Η πανδημία άλλαξε τον τρόπο που ζούμε και τον τρόπο που σκεφτόμαστε, επιταχύνοντας και επεκτείνοντας σε όλο τον κόσμο κατακλυσμιαίες μεταβολές οι οποίες εκκολάπτονταν τις προηγούμενες δεκαετίες. Περιορισμοί ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, βιομετρική επιτήρηση, τηλεργασία και τηλεκπαίδευση, κοινωνική πειθάρχηση και εργασιακή απορρύθμιση, βιοπολιτικές ρυθμίσεις και αποικιοποίηση του φαντασιακού συνθέτουν τον νέο μεταπανδημικό κόσμο, όπου η ψηφιακή συνδεσιμότητα υποκαθιστά τη σωματοποιημένη επικοινωνία.
Μέσα από τα συντρίμμια του παλιού κόσμου ξεπροβάλλει ένας νέος ανθρωπολογικός τύπος, ένας «Μετα-Ανθρωπος» όπως τον αποκαλεί ο γιατρός και ζωγράφος Θανάσης Δρίτσας στο πρόσφατο βιβλίο του με τον τίτλο «Πανδημιολόγιον».
Θανάσης Δρίτσας
Ο λόγος του Θ. Δρίτσα είναι γλαφυρός, οξύς, ευθύβολος και δηκτικός. Με αφορμή την απόφαση να χαλαρώσουν τα περιοριστικά μέτρα αρχίζοντας από το άνοιγμα κομμωτηρίων και κέντρων αισθητικής-νυχάδικων, σχολιάζει τον «πολιτισμό των ελεύθερων ονύχων», όπου ο νέος, ευτελής και ακίνδυνος Μετα-Ανθρωπος, τον οποίο αποκαλεί «Homo Novus Epidemicus», θα αναβαθμιστεί πλέον οριστικά με σούπερ-μάρκετ, κομμωτήριο, νυχάδικο, ακριβό κινητό, αλλά «χωρίς τέχνη, χωρίς σχολεία, χωρίς αθλητισμό, χωρίς πολιτισμό, χωρίς εσωτερική ζωή, με προτεραιότητες τις στοιχειώδεις για μια μελλοντική ζωή ανάλογη με εκείνη της αμοιβάδας».
Ενα μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στις ανορθολογικές όψεις αντιμετώπισης της πανδημίας από μεγάλο τμήμα του πληθυσμού: Γιατί πολλοί δεν αποδέχονται την πραγματικότητα και αρνούνται τη βοήθεια της επιστήμης σε μια στιγμή κρίσιμη για την επιβίωσή τους;
Η απάντηση που προτείνει ο συγγραφέας είναι ότι η ιατρική επιστήμη έκανε τεράστια βήματα σε διαγνωστικό και θεραπευτικό επίπεδο, όμως έμεινε πίσω στο επίπεδο της επικοινωνίας και της ενσυναίσθησης. Με βάση πρόσφατη μελέτη της γιατρού Lisa Rosenbaum, επισημαίνεται ότι οι αρνητές δεν απορρίπτουν πρωτίστως την ορθολογική σκέψη, αλλά εκφράζουν τη δυσπιστία τους απέναντι στις αξίες των ανθρώπων της επιστήμης.
Ετσι, η κρίση αξιοπιστίας της πολιτικής συμπληρώνεται από την κρίση αξιοπιστίας της επιστήμης, μπλοκάροντας τους διαύλους επικοινωνίας με τους ανθρώπους. Ο ασθενής, γράφει ο Θ. Δρίτσας, για να ακούσει προσεκτικά τον γιατρό του πρέπει προηγουμένως να τον εμπιστευθεί, πρέπει να αισθανθεί ότι ο γιατρός τον νοιάζεται και σέβεται τις αξίες του. Το ίδιο, συμπληρώνουμε, μπορεί να ισχυριστεί κανείς και για τη σχέση της κοινωνίας με την πολιτική τάξη.
Το βιβλίο ξεκινάει με μια εξομολόγηση του συγγραφέα: Από νέος παθιάζεται με τη ζωγραφική, την οποία αποκαλεί «αυτοθεραπεία μέσω της τέχνης», ένα «ψυχοθεραπευτικό δημιουργικό εργαλείο σε περιόδους με άγχος και ένταση». Μπροστά στην ψυχολογική πίεση που άσκησε στη ζωή όλων μας η πανδημία, ο «ζωγραφικός του εαυτός» επανέρχεται ως ανάγκη αποσυμπίεσης. Τα πρωτότυπα σχέδιά του με χρωματιστούς μαρκαδόρους, που απεικονίζουν την αλλοίωση, την παραμόρφωση, την παράνοια που υπέστη η ζωή μας, περιλαμβάνονται στο τέλος του βιβλίου, χιουμοριστικά, θλιμμένα, συγκλονιστικά.
Το πυκνό, στοχαστικό βιβλίο του Θ. Δρίτσα για την πανδημία είναι γεμάτο φιλοσοφικά εναύσματα, ποίηση, μουσική και ζωγραφική. Αυτό που κινητοποιεί τη σκέψη του, παραφράζοντας τον Μαρκούζε, είναι ο ορθολογιστικός χαρακτήρας της ανορθολογικότητας των μεταπανδημικών κοινωνιών. Το διακύβευμα για τον συγγραφέα δεν είναι να διασώσουμε μόνο τον εαυτό μας, «αλλά τις αξίες, το κλίμα και τον πλανήτη». Ενα βιβλίο γραμμένο από έναν γιατρό-καλλιτέχνη, που με τη σύνθεση της αισθητικής και της στοχαστικής διάστασης επιτελεί για τον αναγνώστη μια ιαματική λειτουργία.
*Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, πρόεδρος του Ιδρύματος Τσάτσου