητές του στις ασφάλειες αυτοκινήτου και στις προπληρωμένες τραπεζικές κάρτες, οφείλει να προτείνει σύντομα υπηρεσίες τραπεζικών λογαριασμών.

Χαλαρά κριτήρια για τις «ηθικές» επενδύσεις

Οι αντιφάσεις έχουν ωστόσο αρχίσει να συσσωρεύονται. Οι συνεταιριστές που συμμετείχαν στη γενική συνέλευση του Νοεμβρίου ενέκριναν μια «κοινωνική και περιβαλλοντική Χάρτα» που χρησιμεύει ως πλαίσιο για τις επενδύσεις της τράπεζας σε «ηθικά» αμοιβαία κεφάλαια, σύμφωνα με τους κανόνες των Κοινωνικά Υπεύθυνων Επενδύσεων (SRI). Όμως, οι τοποθετήσεις κεφαλαίων εποπτεύονται από έναν διαχειριστή εκτός NewB, του οποίου το όνομα δεν ανακοινώνεται: αυτή η εξωτερική ανάθεση υπονομεύει τις υποσχέσεις για δημοκρατικό έλεγχο, ενώ το σύστημα SRI, παρ’ όλες τις ελκυστικές διακηρύξεις του, αποδεικνύεται ότι δεν έχει ιδιαίτερα δεσμευτικά κριτήρια για τη λειτουργία του. Αρκείται στην αρχή «ο καλύτερος στην κατηγορία του»: οι τοποθετήσεις κεφαλαίων δεν περιορίζονται μονάχα σε επιχειρήσεις που σέβονται απολύτως ορισμένους όρους, αλλά πραγματοποιούνται και σε επιχειρήσεις που απλώς συμπεριφέρονται καλύτερα από τις υπόλοιπες –και μικρή σημασία έχει εάν ευθυγραμμίζονται με την «ηθική». «Η δημιουργία μιας αγνής τράπεζας μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα είναι προφανώς ανέφικτη», παραδεχόταν ο Ματίας Μέιρλεν, υπεύθυνος για τον συντονισμό των συνεταιριστών του νέου χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, σε μια συνάντηση οργανωμένη από την Attac (Ένωση για τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και τη δράση πολιτών) στις Βρυξέλλες τον Ιανουάριο του 2020.

Όντως… Ήδη από το 2016, η NewB προτείνει προπληρωμένες τραπεζικές κάρτες που της παρέχονται από την Mastercard, οι συναλλαγές της οποίας πραγματοποιούνται μέσω της Rabobank Nederland. Στη γενική συνέλευση του Ιουνίου 2020, οι συνεταιριστές επικύρωσαν τον διορισμό ως ελεγκτή ενός στελέχους της εταιρείας ορκωτών λογιστών KPMG (μίας εκ των big four, των τεσσάρων μεγαλύτερων οίκων ελέγχου και παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο, η οποία δηλώνει έναν εντυπωσιακό κύκλο εργασιών ύψους 29 δισ. ευρώ). Ο συγκεκριμένος άνθρωπος μισθώνεται συνήθως από μεγάλες επιχειρήσεις όπως η Carrefour, η Renault, ο γίγαντας της συλλογικής εστίασης Sodexo, η πετρελαϊκή Total ή η κατασκευαστική Vinci. Στο Βέλγιο, η KPMG προσφέρει κυρίως τις υπηρεσίες της στην Anheuser-Busch-InBev, τον όμιλο ζυθοποιίας που φημίζεται για τα επιθετικά  –στα όρια της νομιμότητας– λογιστικά τεχνάσματά του με στόχο τη φοροαποφυγή².

Παρ’ όλες αυτές τις αντιφάσεις, ο Ζαν Φρανσουά Ταμελινί, γενικός γραμματέας του βαλλονικού σκέλους της FGTB, του μεγαλύτερου συνδικάτου της Βαλλονίας³ με 630.000 μέλη, συνεχίζει να θεωρεί ότι η NewB αποτελεί «ένα μικρό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση». Η Αλίν Φαρ, υψηλόβαθμο τραπεζικό στέλεχος επί δεκαετία, συμφωνεί, υπογραμμίζοντας παράλληλα την ανάγκη να απεμπλακεί αυτό το «ηθικό» τραπεζικό ίδρυμα από τον παραδοσιακό τραπεζικό χώρο. «Η NewB θα μπορούσε να γίνει πολύ ισχυρότερη και ικανότερη να τηρήσει τις δεσμεύσεις της εάν υπήρχε μια κοινωνικοποιημένη δημόσια τράπεζα με την οποία θα μπορούσε να συνεργαστεί, αντί να είναι αναγκασμένη να συνθηκολογεί με ό,τι υφίσταται αυτή τη στιγμή στην αγορά», σχολιάζει η Φαρ, ενεργό μέλος της Επιτροπής για την Ακύρωση του Χρέους του Τρίτου Κόσμου (CADTM) και παράλληλα εκπρόσωπος της πλατφόρμας Belfius est à nous («Η τράπεζα Belfius μάς ανήκει»). Διότι ήδη υπάρχει μια «δημόσια τράπεζα» στο Βέλγιο: η Belfius, που προέκυψε το 2011 από τη δεύτερη διάσωση της Dexia. Το κράτος κατέχει το 100% των μετοχών της, όμως η τράπεζα αντιμετωπίζει την απειλή της ιδιωτικοποίησης. Διαχειρίζεται ενεργητικό ύψους 90 δισ. ευρώ, δηλαδή αντίστοιχο με το ένα τέταρτο του βελγικού ΑΕΠ. Αυτός ο πακτωλός θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει την οικολογική μετάβαση της οικονομίας ή επενδυτικά σχέδια που πληρούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Όμως, σε μια τέτοια περίπτωση, τι περισσότερο θα μπορούσε να προσφέρει μια συνεταιριστική τράπεζα, υποχρεωμένη να περιοριστεί σε ένα αισθητά μικρότερο μέγεθος; Η ύπαρξη της NewB φανερώνει την επιθυμία ενός τμήματος του πληθυσμού να υπάρξει αλλαγή στο τραπεζικό σύστημα. Όμως, το εγχείρημα δεν είναι άραγε καταδικασμένο να εξαρτάται από τους γίγαντες της αγοράς μέχρις ότου ένα κοινωνικοποιημένο δημόσιο πιστωτικό ίδρυμα vα του προσφέρει εναλλακτικές λύσεις;

1. 1. Βλ. Frédéric Panier, «Paradis fiscaux, le modèle belge», «Le Monde diplomatique», Ιούλιος 2012.
   2. «Les sept principaux protagonistes du Luxembourg Leaks», «Le Soir», Βρυξέλλες, 6 Νοεμβρίου 2014.
   3. (Σ.τ.Μ.) Η Βαλλονία είναι η γαλλόφωνη περιφέρεια του βελγικού ομοσπονδιακού κράτους.