Jacqueline du Pré: Ένα μουσικό φαινόμενο, μια τραγική γυναικεία προσωπικότητα
Γράφει η ‘Εφη Αγραφιώτη στο μουσικό περιοδικό TAR
Ήμουν ευτυχής όταν επιτέλους κατάφερα να δω, πολύ πρόσφατα, την ταινία Hilary and Jackie που η αδελφή της μεγάλης βιολοντσελίστριας αφιέρωσε στη μνήμη της. Στη μέση περίπου της ταινίας στο άκουσμα του δεύτερου μέρους του κοντσέρτου του Ελγκαρ, που συνοδεύει τόσο δυνατά την εικόνα, ένιωσα ότι είμαι πια εγκλωβισμένη στο τραγικό χαρακτηριστικό της ζωής της μεγάλης μουσικού, ίσως μάλιστα για πρώτη φορά να συνέδεσα τόσο τη μουσική του Έλγκαρ με την ανθρώπινη εμπειρία και τον πολύ μεγάλο πόνο. Σαν να ήξερε το 1919 ποιανού τη ζωή θα περιέγραφε με το κοντσέρτο αυτό τόσο δραματικά ο βρεττανός συνθέτης που είχε φύγει από τη ζωή το 1934, έντεκα χρόνια πριν τη γέννηση της ιδανικής του ερμηνεύτριας.
Η Jacqueline du Pré γεννήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 1945 στην Οξφόρδη σε οικογένεια που αγαπούσε τις καλές τέχνες από γενιές πίσω και υπηρετούσε τη μουσική. Η μητέρα της ήταν εξαιρετική πιανίστρια και καθηγήτρια πιάνου και ο πατέρας της ξεκίνησε από λογιστής και με τον καιρό ανεδείχθη ως συντάκτης και εκδότης ενός περιοδικού με τίτλο «Λογιστής». Στα πέντε της χρόνια η Ζακλίν άκουσε κάποιο συμμαθητή της να παίζει βιολοντσέλο και τότε, εντυπωσιασμένη ζήτησε να μάθει κι αυτή αυτό το όργανο. Με την αδελφή της που ήδη μάθαινε φλάουτο, έπαιζαν μαζί διάφορα κομμάτια στο δώμα του σπιτιού τους, η μητέρα τους μάλιστα τις βοηθούσε να επεκτείνουν το ρεπερτόριο με διασκευές.
Λίγα χρόνια μετά, στο Λονδίνο πλέον, η Jacqueline έγινε μαθήτρια του περίφημου William Pleeth. Στα 16 της έπαιξε για πρώτη φορά στο Wigmore αποσπώντας θερμές κριτικές. Πέντε χρόνια μετά ήταν η παγκόσμια γνωστή Jacqueline du Pré, συμμετείχε ως σολίστ με τις μεγαλύτερες ορχήστρες του κόσμου, ολοκλήρωσε την ηχογράφηση του κοντσέρτου του Έλγκαρ με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου και το κοντσέρτο του Ντήλιους με την Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα. Ταξιδεύει στην Αμερική όπου παίζει με τις διαπρεπέστερες συμφωνικές ορχήστρες κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης τουρνέ.
Το 1966 συνάντησε για πρώτη φορά τον μετέπειτα σύζυγό της, τον Ντάνιελ Μπαρεμπόιμ για τον οποίο ασπάστηκε την εβραϊκή θρησκεία προκειμένου να τον παντρευτεί ένα χρόνο μετά. Μαζί έπαιξαν και ηχογράφησαν τα κοντσέρτα του Χάυδν και του Μποκερίνι με την Αγγλική Ορχήστρα Δωματίου. Αυτός ο γάμος προβαλλόταν σαν ιδανικός, με συνεχείς αναφορές σε δυο άλλους μουσικούς συζύγους, την Κλάρα και τον Ρόμπερτ Σούμαν. Στην πραγματικότητα πριν από το 1980 που η μεγάλη τσελίστρια εισήλθε στην χωρίς επιστροφή φάση της αρρώστιας της, της σκλήρυνσης κατά πλάκας δηλαδή, ο Μπαρεμπόιμ είχε κρυφά δημιουργήσει άλλη οικογένεια. Μεταξύ 1980-1985 απέκτησε 2 παιδιά με την ‘Ελενα Μπασκίροβα, πιανίστρια και μαέστρο, κόρη του πιανίστα και (κυρίως) καθηγητή πιάνου, Ντμίτρι Μπασκίροφ. Η τραγική γυναίκα, εισέπραξε το ποτήρι της προδοσίας, το υπέμεινε χωρίς να παραπονεθεί ποτέ και το ήπιε μέχρι το τέλος, αφού είχε καταλάβει από νωρίς τα εξωκαλλιτεχνικά κατορθώματα του μεγάλου της έρωτα.
Μεταξύ του 1970 και του 1972, όταν η φήμη της βρισκόταν στο ζενίθ, διαπιστώνει κάποια συμπτώματα κακής υγείας και παρατηρεί τις αντοχές της να πέφτουν συνεχώς. Οι γιατροί της συνιστούν να ξεκουραστεί κι εκείνη για ένα χρόνο ματαιώνει τις καλλιτεχνικές υποχρεώσεις της και αποσύρεται. Το 1973 η διάγνωση της σκλήρυνσης κατά πλάκας πέφτει σαν κεραυνός στην οικογένεια της αλλά και τους θαυμαστές της. Προσπαθεί να πολεμήσει την αρρώστια και να στηρίξει την ψυχολογία της παίζοντας σε αρκετές συναυλίες, πολλές εκ των οποίων με φιλανθρωπικό σκοπό και με την σύμπραξη μεγάλων μουσικών συνεργατών της, του βιολονίστα Ιζαάκ Πέρλμαν, του βιολίστα Πίνχας Τσούκερμαν και άλλων. Ηχογραφεί τις σονάτες του Σοπέν και του Φρανκ. Στα μέσα του 1973 πείθει τον εαυτό της ότι δεν μπορεί πια να παίζει στο κοινό. Χάνει την αίσθηση της αφής, τρέμουν τα χέρια της, χάνει την αίσθηση του χώρου και των αποστάσεων, ζαλίζεται συνεχώς και χάνει αιφνιδιαστικά την ισορροπία της. Δεν πρόκειται για μια συνηθισμένη μορφή της σκλήρυνσης κατά πλάκας αλλά για μια πολύπλοκη, συνδυαστική επιθετική μορφή της. Ξεχειλίζει από απελπισία όταν πραγματοποιεί μερικές κακές ερμηνείες εν μέσω μερικών άλλων όπου τα προβλήματα δεν φανερώθηκαν στο κοινό. Η Jacqueline du Pré δήλωσε «τέλος», μετά από ένα κοντσέρτο στο Λονδίνο με μαέστρο τον Ζούμπιν Μέετα. Δεν ακούμπησε πλέον το βιολοντσέλο, στράφηκε σε κάτι που πάντοτε αγαπούσε, τη διδασκαλία, προσπαθώντας να παρηγορηθεί από τη σχέση της με τους νέους τσελίστες. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν θα επανακτήσω την κινητικότητα μου, τους έλεγε. Το πεπρωμένο μας δεν το γνωρίζουμε…Πιστεύω στη ρεαλιστική αισιοδοξία μου και δεν έχω ευσεβείς πόθους και ξεσπούσε στο γνωστό της δυνατό γέλιο, αφήνοντας σε μεγάλη αμηχανία τους συνομιλητές.
Με ένα πικρό χαμόγελο δέχεται τιμές από πανεπιστήμια και μουσικούς φορείς και το 1982, σε πολύ προχωρημένη, τραγική κατάσταση ανακηρύσσεται Μουσική προσωπικότητα της Χρονιάς. Έσβησε σαράντα δύο ετών, μετά από δεκαπέντε οικτρά χρόνια, πικραμένη, απογοητευμένη και προδομένη το 1987, στις 19 Οκτωβρίου. Είπαν ότι ήταν η μεγαλύτερη μουσικός της Αγγλίας τα τελευταία 300 χρόνια. Μόνο που αυτό ίσως δεν τη βοήθησε σε τίποτα..
Είναι εντυπωσιακό που παραμένει ζωντανή στους φιλόμουσους όλης της γης, είκοσι και πλέον χρόνια μετά το χαμό της! Διαβάζονται τα βιβλία που γράφτηκαν γι αυτήν, τα ντοκυμαντέρ για την πληθωρική προσωπικότητά της σημειώνουν μεγάλη ακροαματικότητα, οι δίσκοι της πουλάνε αντίτυπα που δύσκολα εν ενεργεία μουσικοί μπορούν να επιτύχουν.
Από τα καλύτερα βιβλία είναι αυτό της Elizabeth Wilson : Jacqueline du Pre: Her Life, Her Music, Her Legend – εκδ. Arcade. Αποτελείται από 460 περίπου σελίδες. Βιβλίο γι’ αυτήν, στηριγμένο αποκλειστικά στις αναμνήσεις έγραψαν και τα αδέλφια της, με τίτλο Μια μεγαλοφυία στην οικογένεια που μάλιστα προκάλεσε και την μόνη ίσως αντίδραση, διαχρονικά, από την πλευρά του Μπαρεμπόιμ. Ο ίδιος εξέφρασε την πικρία του και δήλωσε ότι θα μπορούσαν να περιμένουν το θάνατό του, για να πουν όσα λέγονται στο βιβλίο αυτό σε μια προσπάθεια να πείσει ότι αυτά είναι ανακρίβειες και δεν ξέρει κανείς τους λόγους που οδήγησαν στις αποφάσεις του για διπλή ζωή.. Οι συγγραφείς δεν δίστασαν πράγματι να δώσουν στο αναγνωστικό κοινό πληροφορίες ιδιωτικής μορφής για την τραγική ιστορία της αδελφή τους, που χρωμάτιζαν με γκρίζο και ροζ χρώμα την «υπεράνω κάθε υποψίας προσωπική της ζωή», προσθέτοντας στην επικρατούσα δημόσια εικόνα της σταγόνες τραγωδίας.
ΑΚΟΥΣΤΕ ΣΤΟ ΤaR-radio.com:
JACQUELINE DU PRE – A lasting inspiration
Η μεγάλη μουσικός έπαιζε με δύο Στραντιβάριους, με το πρώτο, κατσκευασμένο το 1673 έπαιζε μέχρι το 1964. Το όργανο αυτό πήρε το όνομά της και τώρα πια ονομάζεται du Pré Stradivarius. Το 1964 απέκτησε το Stradivarius Davidov με το οποίο ηχογράφησε τις σονάτες του Μπραμς και τα κοντσέρτα του Έλγκαρ και του Σούμαν. Το όργανο αυτό λέγεται ότι το αγόρασε γι’ αυτήν ο γνωστός σχεδιαστής μόδας και θερμός θαυμαστής της L. Vuitton χωρίς ποτέ ο ίδιος να το κοινοποιήσει. Στη συνέχεια αποδόθηκε στο ίδρυμα που έχει ιδρύσει ο Vuitton για την προβολή των τεχνών και που φέρει το όνομά του. Με το όργανο αυτό παίζει σήμερα ο Yo Yo Ma. Στη συνέχεια η du Pré έπαιξε με άλλα δύο όργανα, ένα Goffriller κι ένα σύγχρονο, του κατασκευαστή Sergio Paresson. Το τελευταίο τσέλλο ο Μπαρεμπόιμ πρόσφατα το δάνεισε σε νεαρό ισραηλινό μουσικό σαν επιβράβευση για την ελπιδοφόρα του καρριέρα.
Ό Christopher Nupen, συνεργάτης του BBC, ήταν φίλος της Ζακλίν και του Μπαρεμπόιμ, τους ακολούθησε συχνά σε συναυλίες τους. Έχασε από καρκίνο τη σύζυγό του, 39 μόλις ετών, την ίδια περίπου εποχή που έφυγε η τσελίστρια. Παρήγαγε για την τηλεόραση το υπέροχο ντοκιμαντέρ Jacqueline du Pré (1945-1987) που κυκλοφορεί και στο εμπόριο. Λέει μεταξύ άλλων γι αυτήν : δύο μέρες πριν πεθάνει, σε τραγική κατάσταση, γελούσε αυθόρμητα, με αγάπη, μάλιστα χωρίς να έχει ειπωθεί κάτι τόσο αστείο.. ήταν ένας άνθρωπος τίμιος και μέχρι το τέλος πλήρης, με πνεύμα μοναδικό, με απέραντη δύναμη, με υπομονή και κατανόηση, λάτρευε τους δικούς της, δεν επιβάρυνε ποτέ με τα τραγικά της συναισθήματα, ούτε καν στα τελευταία της, τους φίλους, δεν παραπονιόταν, δεχόταν με αγάπη τη ζωή και τους ανθρώπους.
Δείτε και ακούστε την Jacqueline du Pré :
http://www.youtube.com/watch?v=MlMfOEKZr_0&NR=1
http://www.youtube.com/results?search_type=&search_query=du+pre+jacqueline&aq=1&oq=du+pre
http://www.youtube.com/watch?v=TwkQHhwDvuU
http://www.youtube.com/watch?v=hH2C3VMfwPY
http://www.youtube.com/watch?v=k0PBUis8O50&NR=1
Επιμέλεια σελίδας TAR : Κώστας Γρηγορέας
