Υπόθεση Theranos: Ξεκίνησε στην Καλιφόρνια η δίκη της Ελίζαμπεθ Χολμς
Από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και τη μικρή εταιρεία με το «τσιρότο» που θα έφερνε επανάσταση στις ιατρικές εξετάσεις, μέχρι τη «φούσκα» της Theranos
Οι δύο Ελληνοαμερικανοί πανεπιστημιακοί πίσω από το αποκάλυψη της κομπίνας
Ωστόσο, μόλις πριν από μια επταετία, το 2014, τα πράγματα ήταν μόνο φωτεινά και ευοίωνα για τη Χολμς. Οικονομικά περιοδικά διεθνούς εμβέλειας, όπως π.χ. το «Forbes» και το «Inc.», έψαλλαν παιάνες για χάρη της και την πρόβαλλαν στα εξώφυλλά τους. Τη χαρακτήριζαν «επόμενη Στιβ Τζομπς» και «τη νεότερη αυτοδημιούργητη δισεκατομμυριούχο του κόσμου». Η Χολμς ήταν τότε μόλις 30 ετών και είχε καταφέρει να σαγηνεύσει λίγο πολύ οποιονδήποτε ισχυρό άντρα τύχαινε να βρεθεί στον δρόμο της. Με έναν τρόπο που έχει ήδη απασχολήσει ερευνητές δημοσιογράφους, συγγραφείς αλλά και σεναριογράφους, η γοητεία της ξανθιάς -αλλά επ’ ουδενί εκπάγλου καλλονής- Ελίζαμπεθ αποδείχθηκε ακαταμάχητη. Και εξίσου αποτελεσματική: απέσπασε κεφάλαια εκατομμυρίων από μεγιστάνες του πλούτου, όπως η πιο πλούσια οικογένεια της Αμερικής, η δυναστεία Γουόλτον των σούπερ μάρκετ Walmart, και ο κροίσος ιδιοκτήτης μεγάλων ΜΜΕ Ρούπερτ Μέρντοχ.
Εκτός αυτών, η Χολμς εξασφάλισε επίσης την εύνοια (εκτός της οικονομικής υποστήριξης) από ανθρώπους διάσημους για τη δαιμόνια ευφυΐα τους, όπως ο Χένρι Κίσινγκερ ή ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και Οικονομικών των ΗΠΑ Τζορτζ Σουλτς.
Ο Μπιλ Κλίντον τής πήρε συνέντευξη το 2015 – κατ’ ουσίαν διαφημίζοντας τα ιλιγγιώδη επιτεύγματά της σε τόσο νεαρή ηλικία. Την ίδια περίοδο η Χολμς είχε δεξιωθεί τον πρύτανη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, δρα Τζέφρι Φλάιερ.
Καταγοητευμένος από το λαμπρό της πνεύμα, ο δρ Φλάιερ έφτασε έως του σημείου να της προτείνει να γίνει μέλος της ιατρικής ακαδημίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Φυσικά, εκείνη δέχτηκε με χαρά και περιέφερε τον τίτλο της με καμάρι – αλλά όχι για πολύ καιρό. Οταν άρχισαν να κυκλοφορούν σοβαρές υπόνοιες ότι η Theranos ήταν μια καλοστημένη απάτη, το Χάρβαρντ τής ζήτησε ευγενικά να παραδώσει την προνομιούχο και τιμητική θέση της σε κάποιον άλλον.
Η σημερινή διήγηση του δρος Φλάιερ είναι χαρακτηριστική για την αύρα την οποία εξέπεμπε η Χολμς όταν θεωρούνταν ακόμη κάτι σαν κορίτσι-θαύμα, ένα φαινόμενο απευθείας από τα σπλάχνα του αιώνιου αμερικάνικου ονείρου – αλλά με τον τεχνολογικό αέρα της Silicon Valley και της ψηφιακής εποχής. «Ηξερα ότι είχε μια εκπληκτική ιδέα και ότι είχε ήδη καταφέρει να πείσει επενδυτές και επιστήμονες», λέει σήμερα ο δρ Φλάιερ τονίζοντας ότι «η ίδια ήταν πολύ σίγουρη για τον εαυτό της. Οταν όμως της έκανα μερικές ερωτήσεις τεχνολογικής φύσεως, έδειξε να μην καταλαβαίνει τι της έλεγα. Παραξενεύτηκα κάπως, αλλά δεν έφυγα από το δείπνο με την ιδέα ότι η Theranos ήταν μια απάτη. Και ναι, της πρότεινα να γίνει μέλος της ακαδημίας μας στο Χάρβαρντ. Κάτι για το οποίο θα μετανιώνω σε όλη μου τη ζωή».
Το 2003 η Ελίζαμπεθ Χολμς ήταν μια 19χρονη φοιτήτρια στο φημισμένο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, στην Καλιφόρνια. Από την πρώτη ημέρα των σπουδών της στη Μηχανολογία, η Ελίζαμπεθ επέδειξε έντονη ανυπομονησία, θεωρώντας ότι η σκέψη της είναι πολύ μπροστά από την επιστήμη την οποία θα σπούδαζε. Είχε οραματιστεί κιόλας την πρώτη της εφεύρεση και δεν έβλεπε την ώρα να τη μετατρέψει σε επιχείρηση, η οποία θα την έκανε πλούσια και διάσημη. Επρόκειτο για μια μικρή αυτοκόλλητη ταινία που θα είχε τη δυνατότητα να εκκρίνει φαρμακευτικές ουσίες, ρυθμίζοντας από μόνη της την ιδανική κάθε φορά δόση. Επιπλέον, η ταινία θα ήταν εφοδιασμένη με σύστημα ειδοποίησης του θεράποντος ιατρού, σε περίπτωση καταγραφής έντονων μεταπτώσεων σε ζωτικούς δείκτες του ασθενή.
Η Ελίζαμπεθ παρουσίασε την ιδέα της στην καθηγήτρια Κλινικής Φαρμακολογίας του Στάνφορντ, δρα Φίλις Γκάρντνερ, η οποία είπε στην ανήσυχη φοιτήτρια ότι καλό θα ήταν να μην ενθουσιάζεται, διότι το «θαυματουργό τσιρότο» δεν θα λειτουργούσε. «Θυμάμαι πώς με κοίταξε», είπε αργότερα η δρ Γκάρντνερ. «Ηταν σαν να ήμουν διαφανής μπροστά της. Και φαινόταν απολύτως πεπεισμένη ότι είναι μεγαλοφυΐα. Δεν την ενδιέφερε καθόλου η άποψή μου ως ειδικής επιστήμονα, κάτι που με ενόχλησε».
Την ίδια εντύπωση είχαν και άλλοι επιστήμονες με τους οποίους συζήτησε, αλλά η Ελίζαμπεθ ουδόλως πτοήθηκε. Ανυπομονώντας να υλοποιήσει τα τολμηρά και ρηξικέλευθα όνειρά της, δεν άργησε να εγκαταλείψει τις σπουδές της και ίδρυσε την εταιρεία που θα εξελισσόταν στη Theranos. Επρόκειτο για μια νεοφυή ιατρική επιχείρηση, μια start-up, η οποία φιλοδοξούσε να φέρει την επανάσταση στις διαγνωστικές εξετάσεις. Η αρχική της ονομασία ήταν Real-Time Cures (θεραπείες σε πραγματικό χρόνο), πολύ γρήγορα όμως η Χολμς συνειδητοποίησε ότι η αναφορά σε θεραπείες ήταν παρακινδυνευμένη. Το όνομα Theranos προέκυψε από τη σύνθεση -ή μάλλον τη σύνθλιψη- δύο όρων, με συλλαβές από τις λέξεις «therapy» και «diagnosis», κατά την έμπνευση φυσικά της Ελίζαμπεθ Χολμς.
Διατεινόταν ότι με μερικές μόνο σταγόνες αίμα, όχι περισσότερες από τρεις, με ένα μικρό τσίμπημα όπως η αυτο-εξέταση για τον διαβήτη, η Theranos θα μπορούσε να παρέχει στον εκάστοτε πελάτη πληροφορίες υψηλής ακρίβειας για την κατάσταση της υγείας του. Και, κυρίως, εάν στον οργανισμό του ανιχνεύονται πολύ σοβαρά νοσήματα, ακόμη και καρκίνος ή AIDS (HIV).
Βάφτισε «Εντισον» τη ριζοσπαστική μέθοδο που υποτίθεται πως η ίδια είχε επινοήσει. Στις συνεντεύξεις της -και έδωσε πάμπολλες- εξομολογούνταν ότι στη συγκεκριμένη εφεύρεση οδηγήθηκε από τη φυσική της αποστροφή προς τις σύριγγες. Μην αντέχοντας τη θέα της βελόνας, σκέφτηκε βήμα-βήμα πώς θα μπορούσε η Ιατρική να απαλλαγεί από την παραδοσιακή μέθοδο αιμοληψίας. Η Χολμς πίστευε ακράδαντα ότι η ποσότητα αίματος που λαμβάνεται με τη σύριγγα είναι υπερβολικά μεγάλη και ότι τα εργαστήρια θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε εξίσου αξιόπιστα αποτελέσματα αν είχαν στη διάθεσή τους ελάχιστα γραμμάρια από το αίμα του ασθενή. Η Theranos ιδρύθηκε με τα χρήματα της οικογένειας Χολμς. Αφού διέκοψε τη φοίτησή της, η Ελίζαμπεθ διοχέτευσε στη start-up εταιρεία της τα δίδακτρα για το Στάνφορντ. Και αμέσως βάλθηκε να προσελκύσει επενδυτές, ώστε να εδραιώσει τη Theranos και να την ωθήσει προς την ανάπτυξη και την κερδοφορία.
Ηταν προφανές ότι η Ελίζαμπεθ Χολμς είχε πρότυπό της τον Στιβ Τζομπς. Ο οποίος εκείνη την εποχή μεγαλουργούσε, εκτοξεύοντας την Apple σε δυσθεώρητες κορυφές στην παγκόσμια αγορά αλλά και στην ποπ κουλτούρα. Ο Τζομπς παρουσίαζε κατά ριπάς τις δικές του εφευρέσεις, με κυριότερη το iPhone, επιταχύνοντας κατά πολύ τη διαδικασία ψηφιοποίησης σχεδόν κάθε έκφανσης της ανθρώπινης δραστηριότητας και σε οικουμενικό επίπεδο.
Η Ελίζαμπεθ ήταν τόσο πωρωμένη, ώστε δεν δίστασε να μιμηθεί τον Τζομπς ακόμη και στις ενδυματολογικές επιλογές: έκανε κι εκείνη σήμα κατατεθέν της γκαρνταρόμπας της το μαύρο ζιβάγκο και κατέβαλε προσπάθειες να κάνει τη φωνή της να ακούγεται πιο μπάσα και πιο σοβαρή από τη φυσική της χροιά. Εννοείται ότι σαν μια νεαρή, θηλυκή εκδοχή του Στιβ Τζομπς, η Ελίζαμπεθ Χολμς παρουσιαζόταν και στις συναντήσεις με τους υποψήφιους επενδυτές, όσους προσπαθούσε να πείσει να τοποθετήσουν τα χρήματά τους στη Theranos. Η οποία, μάλιστα, είχε τη βάση της στο Πάλο Αλτο της Καλιφόρνιας, δηλαδή στην καρδιά της Silicon Valley, της Μέκκας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον ψηφιακό τομέα και σε μικρή απόσταση από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Αλλά αυτό η σχεδόν έφηβη επιχειρηματίας το είχε εγκαταλείψει οριστικά, έστω και αν επιζητούσε διακαώς να περιτυλίξει την εφεύρεσή της με έναν επιστημονικό μανδύα. Κι αν δεν κατάφερε να παρασύρει στον ενθουσιασμό της κάποιους καθηγητές, πέτυχε να πείσει τον πρύτανη της σχολής Μηχανολόγων του Στάνφορντ να στηρίξει το project Theranos. Η Ελίζαμπεθ τον αντάμειψε με μια θέση στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας της.
Το μεγάλο ξήλωμα
Η Χολμς αποδείχθηκε εξαιρετικά επιδέξια στο να πείθει τους επενδυτές. Από το 2003 έως το 2010 είχε κιόλας συγκεντρώσει 92 εκατ. δολάρια. Θα χρειαζόταν άλλα 4 χρόνια για να δει τον εαυτό της στα εξώφυλλα εντύπων με μεγάλη επιρροή στον επιχειρηματικό κόσμο και το όνομά της να συμπεριλαμβάνεται στους 400 πιο πλούσιους Αμερικανούς κατά το «Forbes» – και δη στην 100ή θέση της λίστας. Μόλις στα 30 της χρόνια, ήταν κιόλας η νεότερη αυτοδημιούργητη δισεκατομμυριούχος στον πλανήτη.
Η αποκαθήλωσή της άρχισε, όλως παραδόξως, από δύο Ελληνόφωνους πανεπιστημιακούς: τον Ελληνοαμερικανό Τζον Ιωαννίδη, καθηγητή Ιατρικής στο Στάνφορντ, και τον κυπριακής καταγωγής Ελευθέριο Διαμαντή, επίσης καθηγητή, στο Τμήμα Βιοχημείας του Πανεπιστημίου του Τορόντο, στον Καναδά. Οι δύο αυτοί επιστήμονες, σε τεκμηριωμένες μελέτες τους, αμφισβήτησαν την αξιοπιστία των μεθόδων που εφάρμοζε -και διαφήμιζε, προσελκύοντας όλο και μεγαλύτερα κεφάλαια- η Theranos. Εκ μέρους της εταιρείας οι μομφές περί «φούσκας» ανασκευάστηκαν με οξύτατες αντεπιθέσεις. Ομως, ένας ρεπόρτερ ερευνητής της εφημερίδας «The Wall Street Journal», ο Τζον Καρέιρου, δημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο, στο οποίο ισχυριζόταν ότι το μεγάλο μυστικό της Theranos ήταν ότι οι περιβόητες πατέντες «Εντισον» δεν ήταν παρά κοινά διαγνωστικά μηχανήματα. Αλλά η πιο συνταρακτική αποκάλυψη του Καρέιρου ήταν ότι τα αποτελέσματα των αναλύσεων που γίνονταν στη Theranos ήταν εντελώς αναξιόπιστα – ακριβώς επειδή τα δείγματα αίματος ήταν ανεπαρκή ως προς την ποσότητα.
Από το δημοσίευμα της «WSJ» ξεκίνησε η κατεδάφιση της Theranos, κι αυτό διότι τα στοιχεία που είχε στη διάθεσή του ο Τζον Καρέιρου ήταν αδιάσειστα. Προέρχονταν από πληροφοριοδότες οι οποίοι εργάζονταν στην εταιρεία, ο ένας εκ των οποίων ήταν ο Τάιλερ Σουλτς, εγγονός του πρώην υπουργού Τζορτζ Σουλτς, ο οποίος είχε παρασυρθεί από την Ελίζαμπεθ Χολμς και είχε φτάσει να αναλάβει το αξίωμα του διευθυντή στη Theranos. Προτού έρθει σε επαφή με τον Καρέιρου, ο Τάιλερ Σουλτς είχε επιχειρήσει να αναφέρει τις παρατηρήσεις του για το τι πραγματικά συνέβαινε στο υπερσύγχρονο εργαστήριο της Theranos στο Νιούαρκ της Καλιφόρνιας. Καθώς, όπως ήταν αναμενόμενο, δεν βρήκε ανταπόκριση, ο Σουλτς απευθύνθηκε στη «WSJ» και ταυτόχρονα στην υγειονομική υπηρεσία της Νέας Υόρκης.
Το αίνιγμα Χολμς
Από τον Φεβρουάριο του 2015 θα διαδραματίζονταν διάφορα επεισόδια στο νομικό σίριαλ γύρω από τη Theranos. Εως τον Σεπτέμβριο του 2018 η εταιρεία των 9 δισ. δολαρίων θα είχε πάψει να υπάρχει. Η Ελίζαμπεθ Χολμς και ο σύντροφός της, ο Ραμές «Σάνι» Μπαλουάνι, αντιμετώπιζαν πλέον βαριές κατηγορίες για σωρεία ποινικών αδικημάτων οικονομικής φύσης. Η αρχική δίκη της Χολμς είχε οριστεί για τον Αύγουστο του 2020, αναβλήθηκε όμως λόγω ενός απρόοπτου παράγοντα: την εγκυμοσύνη της. Εκμεταλλευόμενη το γεγονός ότι ο Μπαλουάνι θα δικαστεί σε ξεχωριστή διαδικασία, η Χολμς ισχυρίζεται πως η ίδια ήταν θύμα και ενεργούμενο, καθώς ο πρώην εραστής της τη χειραγωγούσε πλήρως, ελέγχοντας ακόμη και το τι έτρωγε – πέραν της καθαυτό σεξουαλικής κακοποίησης. Οι συνήγοροι της Ελίζαμπεθ ελπίζουν ότι αυτή η υπερασπιστική γραμμή, συν τη συμπόνοια που θα αποσπάσει ως μητέρα ενός βρέφους, θα αποτρέψει την επιβολή της βαρύτερης δυνατής ποινής για τα πολλαπλά αδικήματα της απάτης και της σκευωρίας με στόχο την υφαρπαγή ξένης περιουσίας. Ποινή η οποία μπορεί να φτάσει έως και την 20ετή φυλάκιση.
Ωστόσο, οι ένορκοι στο δικαστήριο του Σαν Χοσέ θα ακούσουν τις καταθέσεις μαρτύρων κατηγορίας, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν κοινοί άνθρωποι, όπως π.χ. μια γυναίκα η οποία κατά τη Theranos είχε ανώμαλη εγκυμοσύνη -ενώ κυοφόρησε και γέννησε χωρίς το παραμικρό πρόβλημα- ή κάποιος που υποτίθεται πως έπασχε από καρκίνο του προστάτη ενώ ήταν καθ’ όλα υγιής, δύο άλλοι, εξίσου υγιείς, πάσχοντες με HIV κ.ά.
Ενώπιον του δικαστηρίου, όμως, θα καταθέσουν επίσης άνθρωποι οι οποίοι γνωρίζουν οικογενειακώς την Ελίζαμπεθ Χολμς. Αυτοί αναμένεται να πιστοποιήσουν ότι, καθώς οι γονείς της ήταν μεγαλοαστοί, υψηλά αμειβόμενοι κρατικοί υπάλληλοι σε κυβερνητική υπηρεσία της Ουάσινγκτον, η πίεση την οποία υφίστατο από μικρή η Ελίζαμπεθ να γίνει κάτι σπουδαίο υπήρξε ασφυκτική. Ως πειστήριο, άλλωστε, το συμβούλιο των ενόρκων θα κληθεί να διαβάσει μια επιστολή της Ελίζαμπεθ Χολμς, η οποία σε ηλικία 9 ετών απευθυνόταν στον πατέρα της γράφοντας ότι «αυτό που θέλω πάνω απ’ όλα στη ζωή μου είναι να ανακαλύψω κάτι καινούριο, κάτι που η ανθρωπότητα δεν ήξερε πώς είναι δυνατόν να πετύχει».
αλλά και επιφανείς προσωπικότητες στο διοικητικό της συμβούλιο.