ΝΙΝΑ ΜΑΚΑΡΟΒΑ
(1908 – 1976)
Γράφει η ‘Εφη Αγραφιώτη
Η Nina Vladimirovna Makarova αν και ήταν σαφές από τα μαθητικά της χρόνια ότι επρόκειτο για σπουδαία μουσική φύση με αξιοπρόσεκτο ταλέντο στη σύνθεση και την διεύθυνση ορχήστρας, αποδέχτηκε από τα είκοσι πέντε της να μοιραστεί τη μουσική τέχνη και να συν-δημιουργήσει στο πλευρό του συζύγου της Aram Khachaturian. Ήταν δεξί χέρι του στην σύνθεση, του πρόσφερε υπηρεσίες κριτή, συμβούλου και γραμματέα, «οδηγώντας τον πιο πέρα», όπως ο ίδιος ομολογούσε. Παράλληλα η Μακάροβα ασχολήθηκε με την διδασκαλία αλλά έγραψε πολλά κείμενα ως αναλύσεις των έργων του. Μαζί με τον Χατσατουριάν συνέθεσαν κάποια κομμάτια, όπως αυτά που ακούστηκαν σε θεατρικές παραστάσεις (Μια Αληθινή Ιστορία, πρώτη παρουσίαση 1947, Μόσχα, στο Θέατρο του Κόκκινου Στρατού, Ανοιξιάτικο Κύμα, πρώτη παρουσίαση 18 Νοεμβρίου 1953, Μόσχα, Θέατρο του Σοβιετικού Στρατού). Οι κακές γλώσσες λένε ότι κάμποσες ενορχηστρώσεις έργων του είναι δικές της εργασίες.
Η Μακάροβα δεν άφησε την πιανιστική σταδιοδρομία να γίνει ανάμνηση, ευτυχώς. Μέσα από αυτήν οι φιλόμουσοι άκουσαν τις συνθέσεις της και εμείς οι επόμενοι εκτιμούμε σήμερα τη μουσική της για πιάνο, όπως επίσης και την εξαιρετική μουσική δωματίου που συνέθεσε. Δυστυχώς τα έργα είναι εγκλωβισμένα σε νομικούς λαβυρίνθους και δεν μπορεί κανείς εύκολα να τα εντοπίσει στους εκδοτικούς οίκους της δύσης. Οι ρωσικές μουσικές εκδόσεις ( αναλόγως της εποχής γνωρίσαμε τον εκδοτικό τους οίκο ως Muzgiz, Muzika, Gosudarstvennoe Muzgizl’noe Izdatel’stvo) ανήγγειλαν το 2007 την πρόθεσή τους να πωλούν στο διαδίκτυο τα δικά τους μουσικά βιβλία αλλά δεν ολοκληρώθηκε το σχέδιο μέχρι στιγμής. Το βιβλίο τριακοσίων τριάντα σελίδων για την ζωή και την δραστηριότητα της Μακάροβα σε όλα τα επίπεδα, που έγραψε στα ρωσικά η Aleksandra Vasilevicha Sveshnikova με τίτλο Stati, vospominaniia και κυκλοφορεί από το 1998 μπορεί να ικανοποιήσει μόνον τους καλούς γνώστες της ρωσικής γλώσσας, αφού δεν είναι μεταφρασμένο.
Κάτι που η Μακάροβα κατάφερε να γευτεί ως απολύτως προσωπική της επιτυχία , ήταν που διηύθυνε τη Συμφωνία της στη Μόσχα στις 12 Ιουνίου 1947, μετά από δεκαετή προσπάθεια. Υπάρχει ντοκουμέντο, αλλά κατοικεί στα θησαυροφυλάκια της δισκογραφικής σοβιετικής εταιρίας Melodiya. Η Συμφωνία ξαναπαίχτηκε και ηχογραφήθηκε.
Νίνα Μακάροβα-Αράμ Χατσατουριάν, 1942
Η Συμφωνία της σε ρε ελάσσονα γράφτηκε το 1938 και έκανε πρεμιέρα στη Μεγάλη Αίθουσα του Ωδείου της Μόσχας με την ορχήστρα του Ωδείου Τσαϊκόφσκι με διευθυντή ορχήστρας τον Β. L.. Kubatsky. Πρόκειται για έργο βασισμένο σε θεματικά ψήγματα παρμένα από δημοτικά τραγούδια αλλά όχι εξ αντιγραφής. Η ίδια πίστευε στην ανάγκη δημιουργικής επενέργειας του συνθέτη πάνω στη μελωδία ενός τοπικού ή εθνικού τραγουδιού.
Θα σημειώσω λίγα στοιχεία που αφορούν στο πρώτο μέρος, Allegro Moderato. Θυμίζει τη μουσική του Μιασκόφσκι, του βασικού της δασκάλου. Η συνθέτρια δίνει το πρώτα θέμα στο φλάουτο. Το δεύτερο θέμα, το οποίο ακούγεται επίσης από το φλάουτο, έχει τη μορφή ενός λαϊκού τραγουδιού. Ένα τρίτο θέμα, τρυφερό, σαν νανούρισμα, παρουσιάζεται από το όμποε και κλαρινέτο. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης αφήνει μια δραματική υπερβολή να ολοκληρωθεί. Στην coda ο ήχος μας μεταφέρει σε μια λειτουργία. Ακούστε το έργο σε νέα ηχογράφηση εδώ:
Ένα από τα όργανα που αγαπούσε ιδιαίτερα η Μακάροβα ήταν η άρπα. Δεν είναι τυχαίο που οι αρπιστές έχουν στο ρεπερτόριό τους συνθέσεις της όπως η Πομπή της Νεφερτίτης και Βαλς.
Το ψευδώνυμο της Μακάροβα ήταν «Gayane» και με αυτό την αναγνώριζε ο κόσμος.
To όνομα παραπέμπει άμεσα στον τίτλο της μουσικής μπαλέτου του Αράμ Χατσατουριάν, έργο γραμμένο πάνω στην αρχική του σύνθεση με τίτλο Ευτυχία, που κι αυτή ήταν μουσική μπαλέτου και πρωτοπαίχτηκε στο Ερεβάν το 1939. Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι μια νεαρή γυναίκα, η Gayane, που εργάζεται σε ένα κολχόζ σε ορεινή περιοχή κοντά στα εθνικά σύνορα. Πιθανότατα λοιπόν το ψευδώνυμο της κυρίας Χατσατουριάν να βάφτισε το έργο που είναι πολύ αγαπητό, πάντως το όνομα Gayane είναι γνωστό αρμένικο θηλυκό όνομα.
Aram Khachaturian and Nina Makarova 1971
Οι συνθέσεις της Νίνα Μακάροβα έμειναν στη σκιά εκείνων του συζύγου της. Ανάμεσά τους πολλά κομμάτια για πιάνο. Οι καλύτερα προβαλλόμενες αν και σπάνια παιζόμενες συνθέσεις της, είναι: Two melodies for oboe and piano, Piano sonatina, Violin sonata, Two melodies for violin and piano, 6 etudes for piano, Cantata for molotov, (αυτό πραγματικά ήθελα να το ακούσω…) Song cycles, Children s song, Vocalization and Memory (cello), Courage (opera), Zoja (opera), Nefertitis procession και Waltz for harp. Πολλά ακόμα έργα, παιδαγωγικά, δεξιοτεχνικά, μουσική δωματίου, τραγούδια, σωπαίνουν περιμένοντας την πολυπόθητη ευτυχή συγκυρία. Κυκλοφορεί ένας διπλός δίσκος παλαιάς ηχογράφησης με έργα της Μακάροβα στην Wanderer Records.
Η Μακάροβα άρχισε να συνθέτει μαθήτρια ακόμα. Oι πιο ώριμες συνθέσεις της γεννήθηκαν στα πολύ δημιουργικά γι αυτήν χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών της με καθηγητή και μέντορα τον Νικόλα Μιασκόφσκι. Σημαντική επιρροή άσκησαν επάνω της οι εξαιρετικοί συνεργάτες της, οι ερμηνευτές κυρίως, στη δεκαετία 1925-1935. Συνέχισε να συνθέτει μέχρι το τέλος, που επήλθε δύο χρόνια πριν από το θάνατο του συζύγου της. Στην πορεία της ζωής της όλα άλλαξαν πολλές φορές ροή, αλλά η ίδια παρέμεινε ένας βαθιά και ουσιαστικά σκεπτόμενος άνθρωπος, που μελετούσε συνεχώς, όχι μόνο μουσική και που τα δεκάδες ταξίδια εκτός Σοβιετικής Ένωσης την δίδασκαν άλλους τρόπους να παίζει και να γράφει μουσική εξ ίσου σημαντικούς με τον ρωσικό.
Η Νίνα Μακάροβα ως πιανίστα έπαιξε συχνά σε συναυλίες τα δικά της έργα. Έχει εμφανιστεί σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Ελβετία, η Κούβα, η Αυστρία, η Βραζιλία, η Γαλλία, η Ιταλία, και η Ελλάδα. Μια ακόμα γυναίκα στη σκιά, θελκτική, ενδιαφέρουσα, άγνωστη.
