H ιστορία, η Ελλάδα και η Θάλασσα
Γράφει ο Γιώργος Πρεβελάκης*
Καθώς ενοποιείται ο κόσμος από τις ροές ανθρώπων, εμπορευμάτων, κεφαλαίων και πληροφοριών, ενισχύεται ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας. Μολονότι δεν επικρατεί συχνά το διεθνές δίκαιο, κανένα κράτος δεν μπορεί πλέον να αγνοεί τη σημασία των συσχετισμών οι οποίοι διαμορφώνονται στο εσωτερικό της.
Στην παγκόσμια κοινότητα, η εικόνα ενός κράτους λειτουργεί όπως το πρόσωπο του καθενός από εμάς στην κοινωνία στην οποία ζούμε. Ο έλεγχος της εικόνας ενός κράτους και των πολιτών του αποτελεί κρίσιμο διακύβευμα για την ομαλή συμβίωσή του με τους άλλους, συχνά και για την ασφάλειά του. Την εικόνα αυτή την επηρεάζουν συνεχώς οι συγκυρίες, η σχετική πολιτική του ενδιαφερομένου κράτους και της κοινωνίας του και, βεβαίως, η πολιτική άλλων κρατών, ενδεχομένως και αντιπάλων. Υπάρχουν κάποια κληρονομημένα χαρακτηριστικά, όπως η Γεωγραφία και η Ιστορία, όμως η σημασία τους επηρεάζεται αποφασιστικά από το ευρύτερο νοηματοδοτικό περιβάλλον.
Στα προβλήματα τα οποία μας κληροδότησαν οι προηγούμενες δεκαετίες περιλαμβάνεται και η εικόνα της χώρας μας. Κατά τη διάρκεια της κρίσης η Ελλάδα και οι Ελληνες αντιμετωπίστηκαν με αντιπάθεια και περιφρόνηση. Η στάση αυτή διαδόθηκε και προβλήθηκε ακόμη και με γελοιογραφίες στον παγκόσμιο Τύπο. Σήμερα η αρνητική αντιμετώπιση έχει αμβλυνθεί· η εικόνα, όμως, απέχει πολύ από αυτήν που επιθυμούμε και δικαιούμεθα.
Η διάχυτη αδιαφορία για την Ελλάδα και τα ελληνικά ζητήματα, την οποία διαπιστώνουν όσοι, Ελληνες και ξένοι, προσπαθούν να προσελκύσουν την προσοχή στα νέα περιφερειακά γεωπολιτικά διακυβεύματα οφείλεται κατ’ αρχήν σε μια κατανοητή κόπωση – συνέπεια από τη δεκαετή δύσβατη ενασχόληση με το ελληνικό οικονομικό ζήτημα. Πέραν αυτού, όμως, η διακριτή διαρκής διάβρωση της ελληνικής εικόνας ανάγεται στην εσωστρέφεια και στις εξαρτήσεις μας κατά τις προηγούμενες δεκαετίες. Η διαχείρισή της έχει καταστεί άμεση αναγκαιότητα, καθώς η τουρκική πολιτική έχει ενεργοποιηθεί για να την επιδεινώσει.
Κατά το τρέχον και το προσεχές διάστημα προσφέρονται ευκαιρίες για να ενεργοποιηθούν ελληνικοί παράγοντες, εντός και εκτός Ελλάδος.
Οι δύο επέτειοι, 2.500 χρόνια από τις Θερμοπύλες και τη Σαλαμίνα και 200 από την Ελληνική Επανάσταση, θα σηματοδοτήσουν εορτασμούς και εκδηλώσεις, θα συνεισφέρουν στην αυτογνωσία μας. Είναι, όμως, αμφίβολο αν και κατά πόσον θα συμβάλουν στην αναβάθμιση της ελληνικής εικόνας. Χρειάζονται συγκεκριμένες και σαφείς προϋποθέσεις.
Για να διεισδύσει το ελληνικό μήνυμα στο εξωτερικό πρέπει απαραιτήτως να εδράζεται σε υφιστάμενα χαρακτηριστικά του «προσώπου» μας· επίσης, πρέπει να ανταποκρίνεται στους βασικούς κανόνες της επικοινωνίας. Χρειάζεται ένα μήνυμα απλό, μονοσήμαντο και επαναλαμβανόμενο. Η έκφραση μπορεί να εναλλάσσεται· χωρίς, όμως, να αλλοιώνει ή να συσκοτίζει τον κύριο άξονα.
Αυτή η κατεύθυνση δύσκολα μπορεί να επιβληθεί άνωθεν, χωρίς να λάβει χροιά προπαγανδιστικής γραμμής. Εκτός από απαράδεκτη πολιτικά, θα αποβεί και αναποτελεσματική. Οι ασκημένοι δέκτες της παγκόσμιας κοινής γνώμης υψώνουν πνευματικά φράγματα στα μηνύματα τα οποία φαίνονται να εκπέμπονται από προπαγανδιστικούς μηχανισμούς. Για να αναδειχθεί μέσα από τον συνήθη επικοινωνιακό θόρυβο, το μήνυμα πρέπει να είναι οργανικό, δηλαδή να στηρίζεται σε εγγενή χαρακτηριστικά. Για να εξασφαλιστεί η σύγκλιση των προσπαθειών, το προβαλλόμενο θέμα πρέπει να πείθει και να εμπνέει αφ’ εαυτού όλους τους εμπλεκομένους φορείς.
Το θέμα αυτό υπάρχει, είναι η Θάλασσα. Στην εποχή μας, ο κόσμος της θάλασσας είναι το νέο σύνορο της ανθρωπότητας, από όλες τις απόψεις: παλαιές, όπως οι μεταφορές· νέες, δηλαδή επικοινωνιακές, οικονομικές, περιβαλλοντικές και γεωπολιτικές. Η σχέση των Ελλήνων με τη θάλασσα απλώνεται στον χρόνο και στον χώρο, εθνική, πολιτισμική, κοινωνική, οικονομική. Η Ιστορία μας από την αρχαιότητα και εντεύθεν είναι θαλασσινή. Η παγκόσμια οικονομική παρουσία μας είναι, κυρίως, η εμπορική ναυτιλία. Αυτήν ακριβώς τη θεματική, άλλωστε, επιδιώκουν να καρπωθούν οι ιστορικοί μας ανταγωνιστές, με τη νεο-οθωμανική αναθεωρητική χαρτογραφία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Επιβάλλεται, επομένως, να εστιάσουμε στη θαλασσινή θεματική. Οι ιστορικοί έχουν κατ’ επανάληψη αναδείξει την αποφασιστική σημασία της θάλασσας στον διαχρονικό αγώνα για την ελευθερία – από τους περσικούς πολέμους ώς τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Ο εφοπλιστικός κόσμος μπορεί να διαρρήξει τη διακριτική του σιωπή και να αναδείξει διεθνώς τα επιτεύγματά του. Τέλος, το συμβολικό μας κεφάλαιο, η Αρχαιότητα, πρέπει να προβληθεί ως δημιουργία ενός θαλασσινού κόσμου. Η Αρχαία Ελλάδα είναι μια πολυκεντρική πολιτισμική οντότητα, τη γεωγραφική ενότητα της οποίας εξασφάλιζαν οι θαλάσσιοι δρόμοι. Η εικόνα μιας Ελλάδας σε συνέχεια με το παρελθόν και με δυναμική προβολή στο μέλλον μπορεί να δομηθεί μόνον γύρω από τον θαλασσινό άξονα. Αυτό το μήνυμα πρέπει να επαναλαμβάνεται μεθοδικά και στερεότυπα, σε κάθε επικοινωνία μας με τον έξω κόσμο. Εάν υιοθετήσουμε αυτή την «κατηγορική προσταγή», η εικόνα της Ελλάδας θα αναβαθμιστεί τάχιστα.
Ο Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα ΝΕΑ