Γιατί οι πρώτοι έρωτες μπορούν να διαμορφώσουν τη ζωή μας για πάντα
Θυμάστε την πρώτη σας αγάπη; Ο δικός μου είχε μάτια γεμάτα ψυχή, ένα ντροπαλό χαμόγελο και τον θεωρούσα όμορφο. Πέρασα μήνες προσπαθώντας να μπω στο δρόμο του Μπραντ. Ήταν στην ίδια τάξη φροντιστηρίου στο γυμνάσιο με μένα, οπότε απολάμβανα τουλάχιστον μία καθημερινή συνάντηση, και άλλες μπορούσαν να κατασκευαστούν αν περπατούσα με συγκεκριμένο τρόπο προς την αίθουσα φαγητού ή αν επέλεγα με σύνεση τις επιλογές μου για γυμναστική. Σημείωνα τις συναντήσεις μας στο ημερολόγιό μου, όπου έδινα στον Μπραντ (όχι το πραγματικό του όνομα) το κωδικό όνομα “Γκρέγκορι”, το οποίο θεωρούσα αδιαπέραστο και πλούσιο, πιθανώς επειδή η μητέρα μου θαύμαζε τον Γκρέγκορι Πεκ. Ο Μπραντ ήταν ντροπαλός και δεν έβγαινε ποτέ με κορίτσια. Βασάνιζα τον εαυτό μου με προκλητικά μεταφυσικά ερωτήματα, όπως: “Πόσο καλά γνωρίζω τον Μπραντ;” και “Τον αγαπώ πραγματικά ή πρόκειται για ξεμυάλισμα;”. Με προβλημάτιζε πώς ο Μπραντ δεν έβλεπε ότι αυτός και εγώ ήμασταν τέλειοι σύντροφοι ζωής. Μετά από δύο χρόνια που ο Μπραντ παρέμενε σταθερά απρόσιτος, αποφάσισα να τον εγκαταλείψω. Ο έρωτάς μου τελείωσε το ίδιο απότομα όπως ξεκίνησε.
Την επόμενη εβδομάδα, ο Μπραντ με ενημέρωσε για την πορεία προς τα μαθηματικά. “Θα βγεις μαζί μου;” μου είπε. Στον 15χρονο εαυτό μου φαινόταν απίθανο ότι η μοίρα θα λειτουργούσε με αυτόν τον τρόπο. Εξάλλου, όντας ντροπαλή, είχα την τάση να υποτιμώ τα μηνύματα.”Το εννοείς;”Ρώτησα.”Δεν το εννοώ”, είπε.
Ο Μπραντ κι εγώ χωρίσαμε δύο εβδομάδες αργότερα, μετά από ένα φιλί στο γήπεδο του σκουός κατά τη διάρκεια της γυμναστικής. Και όμως, εδώ και 36 χρόνια, θυμάμαι κατά λέξη τον διάλογό μας στο δρόμο για τα μαθηματικά, το γεγονός ότι περπατούσα μπροστά του, τις πλάκες του πλακόστρωτου του μικρού μονοπατιού, το φιλί μας στο γήπεδο του σκουός, την ενοχλητική σύγκρουση των δοντιών μας.Έχω αγαπήσει άλλους ανθρώπους πολύ πιο ολοκληρωμένα από τότε.Οπότε, γιατί θυμάμαι τον Μπραντ πιο έντονα;Τι είναι αυτό που κάνει τους πρώτους μας έρωτες τόσο ανθεκτικούς στις αναμνήσεις μας και γιατί δεν μπορούμε ποτέ να τους αφήσουμε να φύγουν;
“Έχουμε πολλές σχέσεις, αλλά κατά κάποιο τρόπο μαθαίνουμε τα περισσότερα από την πρώτη”, λέει η Catherine Loveday, καθηγήτρια στο Κέντρο Ψυχολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Westminster. Είμαι σίγουρη ότι δεν έμαθα τίποτα από τον Μπραντ – αλλά, από την άλλη πλευρά, ίσως το υποσυνείδητό μου να γνωρίζει το αντίθετο, γιατί αυτές οι ερωτήσεις με απασχόλησαν όσο έγραφα το μυθιστόρημά μου, “Speak to Me”- Μίλα μου. Αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που αποκτά εμμονή με το τηλέφωνο του συζύγου της – δεν μπορεί να κρατήσει τα χέρια μακριά του – και η οποία με τη σειρά της καλλιεργεί τους δικούς της περισπασμούς. Έχει χάσει μια βαλίτσα με γράμματα, γραμμένα από τον πρώτο της έρωτα, και πρέπει να αποφασίσει αν θα πάει να τον αναζητήσει ή αν θα βάλει το παρελθόν στη θέση του.
“Νομίζω ότι θα μπορούσαμε να περπατήσουμε σε έναν δρόμο και να ρωτήσουμε τον καθένα για την πρώτη του αγάπη και θα μπορούσαν να μας μιλήσουν γι’ αυτήν με κάθε λεπτομέρεια”, λέει η βιολογική ανθρωπολόγος Helen Fisher, η οποία, στα 78 της χρόνια, έχει περάσει μια ολόκληρη ζωή μελετώντας τον έρωτα. Συνάντησε τον πρώτο της έρωτα δεκαετίες μετά τον χωρισμό τους και πέρασε μια νύχτα μαζί του. “Υπάρχουν κάποια πράγματα σχετικά με τον πρώτο έρωτα που είναι πραγματικά δραματικά”, λέει, και δεν μπορούν να εξηγηθούν όλα από την καινοτομία ή αυτό που η συγγραφέας και ψυχοθεραπεύτρια Philippa Perry αναφέρει ως “κοινωνική μετάδοση” που μας κάνει να κυνηγάμε την “αληθινή” αγάπη ακόμη και στην ηλικία των 13 ετών.
Στο πλαίσιο της έρευνάς της, η Fisher “έβαλε ανθρώπους σε εγκεφαλικούς σαρωτές και μελέτησε τα εγκεφαλικά κυκλώματα του έρωτα. Βρήκα το βασικό μονοπάτι των ανθρώπων που έχουν ερωτευτεί παράφορα”, λέει. “Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα οδός”, και ξεκινά από “ένα μικροσκοπικό μικρό εργοστάσιο κοντά στην ίδια τη βάση του εγκεφάλου, που ονομάζεται VTA ή κοιλιακή τμηματική περιοχή”. Ο Φίσερ περίμενε να βρει αυτό το μονοπάτι στο εξωτερικό τμήμα του εγκεφάλου, όπου κάνουμε τη γνωστική μας σκέψη, ή στο μεσαίο τμήμα, όπου βασιλεύουν τα συναισθήματά μας. “Αλλά όχι. Αυτή η οδός βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο εργοστάσιο που ενορχηστρώνει την κίνησή σας – για την πείνα, τη δίψα, την επιθυμία για καταφύγιο, την επιθυμία για μάθηση, την επιθυμία για δημιουργία”. Και, φυσικά, όπως το θέτει ο Φίσερ, την εξελικτικά καθοδηγούμενη ανάγκη “να στείλετε το DNA σας στο αύριο”.
Όταν η Fisher έβαλε τους συμμετέχοντες στην έρευνά της σε αυτούς τους σαρωτές, “βρήκαμε δραστηριότητα στα κέντρα εθισμού του εγκεφάλου. Είσαι εθισμένος όταν ερωτεύεσαι κάποιον”, λέει η ίδια.
Κάθε πρωί που έμπαινα στην τάξη του φροντιστηρίου μου ή μηχανευόμουν μια “τυχαία” συνάντηση με τον Μπραντ, με οδηγούσε η παραγωγή ντοπαμίνης στο VTA μου. Δεν έχει σημασία ότι ο έρωτας δεν είχε βάθος ή πρακτικότητα. “Είχε συναισθηματική δύναμη”, λέει η Loveday, “καθαρά λόγω του τι συμβαίνει χημικά στον εγκέφαλο. Η ενεργοποίηση της οδού ανταμοιβής που λαμβάνετε κάθε φορά που βλέπετε αυτό το άτομο, που έρχεστε σε επαφή με αυτό το άτομο, είναι ένας πολύ μεγάλος προγνωστικός παράγοντας για το αν κάτι θα μείνει στο μυαλό μας.
“Όταν σχηματίζουμε μια μνήμη, δεν πρόκειται για κάποιο μαγικό πράγμα. Έχουμε ένα δίκτυο κυττάρων που πυροδοτούνται μαζί για να μας δώσουν μια συνειδητή εμπειρία της ανάμνησης … Μαθαίνουμε μέσω της ευχαρίστησης και του πόνου. Πράγματα που είναι καλά θέλουμε να τα ξανακάνουμε, και πράγματα που είναι επώδυνα θέλουμε να τα αποφύγουμε. Με πολύ απλούς όρους, αυτός ο δείκτης ευχαρίστησης-πόνου είναι ένα χημικό βαρόμετρο στον εγκέφαλο [που αποφασίζει] αν κάτι πρέπει να ξαναγίνει … ενισχύοντας κυριολεκτικά τα νευρωνικά κυκλώματα στον εγκέφαλο”.
Ωστόσο, οι πρώτοι έρωτες σπάνια είναι τελευταίοι έρωτες. Ένα προβληματικό αποτέλεσμα αυτού του χημικού συστήματος είναι ότι οι πρώτοι έρωτες συχνά παραπαίουν σε μια καταστροφική αναντιστοιχία μεταξύ της δύναμης των συναισθημάτων και της μελλοντικής βιωσιμότητας.
Δείτε τις μαρτυρίες αναγνωστών του Guardian που έγραψαν για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους από τους πρώτους έρωτες από τους οποίους δεν έχουν συνέλθει ποτέ. “Με χώρισε ένα χρόνο αφότου τη γνώρισα. Από τότε τη θρηνώ. Κανένα κορίτσι δεν μπορούσε να την φτάσει. Δεν μπορούσα να νιώσω για άλλους, ούτε καν για τη μελλοντική μου σύζυγο, αυτό που είχα νιώσει γι’ αυτήν”, γράφει ένας 78χρονος. “Είχα μερικές σχέσεις μετά, αλλά δεν ήταν το ίδιο καλές. Πέρασα τεράστιες περιόδους της ζωής μου μόνος”, μοιράζεται ένας άλλος. “Κάθε άτομο από τότε συγκρίνεται εν αγνοία μου”, παραδέχεται ένας 30χρονος αναγνώστης. “Κανείς δεν έφτασε ποτέ σε αυτό που είχα μαζί του”, γράφει μια άλλη, στα τέλη της δεκαετίας του ’60.
Γιατί κάποιοι άνθρωποι επηρεάζονται τόσο έντονα από τον πρώτο τους έρωτα που δεν είναι σε θέση να αγαπήσουν ξανά το ίδιο ολοκληρωμένα;
“Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ερώτημα”, λέει η καθηγήτρια Sue Carter, βιολόγος και νευροβιολόγος συμπεριφοράς στο Ινστιτούτο Kinsey. “Επειδή η ίδια χημεία που επιτρέπει την πρώτη αγάπη είναι πιθανώς η χημεία που χρειαζόμαστε για να ξεπεράσουμε το τραύμα”. Όταν κάποιος στα τέλη της δεκαετίας του ’70 μοιράζεται ότι οι επόμενοι έρωτες δεν ταίριαξαν ποτέ, “αυτό που σας λέει είναι ότι εκείνη η πρώτη σχέση μπλόκαρε την ικανότητά του να αγαπήσει αργότερα”.
Δεν είναι περίεργο που πολλοί αναγνώστες του Guardian ήταν σε θέση να θυμηθούν τις πρώτες τους συναντήσεις με τόση ακρίβεια και κινηματογραφική ακρίβεια, σαν να έπαιζαν ξανά τη σκηνή. “Φορούσε μαύρη σχολική στολή και γυαλιά. Κρατούσε ένα στυλό και το στριφογύριζε στα δάχτυλά της”, γράφει ένας. “Κάθισε δίπλα μου σε έναν καναπέ στο μπαρ και έβαλε το χέρι του γύρω μου”, θυμάται ένας άλλος. “Τον γνώρισα σε ένα πάρτι με πιτζάμες όταν ήμουν 15 ετών … ένας έφηβος με eyeliner, κάποιο είδος γυναικείας μπλούζας, ζώνη με καρφιά. Είχε μια αύρα γύρω του, σαν κάποιος που είχε ήδη ζήσει περισσότερη ζωή από οποιονδήποτε σε εκείνο το δωμάτιο”.
Η Loveday, η οποία παραμένει φίλη με τον πρώτο της έρωτα, επισημαίνει ότι όταν της ζητείται να θυμηθεί τραγούδια που είναι σημαντικά γι’ αυτούς, “οι άνθρωποι συχνά επιλέγουν έναν που σχετίζεται με την πρώτη τους αγάπη. Όταν σκέφτεστε πόσα μουσικά κομμάτια γνωρίζουμε και πόσα συναντάμε στη ζωή μας … πρέπει να αναρωτηθείτε, γιατί; Γιατί κάποιος στα 70 του – ενώ μπορεί να επιλέξει από όλα τα τραγούδια του κόσμου – να επιλέξει ένα τραγούδι που του θυμίζει την πρώτη του σχέση;”.
Μερικές φορές, λέει, “πέφτουμε πάνω” στις αναμνήσεις μας. Είναι σαν να πηγαίνουμε σε μια βιβλιοθήκη αναζητώντας ένα βιβλίο για να διαπιστώσουμε ότι ένα οικείο βιβλίο που προεξέχει λίγο περισσότερο στο ράφι, τραβάει το βλέμμα μας. “Η νοσταλγία έχει πολύ κακή δημοσιότητα”, λέει. “Αλλά, για τους περισσότερους ανθρώπους, η νοσταλγία είναι πραγματικά καλή για την ευημερία μας. Υπάρχουν πολλά στοιχεία που αποδεικνύουν ότι μας κάνει πιο περιπετειώδεις, μας οδηγεί να σκεφτόμαστε πιο θετικά και να παίρνουμε καλύτερες αποφάσεις για το μέλλον”
Όταν σκέφτομαι τον Μπραντ, και ειλικρινά δεν το κάνω συχνά, είναι η σιωπή μας που μου έχει μείνει, μαζί με το τρίξιμο των δοντιών – η ντροπή του να έχω ένα “αγόρι” στο οποίο δεν μπορούσα να μιλήσω. Το μυθιστόρημά μου το ονόμασα “Μίλα μου” και περιλαμβάνει έναν χαρακτήρα που δεν μπορεί – ή ίσως δεν επιτρέπεται- να κάνει ακριβώς αυτό. Είναι ένα μυθιστόρημα, φυσικά, και είναι εντελώς φανταστικό. Πρόκειται όμως για όλους τους τρόπους με τους οποίους λέμε και δεν λέμε τα πράγματα που έχουμε στην καρδιά μας. Ίσως λοιπόν η Loveday να έχει δίκιο και να συνέχισα να μαθαίνω και να χρησιμοποιώ την πρώτη μου αγάπη – απλώς όχι με τον τρόπο που περίμενα.