Γιώργος Πρεβελάκης: Το γεωγραφικό ταξίδι του Αμερικανού προέδρου και η πρόκληση Τσόρτσιλ
Ο Τζο Μπάιντεν ίσως χρειαστεί να αντιμετωπίσει την πρόκληση που αντιμετώπισε το 1946 ο Τσόρτσιλ, ο οποίος εφηύρε τον όρο “σιδηρούν παραπέτασμα”
Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο εκφράζεται και συγκροτείται με τους χάρτες τους οποίους έχει ενσωματώσει η νόησή μας, μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Για τους Κοσοβάρους ο νοητός χάρτης δείχνει τον τόπο τους ως τμήμα ενός διευρυμένου αλβανικού εδάφους. Η ίδια περιοχή για τους Σέρβους εντάσσεται σε ένα άλλο έδαφος, τη Μεγάλη Σερβία. Η υποκειμενική αυτή χαρτογραφία δεν είναι ανώδυνη. Στην προσπάθεια να επιτευχθεί η σύμπτωση των πολιτικών και των φαντασιακών συνόρων, ελλοχεύουν η βία και ο πόλεμος. Το Κουρδικό, το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει η γείτων, είναι και αυτό ένα παράδειγμα για τη σημασία των νοητών χαρτών.
Η περίοδος Τραμπ κατόρθωσε να κατεδαφίσει και αυτά τα τελευταία υπολείμματα της χαρτογραφικής καθαρότητας. Η ηγεσία Μπάιντεν παρέλαβε έναν συγκεχυμένο παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη. Ως αποτέλεσμα, οι λαοί και οι ηγεσίες τους ζουν σε ένα κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Η συμπεριφορά τους έχει καταστεί δυσπρόβλεπτη, συχνά αντιορθολογική.
Το ταξίδι του προέδρου Μπάιντεν στην Ευρώπη δεν μπορεί να λύσει διαμιάς τα μεγάλα γεωπολιτικά ζητήματα. Ομως, συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο για την αποκατάσταση κάποιας καθαρότητας στον γεωπολιτικό χάρτη. Από τα αποτελέσματα των συνομιλιών του και από τις συνοδευτικές δηλώσεις ενδέχεται να αρχίσουν να διαγράφονται οι νέες συσπειρώσεις και οι νέες αντιπαραθέσεις. Αν ο πρόεδρος Μπάιντεν επιτύχει να λειτουργήσει ως ο νέος γεωπολιτικός χαρτογράφος· αν, δηλαδή, με το τέλος του ταξιδιού του έχει διαμορφωθεί μια σαφέστερη εικόνα για το πού εντάσσεται ο κάθε λαός, το κάθε κράτος, η κάθε παγκόσμια δύναμη· τότε, θα έχει πραγματοποιηθεί ένα σημαντικό βήμα για την αποκατάσταση του ηγεμονικού ρόλου της χώρας του.
Η αλλαγή της γεωπολιτικής πραγματικότητας δύσκολα επιτυγχάνεται με υλικά μέσα. Το απέδειξαν οι περασμένες δεκαετίες, κατά τις οποίες η τεράστια υλική ισχύς των Ηνωμένων Πολιτειών δεν κατόρθωσε να τιθασεύσει τις κοινωνίες της Μέσης Ανατολής. Η παρέμβαση, όμως, στο συμβολικό επίπεδο, ο επανασχεδιασμός των νοητών χαρτών μπορεί να επιτευχθεί σύντομα, όταν συγκλίνουν οι ευρύτερες συνθήκες και η ηγετική προσωπικότητα.
Στην περίφημη διάλεξή του στο Westminister College στο Fulton την 5η Μαρτίου 1946, ο Winston Churchill εισήγαγε την εξαιρετικά γεωγραφική έκφραση «σιδηρούν παραπέτασμα». Με αυτή την αποστροφή, ο χάρτης του κόσμου απέκτησε τη δομή η οποία καθόρισε τις εξελίξεις επί τέσσερις δεκαετίες. Μιαν ανάλογη πρόκληση αντιμετωπίζει ο αμερικανός πρόεδρος κατά το ευρωπαϊκό ταξίδι του. Θα βρει, άραγε, εκφράσεις ικανές να δομήσουν τους συλλογικούς παγκόσμιους νοητούς χάρτες; Ως σήμερα κανείς ηγέτης δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τη γεωγραφική δημιουργικότητα του Winston Churchill. O πρόεδρος Μπάιντεν έχει να συγκριθεί με ένα πολύ απαιτητικό προηγούμενο.
Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη και μόνιμος εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ
