Ο Φουτάς Μια εικαστική συνομιλία με το αμοργιανό μαντήλι

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΔΗΜΟΣ ΑΜΟΡΓΟΥ ΚΑΙ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΦΕΛΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Εγκαίνια: Πέμπτη 23 Νοεμβρίου 2023 στις 19.00

Στο ΒΡΥΣΑΚΙ της Αθήνας  

Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού

Joseph Pitton de Tournefort «A Voyage Into the Levant», 1718

Δὲν εἶναι δάκρυ κορομηλιᾶς οὔτε χαμόγελο νούφαρου

Οὔτε φανέλα περιστεριοῦ καὶ μαντολίνο Σουλτάνου

Οὔτε μεταξωτὴ φορεσιὰ γιὰ τὸ κεφάλι τῆς φάλαινας.

Εἶναι πριόνι θαλασσινὸ ποὺ πετσοκόβει τοὺς γλάρους

                          Νίκος Γκάτσος, Αμοργός (απόσπασμα)

Η γυναικεία ενδυμασία της Αμοργού, αποτελείται από μεταξωτό πουκάμισο με δαντέλες, φόρεμα και τζάκα (γιλέκο) από μεταξωτή στόφα και κεντημένο μαντίλι μέσης. Στα πόδια η γυναίκα φορά δερμάτινες κοντούρες (παντόφλες), ενώ το περίτεχνο στόλισμα του κεφαλιού αποτελείται από βαμβακερά και μεταξωτά μαντίλια.

φουτάς (ο) λέγεται το άσπρο γυναικείο μαντίλι που φορούσαν όλες οι γυναίκες της Αμοργού. Η αναμαλλιάρα γυναίκα θεωρούνταν άσεμνη. Ο Μηλιαράκης (1884) γράφει : «αι νέαι (ενν. της Αμοργού) καλύπτουσι την κεφαλήν δια μεγάλου λευκού, λεπτού και διηνθισμένου, διαφανούς μανδηλίου, όπερ καθιστά έτι ωραιοτέρας τας λευκάς και ανθηράς μορφάς, τας πλήρεις υγείας, έτι δε ζωηροτέρας τους μέλανας αμυγδαλοειδείς οφθαλμούς και τας τοξοειδείς οφρύς».

Με αφετηρία τις πολυσχιδείς όψεις, την επίπονη εργασία κεντητικής με αντικείμενο μια παράδοση του νησιού που συνεχίζεται ως σήμερα και με πεδίο συνομιλίας τη φόρμα και την ύλη, τα μοτίβα και τους συμβολισμούς του παραδοσιακού αμοργιανού μαντηλιού, του φουτά, σχεδιάστηκε ένας εικαστικός διάλογος μεταξύ παλαιότερης και νεότερης δημιουργίας, με πηγή έμπνευσης το γυναικείο μαντήλι της παραδοσιακής ενδυμασίας της Αμοργού.  Η έκθεση, σε διοργάνωση του Δήμου Αμοργού και της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης και επιμέλεια της αρχαιολόγου και ιστορικού της τέχνης Ίριδος Κρητικού, μετά την εξαιρετικά επιτυχημένη της παρουσίαση στο Λαογραφικό Μουσείο της Αμοργού, εγκαινιάζεται την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου 2023 στις 19.00 σε διοργάνωση του Δήμου Αμοργού και της Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης, στο ατμοσφαιρικό Βρυσάκι της Αθήνας.

Ο τίτλος της έκθεσης προτείνεται από την επιμελήτρια ως ένα ανοιχτό πεδίο συνύπαρξης παλαιών και νέων συμβάντων και εικόνων, ανοιχτών διαλόγων ελαφριάς ύλης και αιωρούμενων επιτόπιων περιπάτων του βλέμματος και του νου, δίνοντας διακριτό τόπο σε πολυσχιδείς προσεγγίσεις και σε προφανείς ή και αθέατες συγκλίσεις και εσοχές μιας εκλεκτικής διαχρονικής εξιστόρησης που επιβεβαιώνει και ενδυναμώνει την οργανική συνέχεια της ελληνικής πρωτογενούς δημιουργίας.

«Η ζωτική σύνδεση του φουτά με την παραδοσιακή αμοργιανή γυναικεία ενδυμασία και την κεντητική παράδοση, με το Αμοργιανό σπίτι και τη γυναικεία υπόσταση αιωρούμενη μεταξύ θεατού και αθέατου, επιτρεπτού και απαγορευμένου, η κατανόηση της επίπονης χειρονακτικής διαδικασίας και η αποτίμηση της ενδοχώρας του μοναχικού γυναικείου χρόνου, η διάσωση ενός πρωτογενούς αλφαβηταρίου συμβόλων και η αποτύπωση της διαχρονίας που διαπνέει τον διάκοσμο και τη χρήση, αποτελούν τους κύριους άξονες αναφοράς και έμπνευσης των συμμετεχόντων εικαστικών από ολόκληρη την Ελλάδα αλλά και από την Αμοργό, που εργαζόμενοι με διαφορετικά μέσα (κεντητική, ύφανση, ζωγραφική, γλυπτική, decoupage, μεταλλοτεχνία, design, ψηφιακά μέσα, εγκατάσταση κ.ά.), σύγχρονες και παραδοσιακές τεχνικές, χειροποίητη διαδικασία και πληθώρα υλικών, δημιουργούν πρωτότυπα έργα ιστορικής και ενδυματολογικής αναφοράς με εξέχουσες διαφορετικότητες. Τα έργα τους τοποθετούνται ως μικρές εμβόλιμες πτυχές παρουσίας και διαλόγου ανάμεσα στα μόνιμα εκθέματα του μουσείου», σημειώνει η Ίρις Κρητικού με αφορμή την παρουσίαση της έκθεσης.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Στην έκθεση συμμετέχουν:

Ειρήνη Βεκρή, Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού, Χάρις Γαύρου, Μαρία Γέρουλα, Ειρήνη Γκόνου, Κρίστι Γρηγορίου, Μαρία Διακοδημητρίου, Ειρήνη Ζαΐμη, Κατερίνα Καλιτσουνάκη, Τίνα Καραγεώργη, Δήμητρα Κωνσταντινίδη, Μαρία Κώτσου, Σοφία Λαμπροπούλου, Λούλα Λεβέντη, Βαρβάρα Μαλτέζου, Μηνάς Μαυρικάκης, Ποθητή Μεντρινού, Άγαθα Μίγγου, Φραντζέσκα Μπούτση, Αλέκα Μυρίλλα  Σοφία Πάσχου, Βιβή Περυσινάκη, Κλάρα Πουλαντζά, Ιφιγένεια Σδούκου, Ελένη Σιούστη, Νίκος Τριανταφύλλου, Κλαίρη Τσαλουχίδη-Χατζημηνά, Εύη Φωστιέρη, Νίκος Χιωτίνης.

Η έκθεση πραγματοποιείται με τη στήριξη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και με τη στήριξη της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.

Στο πλαίσιο της έκθεσης, ξεναγήσεις για μικρούς και μεγάλους, ομιλίες και εκπαιδευτικά εργαστήρια παραδοσιακής αμοργιανής κεντητικής για ενήλικες, ενισχύουν με τρόπο διαδραστικό την ουσιαστική έννοια της κατανόησης της εξακολουθητικά αναβλύζουσας παράδοσης και την πολύτιμη διαχρονία των μέσων, των κωδίκων και των συμβόλων έκφρασης.

Το Σάββατο 25 Νοεμβρίου & το Σάββατο 2 Δεκεμβρίου στις 11.00 θα πραγματοποιηθεί σύντομη ξενάγηση από την επιμελήτρια ενώ θα ακολουθήσει εργαστήριο παραδοσιακής αμοργιανής κεντητικής διάρκειας 2.5 περίπου ωρών από την συμμετέχουσα Ειρήνη Βεκρή.

Το εργαστήριο παρέχεται δωρεάν στους ενδιαφερόμενους με τη στήριξη  του Δήμου Αμοργού, με θέσεις περιορισμένες και δήλωση συμμετοχής για μία από τις δύο προγραμματιζόμενες ημερομηνίες απαραίτητη (τηλ επικοινωνίας: 6976 712159).

Την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 2023, με αφορμή τη λήξη της έκθεσης, θα πραγματοποιηθεί στις 18.00 μικρή αμοργιανή γιορτή με ξενάγηση από την επιμελήτρια, ενώ χαιρετισμό θα απευθύνουν η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Αμοργού κ. Πόπη Δεσποτίδη και εκπρόσωπος του Υπουργείου Πολιτισμού.

  Εγκαίνια έκθεσης: Πέμπτη 23.11.2023 19.00-22.00

Γιορτή λήξης & ξενάγηση: Κυριακή 3.12.2-23 στις 18.00
Διάρκεια έκθεσης: Πέμπτη 23 Νοεμβρίου – Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 2023.

Εργαστήρια κεντητικής για ενήλικες: Σάββατο 25 Νοεμβρίου &  Σάββατο 2 Δεκεμβρίου στις 11.00 (για συμμετοχή: 6976 712159).

Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 12.00-20.00 με ελεύθερη είσοδο. 

Διεύθυνση: ΒΡΥΣΑΚΙ, Βρυσακίου 17, Πλάκα

Ο Ελύτης τόλμησε μέσα στην Κατοχή να γράψει τον Ήλιο τον Πρώτο. Κι όλες τις δύσκολες στιγμές που αναγκάστηκε να ζήσει πριν και μετά, τις φανερώνει μέσα σε επτά στίχους από τον Ήλιο

Με τί πέτρες, τί αίμα και τί σίδερο

Και τί φωτιά είμαστε καμωμένοι

Ενώ φαινόμαστε από σκέτο σύννεφο

Και μας λιθοβολούν και μας φωνάζουν

Αεροβάτες

Το πώς περνάμε τις μέρες και τις νύχτες μας.

Ένας θεός το ξέρει.

.

Χιλιάδες οι στίχοι που γράφτηκαν για τους βαρβάρους εκείνου του καιρού. Μα φύγανε οι βάρβαροι και χάθηκαν οι στίχοι. Μείνανε μόνον οι «βάρβαροι που δεν φτάσανε ποτέ» του Κωνσταντίνου Καβάφη. Γιατί τους εφηύρε. Δεν τους φωτογράφισε

( Από το «Ο Καθρέφτης και το Μαχαίρι«, του Μάνου, εκδόσεις Ίκαρος )

NIΚΟΣ ΚΑΧΤΙΤΣΗΣ

Ελισσάβετ Κοτζιά

Η Ομορφάσχημη είναι Εβραία αυστριακής καταγωγής που επιβίωσε από τον δίχρονο εγκλεισμό της σε απομονωμένο κελί ναζιστικής φυλακής στη Βιέννη. Μετά τον πόλεμο εμμονικά εξιστορεί την περιπέτειά της σε τυχαίους άνδρες με τους οποίους συνάπτει ερωτική σχέση, μερικές όμως ημέρες αργότερα αναίτια την καταστρέφει.

Βλέποντας την κριτική που έγραψα πριν από τριάντα χρόνια (1986) για τη νουβέλα «Ομορφάσχημη» (1960) του εμβληματικού Νίκου Καχτίτση (1926-1970), διαπιστώνω πως πουθενά δεν αναφέρθηκα στα συγκεκριμένα συμβάντα του βίου της αινιγματικής ηρωίδας του. Οπως και το εξίσου αινιγματικό κείμενο του δημιουργού, στάθηκα στη συνθήκη παραλογισμού που διέπει τη συμπεριφορά της Ομορφάσχημης, σε συστοιχία προς τον παραλογισμό που επέβαλε η στρατοπεδική πρακτική του ναζισμού. Η συστηματική έρευνα του Ολοκαυτώματος που μεσολάβησε, και η άρτια φιλολογική επανέκδοση της νουβέλας από την Κίχλη, φέρνει στο φως τον αυτονόητο σήμερα ελλείποντα δεσμό: το τραύμα. Πράγματι, «Η Ομορφάσχημη» δεν αποτελεί πεζογραφία για το Ολοκαύτωμα, όπως παρατηρεί στην αξιοθαύμαστη επιλογική μελέτη του ο Ηλίας Γιούρης. Ο δίχρονος εγκλεισμός της ηρωίδας περιγράφεται μόνο σε δύο σελίδες καθώς δίδεται έμφαση στο πριν και στο μετά. Οπως το άτομο αδυνατεί να βιώσει το αδιανόητο, ομοίως και η λογοτεχνία δεν μπορεί να το αναπαραστήσει. Γι’ αυτό ο Νίκος Καχτίτσης, συνεχίζει ο μελετητής, επιχείρησε να συλλάβει την αλήθεια του γεγονότος όχι μέσα από τις συμβάσεις της ρεαλιστικής αναπαράστασης, αλλά μέσα από τη ρητορική διάθλαση της μεταφορικής γλώσσας. Δεν έκανε δηλαδή θέμα του την ίδια τη γενοκτονία των Εβραίων, αλλά επιδίωξε να ενσωματώσει μέσα στη δομή του κειμένου του τους ρυθμούς, τις διαδικασίες και τις αβεβαιότητες του τραύματος. Αδυνατώντας να αφομοιώσει τη βία του ακραίου συμβάντος, καταλήγει, το άτομο δεν το εγγράφει ως εμπειρία μες στη συνείδησή του, αλλά ως αρνητικό θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομεί τη ζωή του, ως ένα διαρκώς επανερχόμενο αχρονικό φάντασμα που το στοιχειώνει. Εξ ου και η ακατανόητη συμπεριφορά της Γερτρούδης Στερν. Ο παραλογισμός της ζωής της δεν αποτελεί επομένως γενικό μεταφορικό ισοδύναμο του παραλογισμού της ύπαρξης (όπως θεώρησα στο παλαιό κριτικό μου σημείωμα), αλλά ένα πολύ ειδικό μεταφορικό ισοδύναμο της στρατοπεδικής εμπειρίας.

Ο δημιουργός του «Εξώστη» (1964) και του «Ηρωα της Γάνδης» (1967) Νίκος Καχτίτσης εμφανίζεται έτσι να είναι ένας από τους πρώτους Ευρωπαίους πεζογράφους που έπλασαν μια φόρμα προκειμένου να εκφραστεί η μη αφομοιώσιμη βία του ιστορικού παρελθόντος, προκειμένου να διατυπωθεί το εφιαλτικό άρρητο. Πεζογράφος της «φρενιτιώδους» φαντασίας, υπήρξε επιπλέον δεινός αλληλογράφος με παραλήπτες τους ομοτέχνους του Ε. Χ. Γονατά, Τάκη Σινόπουλο και Γιώργη Παυλόπουλο. Στις επιστολές, οι οποίες περιλαμβάνονται στην έκδοση, ο «παιγνιώδης» Καχτίτσης περιγράφει στους φίλους του τη συνάντησή του με μιαν άλλη ομορφάσχημη ανάλογης συμπεριφοράς, τη Γερτρούδη Φίσερ. Σχολιάζοντας τα γράμματα, η φιλολογική επιμελήτρια Γιώτα Κριτσέλη υποστηρίζει πως δεν μπορούμε να ξέρουμε αν η Γερτρούδη Φίσερ υπήρξε πραγματικό πρόσωπο ή όχι, αναμφίβολα πάντως η επιστολική περιγραφή της αποτέλεσε το λογοτεχνικό πρόπλασμα της Γερτρούδης Στερν.

Από τη συνδυασμένη μάλιστα ανάγνωση νουβέλας και επιστολών, η επιμελήτρια προτείνει μία ακόμη προσέγγιση της αινιγματικής ηρωίδας, θεωρώντας πως είναι δυνατόν η έτσι ή αλλιώς διαταραγμένη Γερτρούδη Στερν να μην κλείστηκε καθόλου στη φυλακή (λόγω της ελλιπέστατης περιγραφής του εγκλεισμού της) χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει πως υπήρξε λιγότερο θύμα μιας και κατέληξε να εσωτερικεύσει ως τραύμα την ψύχωση της εποχής που υπήρξε το Ολοκαύτωμα.

ΠΗΓΗ

Υβ Μπονφουά. Σε αναζήτηση τόπου

Ο Υβ Μπονφουά είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς Γάλλους ποιητές της μεταπολεμικής περιόδου. Η κλασικότητα της ποίησής του ριζώνει στα πιο προχωρημένα μοντερνιστικά επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ποίησης, ενώ ο μοντερνισμός του απογειώνεται στα πιο υψηλά πεδία της κλασικής ποίησης.

Μας παραδίδει ένα έργο που μιλάει με ήχο καθαρό, ενώ γνωρίζει καλά την τέχνη της υποβολής σε συνομιλία με τους ισχυρούς προπάτορες, από τον Μπωντλαίρ και τον Ρεμπώ μέχρι τον Πιερ Ζαν Ζουβ, τον Γέητς και τον Σαίξπηρ.

Μια συνομιλία η οποία εκτείνεται και πέραν της ποίησης στη ζωγραφική και στη γλυπτική, στη μουσική και στη φιλοσοφία φτιάχνοντας ένα ποιητικό αμάλγαμα που μετακινείται σταθερά από την αίσθηση στη σκέψη, όπου το αισθητηριακό και το νοητικό συμπλέκονται αξεδιάλυτα σε έναν ποιητικό λόγο ευθύβολης στόχευσης των φαινομένων και των βιωμάτων της ζωής και του κόσμου.

Ο Υβ Μπονφουά είναι ένας από τους σπάνιους ποιητές στην ιστορία της λογοτεχνίας που έχει διατηρήσει το υψηλότερο επίπεδο καλλιτεχνικής τελειότητας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του – για περισσότερο από μισό αιώνα τώρα

Paul Auster

Ποιήματα του Υβ Μπονφουά

Πρόσωπο χωρισμένο απ᾿ τους πρώτους κλώνους του,

Ομορφιά σε πλήρη συναγερμό από τον χαμηλωμένο ουρανό,

Σε ποια εστία να υψώσω τη φλόγα του προσώπου σου Μαινάδα

σαλεμένη με πίσω ριγμένο το κεφάλι;

—

Τα δάχτυλα μόνο σφιγμένα Επείχαν θέση μνήμης,

χρειάστηκε Να αποσφραγίσουν τις θλιϐερές δυνάμεις της φύλαξης

Για να καθελκύσουν το δέντρο και τη θάλασσα.

Γιάννης Ψυχοπαίδης: artist’s books. Εκθεση στην Ελληνοαμερικανική Ενωση

Εγκαίνια έκθεσης:14/11/2023

Η επιμελήτρια της έκθεσης, Λουΐζα Καραπιδάκη, σημειώνει για την έκθεση: «Τα artist’s books είναι μια κατηγορία τέχνης, ένα αυτόνομο είδος και κυρίως μια ακόμη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης και εικαστικού πειραματισμού, όπως είναι οι περφόρμανς ή οι εικαστικές εγκαταστάσεις. Ένα artist’s book είναι ένα έργο εικαστικής τέχνης και συνάμα συλλεκτικό αντικείμενο με αποκλειστικό δημιουργό τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αντίθετα με ένα βιβλίο τέχνης, ένα εικονογραφημένο βιβλίο, μία βιβλιοφιλική έκδοση ή ένα καλλιτεχνικό βιβλίο, όπου δημιουργοί μπορεί να είναι πολλοί άνθρωποι διαφορετικών ειδικοτήτων, ο καλλιτέχνης, ο συγγραφέας, ο ποιητής, ο βιβλιοδέτης, ο γραφίστας, ο τυπογράφος κ.ά. Τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής μανιέρας του Ψυχοπαίδη παραμένουν αναλλοίωτα στα artist’s books με τις οργανωμένες ρεαλιστικές αναφορές μιας αποσπασματικής απόδοσης να παραπέμπουν σε μια ιδιότυπη πνευματικότητα με διαλογιστικές προεκτάσεις».

Διάρκεια Έκθεσης:
14/11/2023 – 22/12/2023

Ανδρέας Ζούλας: “Αρχαία Ελληνική Δραματουργία”.

Παρουσίαση του βιβλίου στις 20 Νοεμβρίου στο Ίδρυμα Θεοχαράκη

Έργο ζωής για τον Ανδρέα Ζούλα, «εκδοτικός άθλος» όπως λέει ο ίδιος για τον Γιώργο Δαμιανό των Εκδόσεων 24 γράμματα, η κυκλοφορία της σειράς των 50 σωζόμενων έργων της Αρχαίας Ελληνικής Δραματουργίας σε ισάριθμους τόμους που μετέφρασε ο πολύμοχθος συγγραφέας και δημοσιογράφος την τελευταία εικοσαπενταετία, είναι πλέον γεγονός και θα παρουσιαστεί στις 20 Νοεμβρίου στις 20:00 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη σε εκδήλωση ανοιχτή για το κοινό.

Για το μνημειώδες μεταφραστικό του έργο αλλά και την ζωή του, από τις πρώτες κιόλας μνήμες του στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας, τα πρώτα του χρόνια στην Αθήνα, την οικογένειά του και τους αγαπημένους του εκλιπόντες αδελφούς, με τους οποίους μοιράστηκε το ίδιο πάθος για την δημοσιογραφία, την μαγεία που ανακάλυψε στην αρχαία ελληνική γραμματεία και το πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή του με την αρχαία ελληνική δραματουργία, μίλησε σε μια εκ βαθέων συζήτηση με τον Χρήστο Μιχαηλίδη, στο στούντιο του Πρώτου Προγράμματος 91,6 και 105,8 στην εκπομπή «Καθρέφτης».

Ο Ανδρέας Ζούλας συνομιλεί με τον Χρήστο Μιχαηλίδη στην εκπομπή Καθρέφτης στο Α Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας

Τα 50 βιβλία, μεταφρασμένα έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευρυπίδη, του Αριστοφάνη κα του Μένανδρου, σε ισοσυλλαβισμένη μετάφραση του Ανδρέα Ζούλα εξεδόθησαν μόλις πριν από ενάμιση μήνα χάρη σε μια ευτυχέστατη σύμπτωση, όπως ανέφερε. «Δεν πίστευα ότι θα βρεθεί άνθρωπος, εκδότης που να δεχθεί να εκδώσει και τα πενήντα. Όμως ο Γιώργος Δαμιανός, φίλτατος, των εκδόσεων 24 Γράμματα, είχα πάει για να συζητήσουμε ένα άλλο βιβλίο, μου λέει πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο αυτό, αλλά εγώ ενδιαφέρομαι για τα άλλα, για τις μεταφράσεις. Θαυμάσια του λέω, έχε υπόψη σου ότι οι μεταφράσεις είναι 50. Μου λέει το ξέρω, λέω αν το ξέρεις και θέλεις να τις βγάλεις, εγώ θα πετάξω απ’ τη χαρά μου. Και όντως έβαλε μπροστά και επετέλεσε έναν εκδοτικό άθλο» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Ζούλας.

Αυτό το τεράστιο μεταφραστικό έργο χαρακτηρίζεται από την ισοσυλλαβία, η οποία σημαίνει, εξήγησε ο κ. Ζούλας, ότι ο στίχος της μετάφρασης έχει τόσες συλλαβές όσες ο μεταφραζόμενος αντιστοίχως στίχος.

«Κατά κανόνα είναι δωδεκασύλλαβος ο στίχος. Πρέπει να πω ότι ο δραματικός λόγος δεν είναι γραπτός λόγος. Είναι γραμμένος προφορικός λόγος, είναι προφορικός λόγος, είναι δραματικός λόγος, είναι λόγος πάνω στη δράση δηλαδή, άρα δεν είναι ένα σύγγραμμα, είναι ζωντανός λόγος, είναι προφορικός, καταγεγραμμένος όμως. Αυτός ο λόγος για μένα πρέπει να έχει μια πρώτη αντιστοιχία στον χρόνο εκφοράς. Δεν μπορείς δηλαδή να έχεις ένα στίχο των δώδεκα συλλαβών και στη μετάφραση να έχεις 2,5 στίχους» περιέγραψε ο κ. Ζούλας, επισημαίνοντας ότι με την συγκεκριμένη μέθοδο απέφυγε τον πλατειασμό που σαν αποτέλεσμα έχει την καταστροφή του εσωτερικού ρυθμού του αρχαίου στίχου.

Πιάνοντας το νήμα της ζωής του από την αρχή, στον Αστακό, το πρώτο που έρχεται στο μυαλό του Ανδρέα Ζούλα, είναι το πατρικό του, ένα πέτρινο διώροφο σπίτι, που στο παιδικό του μυαλό φαινόταν τεράστιο,. Άλλωστε από εκεί έφυγε η οικογένειά του για να ζήσει στην Αθήνα όταν ήταν μόλις τρεισήμισι χρονών. Γεννηθείς στην κατοχή, το 1942, δεν είχε παιχνίδια δικά του, ούτε παιδική φωτογραφία, σε αντίθεση με τα αδέρφια του που γεννήθηκαν προ του πολέμου «Έπαιρνα λοιπόν τα παιχνίδια, ό, τι είχε απομείνει από τα αδέρφια μου. Είχα λοιπόν ένα ποδήλατο, όπου πήγαινα στο διάδρομο του σπιτιού» ανέφερε. «Ήμασταν τρία αγόρια, ο Οδυσσέας πρώτος, ο Στάμος δεύτερος. Δυστυχώς και οι δύο έχουν φύγει και τρίτος εγώ» συνέχισε, «όποτε βρισκόμασταν ήμασταν στον παράδεισο και σε ένα διαρκές πανηγύρι». Και οι τρεις ασχολήθηκαν με τη δημοσιογραφία.

Πώς προέκυψε η δημοσιογραφία; Ήταν μονόδρομος, τόνισε.

«Ο Οδυσσέας έβγαλε σπουδαστική εφημερίδα όταν ήταν στην Πάντειο. Ο Στάμος έβγαλε τον Σταθμό ήταν περιοδικό μαθητικό και εγώ βεβαίως έβγαλα την εφημερίδα Ο μαθητής. Και μέσα στον Μαθητή υπήρχε, για να γυρίσουμε και στα άλλα ζητήματα , η πρώτη μου μετάφραση της Αντιγόνης, την οποία έκανα ως μαθητής με την ημερήσια παράδοση των μαθημάτων» διηγήθηκε ο κ. Ζούλας.

«Βεβαίως η Αντιγόνη παρέμεινε στα συρτάρια. Ακολούθησε, ενώ είχα μπει στη δημοσιογραφία, μια άλλη απόπειρα και μια μεταφραστική δουλειά στη Λυσιστράτη, που έφτασε μέχρι το ένα τρίτο και αν θέλετε να πω και την παρόρμηση να αρχίσω αυτή τη Λυσιστράτη, ήταν μια τρομερή παράσταση που είχα δει το 1968, την πιο βαθιά νύχτα της δικτατορίας, όπου η Μαίρη Αρώνη, η εκπληκτική Λυσιστράτη κατεξευτέλισε τον Παττακό» περιέγραψε ο κ. Ζούλας αφηγούμενος το εν λόγω περιστατικό.

Ο θαυμασμός του για τα αρχαία κείμενα ξεκινάει από τα μαθητικά του χρόνια.

«Στα γυμνασιακά χρόνια ήταν όχι τόσο τα νοήματα όσο η ίδια η γλώσσα. Εμένα με μάγευε το συντακτικό της γλώσσας. Όχι τόσο η γραμματική, η οποία για μένα ήταν κάτι το τυπικό. Αυτό που σε βάζει μέσα στη γλώσσα είναι το συντακτικό. Όταν λοιπόν άρχισα να καταλαβαίνω τη δομή της αρχαίας γλώσσας, αυτό είχε για μένα ένα μαγευτικό στοιχείο και παρά το γεγονός ότι δεν έγινα φιλόλογος, δεν πήγα στη φιλολογία αυτό ήταν πάντοτε κάτι το οποίο με τραβούσε. Μετά από τόσες μεταφράσεις αυτό που μου μένει εμένα είναι ότι ο μεταφραστής δεν αρκεί να μιλάει καλά τη γλώσσα του ή ως φιλόλογος να ξέρει τη γλώσσα την αρχαία, αλλά είναι να έχει φτάσει σε μια τέτοια εξοικείωση και μια τέτοια εσωτερική προσέγγιση, όπως είναι αυτή που σου επιτρέπει η γνώση του συντακτικού, ώστε η γλώσσα να σου μιλάει, η αρχαία γλώσσα να σου μιλάει και να σου λέει ότι αυτό εννοώ, με αυτή δομή της φράσης αυτό εννοώ» ανέφερε.

Όσο για την μακρόχρονη πορεία του στην δημοσιογραφία, ο Ανδρέας Ζούλας ξεχωρίζει ένα ρεπορτάζ ως το σημαντικότερο της ζωής του. Ένα ρεπορτάζ εξαιτίας του οποίου ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1985 ανακάλεσε την αναθεώρηση του άρθρου 110 του Συντάγματος.

«Εάν ένα ρεπορτάζ, ειλικρινά αν στα 45 αυτά χρόνια, ένα ρεπορτάζ υπήρχε για το οποίο να πω ότι ναι, άξιζε τον κόπο και όλη η προεργασία για να είμαι έτοιμος να το κάνω και να το παρουσιάσω, αυτό ήταν η συνταγματική μεταρρύθμιση του 85. Εκεί λοιπόν ήμουν ο μόνος, όχι μόνο στην Καθημερινή, γιατί εκεί δημοσιεύεται και ενυπόγραφα το κομμάτι αυτό, στο φύλλο της 10ης Μαρτίου του 1985. 9 Μαρτίου είναι η Κεντρική Επιτροπή του ΠΑΣΟΚ, όπου ο Ανδρέας Παπανδρέου κάνει την ανατροπή και προτείνει τον Σαρτζετάκη σαν πρόεδρο με συνταγματική αναθεώρηση. Εκεί λοιπόν επικράτησε μια σύγχυση με το Σύνταγμα, με το ένα, με το άλλο, το κυρίαρχο θέμα ήταν η κατάργηση των αρμοδιοτήτων που τότε τις έλεγαν προνομίες του Προέδρου της Δημοκρατίας. Όταν εγώ πήρα όλο το Σύνταγμα και είχα την πρόταση από εδώ, το ισχύον Σύνταγμα από την άλλη και ένα ένα άρθρο το συνέκρινα και έγραφα, όταν έφτασα στο άρθρο 110 που ήταν η αναθεώρηση του Συντάγματος, το πώς αναθεωρείται το Σύνταγμα, διεπίστωσα ότι η τροποποίηση που πρότεινε ο Ανδρέας Παπανδρέου καταργούσε ουσιαστικά τον αυστηρό χαρακτήρα του Συντάγματος. Δηλαδή μπορούσε η τρέχουσα Βουλή, να αναθεωρήσει το Σύνταγμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο Θα φτάναμε να μην έχουμε Σύνταγμα, ακόμη και αν ήθελε η αυξημένη πλειοψηφία 151 μπορούσε η μία Βουλή να τροποποιεί συνεχώς το Σύνταγμα. Ήμουν ο μόνος που έγραψε αυτό το ζήτημα και το ανέδειξε, ότι η ουσιαστική αναθεώρηση ήταν αυτή και όλα τα άλλα προσχηματικά αναφέρονταν και ακολούθησαν τη Δευτέρα και μετά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, όπου ανεδείχθησαν όλα αυτά τα θέματα και πλέον πολιτικά, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, που ήταν πρόεδρος τότε της Νέας Δημοκρατίας έκανε τις σχετικές δηλώσεις και βεβαίως όλες οι άλλες εφημερίδες. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα. Την Κυριακή δημοσιεύθηκε αυτό το κομμάτι, ακολούθησαν τα δημοσιεύματα των άλλων ημερών και άλλων εφημερίδων και την Παρασκευή είχε ανακληθεί η αναθεώρηση του άρθρου» ανέφερε ο. Ζούλας.

«Το ότι συνέβαλα στο μέτρο που μπορεί να συμβάλλει ένας δημοσιογράφος στην αλλαγή μιας πορείας, ήταν το σημαντικότερο ρεπορτάζ που έκανα στη ζωή μου» είπε καταλήγοντας ο κ. Ζούλας.

«Ο επίτιμος πρόξενος»: Από τον μετρ των μυθιστορημάτων κατασκοπίας Γκράχαμ Γκρην

Είναι μία περίτεχνη πρακτική, τα ίχνη της οποίας χάνονται στα βάθη των αιώνων. Και δεδομένου ότι κάθε πόλεμος βασίζεται -ως ένα μεγάλο βαθμό- στη συλλογή πληροφοριών και την παραπλάνηση του αντιπάλου, η σημασία της κατασκοπίας κρίνεται, μάλλον, ως αυτονόητη.

Θεμελιωτής της σύγχρονης κατασκοπίας θεωρείται ένας από τους ικανότερους μυστικούς πράκτορες του 19ου αιώνα, ο Γερμανός Bίλχελμ Στίμπερ, του οποίου η μεθοδικότητα ήταν υποδειγματική. Απ’ την άλλη, η διασημότερη γυναίκα κατάσκοπος, η θρυλική Mάτα Xάρι, έμελλε να καταδικαστεί σε θάνατο από τη γαλλική δικαιοσύνη, το 1917, με την κατηγορία ότι ενεργούσε ως πράκτορας των Γερμανών κατά τη διάρκεια του A΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Το επάγγελμα είχε τους κινδύνους του.

Ορισμένοι, πάλι, ήταν διπλοί πράκτορες: Μάλιστα, ο περίφημος Iσπανός Xουάν Πουγιόλ Γκαρσία, κατά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έπεισε τους Ναζί ότι η απόβαση που τελικά έγινε στη Nορμανδία ήταν παραπλανητική, με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν σημαντικές ενισχύσεις.

Πάντως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε τέτοιες σκοτεινές ιστορίες ενεπλάκησαν πολλοί συγγραφείς. O Kρίστοφερ Mάρλοου (1564- 1593) είναι μία εμβληματική τέτοια περίπτωση. Συνομήλικος του Σαίξπηρ και σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, δραστηριοποιήθηκε ως πράκτορας του κράτους την ίδια εποχή που έγραφε τα αριστουργήματά του: Τον «Εβραίο της Μάλτας» και τον «Δόκτορα Φάουστους». Και αυτός, όμως, είχε άσχημο τέλος: Σκοτώθηκε σε κάποιον καβγά σε ένα καπηλειό, με τη φιλονικία αυτή να εικάζεται ότι ήταν σκηνοθετημένη.

Έναν αιώνα μετά, έδρασε ο Nτάνιελ Nτεφόε (1660 – 1731) – ο άνθρωπος που έγραψε τον «Pοβινσώνα Kρούσο». O Nτεφόε έλαβε εξαιρετική μόρφωση και επρόκειτο να γίνει ιερωμένος. Άλλαξε, ωστόσο, γνώμη για να λάβει σύντομα μέρος σε πολιτικές ίντριγκες, καταφέρνοντας να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά Γουλιέλμου του Tρίτου. Το 1703, ο κόμης Pόμπερτ Xάρλεϊ -εκτιμώντας τις ικανότητές του- τον προσέλαβε ως κατάσκοπο. Άλλωστε, ο Nτεφόε εκτός από ευφυής και χαρισματικός συγγραφέας ήταν γεννημένος -θα έλεγε κανείς- γι’ αυτή τη δουλειά, με μεθόδους που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται.

Στη σύγχρονη εποχή, ο πολυγραφότατος Σόμερσετ Mομ (1874-1965) εργάστηκε για λογαριασμό της Βρετανικής Αντικατασκοπίας στη Ρωσία υποδυόμενος τον ρεπόρτερ, το 1917, «καλύπτοντας» την Οκτωβριανή Επανάσταση. Το κλασικό, πια, κατασκοπικό του αφήγημα με τίτλο «Άσεντεν ή ο Βρετανός πράκτορας» (1928) βασίστηκε σε αναμνήσεις του από εκείνη την ταραγμένη περίοδο.

Και, βέβαια, ο Tζον Λε Kαρέ (1931-2020) είναι ένας από τους τελευταίους διάσημους συγγραφείς που ήταν και μυστικοί πράκτορες. Οι σελίδες του, εξάλλου, είναι γεμάτες από ευρηματικές δολοπλοκίες, ενώ η πρώτη μεγάλη του επιτυχία ήταν ο «Kατάσκοπος που γύρισε απ’ το κρύο» – ένα από τα καλύτερα ψυχροπολεμικά μυθιστορήματα.

Γκράχαμ Γκρην
Ο επίτιμος πρόξενος
Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης
Εκδόσεις: Πόλις
Σελίδες: 400

Αλλά και ο Γκράχαμ Γκρην (1904- 1991) -ο συγγραφέας του αριστουργηματικού «Τρίτου ανθρώπου»- έδρασε, με τη σειρά του, στη Σιέρα Λεόνε για λογαριασμό των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Γκρην προσελήφθη για κάποιο διάστημα σαν μυστικός πράκτορας της βρετανικής MI6, αφού στρατολογήθηκε από την… αδερφή του Ελισάβετ, η οποία ήταν ήδη πράκτορας, και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου τοποθετήθηκε στη Σιέρα Λεόνε.

Πάντως, ως συγγραφέας υπήρξε –εξαρχής- ασυνήθιστα χαρισματικός: Ήξερε καλύτερα από τους περισσότερους μυθιστοριογράφους της εποχής του πώς να χτίζει ένα θρίλερ, να ξετυλίγει το μυστήριο και να εντείνει την αγωνία, να δημιουργεί μία διαβρωτική αίσθηση τρόμου, μέχρι την τελευταία σελίδα. Μάλιστα, στις αφηγήσεις του δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί μοτίβα και τεχνικές παρμένες από τη λαϊκή λογοτεχνία και τα συνήθη περιπετειώδη μυθιστορήματα.

Αλλά κάτω από την επιφανειακή τους ευκολία, τα μυθιστορήματα του είναι έργα προσεκτικά επεξεργασμένα, με την κάθε γραμμική -συνήθως- αφήγηση να παίρνει τη μορφή ενός λαβυρίνθου, όπως ακριβώς εκείνες οι εικόνες που υπήρχαν στα παλιά περιοδικά και που σε καλούσαν να σχεδιάσεις με μολύβι μια δαιδαλώδη διαδρομή που να οδηγεί στο κέντρο.

Σε κάθε περίπτωση, η «τεχνική της άποψης» την οποία χρησιμοποιούσε ο Άγγλος συγγραφέας -επηρεασμένος από τον Χένρι Τζέιμς και τον Τζόζεφ Κόνραντ- ήταν ένας τρόπος να περιγράφει ένα πρόσωπο μέσα από ό,τι το περιβάλλει: έναν διάκοσμο, μια κατοικία, έναν συνομιλητή και φυσικά τις κινήσεις και τις πράξεις. Αυτήν την τεχνική, ο Γκρην την ελέγχει απόλυτα σε όλα του σχεδόν τα μυθιστορήματα – κυρίως εκείνα όπου το θέατρο δράσης μοιάζει να καθορίζει απολύτως την εξέλιξη των πρωταγωνιστών της υπόθεσης.

Απ’ την άλλη, οι ιστορίες του -κατά κανόνα- είναι θρίλερ, ένας απολογισμός για ειδεχθή εγκλήματα και νοσηρές ίντριγκες, μία σειρά κατασκοπικών και μυστηριωδών κινήσεων και ακόμη, κυνηγητά και αποδράσεις, φόνοι και βίαιοι θάνατοι. Υπάρχους φορές, όμως, που η διάθεση του Γκρην βρίσκει καταφύγιο στη φάρσα – όπως στο κλασικό, πια, «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα» όπου το μελόδραμα και η κωμωδία γίνονται ένα.

Σταδιακά, τα ηθικά διλήμματα θα κυριαρχήσουν στα έργα του, με τους χαρακτήρες του να πασχίζουν να βρουν μία διέξοδο μέσα σε ένα σφιχτό και εσκεμμένα κλειστοφοβικό χώρο δράσης – όπως συμβαίνει με το φημισμένο μυθιστόρημά του «Ο ήσυχος Αμερικάνος». Κεντρικό θέμα για τον Γκρην γίνεται -στο εξής- μία κάθε άλλο παρά βολική διαπίστωση: ότι κάποτε η ίδια η ζωή μας αναγκάζει να πάρουμε θέση και να αντιμετωπίσουμε τις αναπόφευκτες συνέπειες του κακού, της ανευθυνότητας, της αδικίας, της ατιμίας – κάτι που συμβαίνει και στο περίφημο μυθιστόρημά του «Ο επίτιμος πρόξενος».

Σε μια επαρχιακή πόλη της Αργεντινής, μια αντάρτικη ομάδα σχεδιάζει την απαγωγή του Αμερικανού πρεσβευτή. Από λάθος, όμως, στη θέση του συλλαμβάνει τον επίτιμο πρόξενο της Μεγάλης Βρετανίας, Τσάρλι Φόρτναμ. Εξηντάρης, αμετανόητος πότης, παντρεμένος με μια νεαρή πρώην πόρνη, την Κλάρα, δεν έχει και πολλές συμπάθειες και η τύχη του αφήνει μάλλον τους πάντες αδιάφορους.

Μόνο ο νεαρός γιατρός Εδουάρδο Πλαρ, εραστής της Κλάρα, ανίκανος να αγαπήσει, ζηλεύοντας το πάθος που τρέφει ο Φόρτναμ για την ερωμένη του, μπλέκεται σχεδόν άθελά του στην προσπάθεια απελευθέρωσης του ομήρου. Την ίδια στιγμή, αντιμετωπίζει γραφειοκρατικά εμπόδια, κρατική διαφθορά, διπλωματικές συμπαιγνίες, καθώς και τη συναισθηματική εμπλοκή του με τους απαγωγείς, των οποίων ηγείται ένας πρώην ιερέας!

Ο Γκράχαμ Γκρην, με αφάνταστη μυθιστορηματική επιδεξιότητα, εκθέτει στους αναγνώστες του την άποψή του για τον κόσμο, τη χωρίς ελπίδα αγάπη, την πίστη στον Θεό και την Επανάσταση, τη θυσία και τη λύτρωση – μακριά από την παραμικρή έστω διάθεση για ηθικολογία και διδακτισμό.

Παράλληλα, εναλλάσσει με θαυμαστή αναλογία δόσεων το σασπένς, το χιούμορ, την αστυνομική περιπέτεια και το κατασκοπικό μυστήριο. Και όλα αυτά, συνιστούν ένα ιδιαίτερα εύφλεκτο, επικίνδυνο μείγμα το οποίο αναμένεται να πάρει φωτιά, ανά πάσα στιγμή, και να εκραγεί – στα χέρια του αναγνώστη…

Γιώργος Βαϊλάκης 

ΠΗΓΗ