Ιταλικός φουτουρισμός: ένα αμφιλεγόμενο καλλιτεχνικό κίνημα του 20ού αιώνα που υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές.
Ο φουτουρισμός ήταν ένα εξαιρετικά δημοφιλές καλλιτεχνικό κίνημα. Αντιπροσώπευε τη δύναμη της νεωτερικότητας και εξυμνούσε τις μηχανές, την ταχύτητα και την τεχνολογία. Συνέδεσε καλλιτέχνες όπως ο Luigi Russolo, ο Carlo Carrà, ο Filippo Tommaso Marinetti, ο Umberto Boccioni και ο Gino Severini. Λόγω των δεσμών του με τον ιταλικό φασισμό, το κίνημα είναι επίσης αρκετά αμφιλεγόμενο. Ακολουθούν εννέα γεγονότα για τον ιταλικό φουτουρισμό που πρέπει να γνωρίζετε.
1. Ο ιταλικός φουτουρισμός ξεκίνησε με ένα τροχαίο ατύχημα
Η απομάκρυνση από τα παλιά και η καταγγελία της παράδοσης δεν είναι και τόσο πρωτοποριακή ιδέα για τα προοδευτικά καλλιτεχνικά κινήματα όλων των εποχών. Ωστόσο, ο ιταλικός φουτουρισμός ήταν ίσως η πιο ριζοσπαστική προσπάθεια να καεί η κληρονομιά του παρελθόντος. Αυτό το έντονο και βαθιά αμφιλεγόμενο κίνημα διήρκεσε μόλις μια δεκαετία, με αρκετές σύντομες αναβιώσεις τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, ο φουτουρισμός είχε τεράστιο αντίκτυπο στη σύγχρονη ιστορία της τέχνης.
Το 1908, ένας 32χρονος πλούσιος, εκκεντρικός ποιητής ονόματι Filippo Tommaso Marinetti επέστρεφε με το Fiat του στο σπίτι του από το πάρτι ενός φίλου του έξω από το Μιλάνο. Οπαδός της σύγχρονης τεχνολογίας και των προόδων της, ο Marinetti έτρεχε με υπερβολική ταχύτητα και παραλίγο να χτυπήσει δύο ποδηλάτες στο δρόμο. Για να αποφύγει τη σύγκρουση, ο Μαρινέτι αναγκάστηκε να στείλει το αυτοκίνητό του σε ένα χαντάκι, καταστρέφοντας το όχημα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα είχαν τρομοκρατηθεί από αυτό το ατύχημα, αλλά όχι ο Μαρινέτι. Γι’ αυτόν, αυτό ήταν μια επιφοίτηση. Η αιματοβαμμένη ταχύτητα, η ανεξέλεγκτη δύναμη ενός μηχανισμού, το ρίσκο και η βία ήταν όλα τα καθοριστικά σημάδια μιας νέας εποχής, ενός νέου κόσμου και μιας νέας Ιταλίας. Το 1909 δημοσίευσε το Μανιφέστο του Φουτουρισμού, ξεκινώντας επίσημα ένα νέο καλλιτεχνικό κίνημα που προοριζόταν να μεταμορφώσει τη χώρα.
2. Οι φουτουριστές επαίνεσαν τη νεωτερικότητα, την ταχύτητα και τη βία
Η κίνηση, η ταχύτητα και η σύγχρονη τεχνολογία γοήτευαν τους φουτουριστές. Το φουτουριστικό έργο τέχνης, αν και το ίδιο στατικό, έπρεπε να μεταδίδει μια αίσθηση κίνησης. Η χρήση διαφόρων προοπτικών και οπτικών γωνιών ήταν μια δημοφιλής μέθοδος για την επίτευξη αυτού του αποτελέσματος. Αλλά ο φουτουρισμός είχε μια πολύ πιο ανησυχητική πτυχή πίσω από την ενασχόλησή του με τα μηχανήματα. Στο επίκεντρο του φουτουριστικού κινήματος, που επιβεβαιώνεται από τα γραπτά του Marinetti, ήταν η εξύμνηση του μιλιταρισμού, του επιθετικού ανδρισμού και της καταστροφής.
Ο βίαιος και δυνατός φουτουριστικός ανδρισμός δεν άφηνε πολύ χώρο σε αυτή τη φανταστική νέα Ιταλία για τις γυναίκες. Ο Μαρινέτι συνδύασε παραδόξως τον αγώνα για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών με εκκλήσεις να αποφεύγονται πάση θυσία οι γυναίκες, ώστε να μην υπονομεύουν τη νέα τάξη πραγμάτων. Όλα τα παλιά, συμπεριλαμβανομένων των εννοιών της αγάπης, της οικογένειας και του παραδοσιακού πολιτισμού, υποτίθεται ότι έπρεπε να εξαφανιστούν.
Ο Μαρινέτι συνδύασε παραδόξως τον αγώνα για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών με εκκλήσεις να αποφεύγονται οι γυναίκες πάση θυσία, ώστε να μην υπονομεύουν τη νέα τάξη πραγμάτων. Όλα τα παλιά, συμπεριλαμβανομένων των εννοιών της αγάπης, της οικογένειας και του παραδοσιακού πολιτισμού, υποτίθεται ότι έπρεπε να εξαφανιστούν. Τα μουσεία και οι βιβλιοθήκες, που θεωρούνταν νεκροταφεία της παλιάς γνώσης, επρόκειτο να κατεδαφιστούν. Οι στοργικές ιταλίδες μητέρες υποτίθεται ότι αποδυνάμωναν το έθνος με την αγάπη τους και τα απομεινάρια της αρχαίας ρωμαϊκής τέχνης στέκονταν εμπόδιο στην πρόοδο.
3. Ο ιταλικός φουτουρισμός δεν περιορίζεται στη γραφή και τη ζωγραφική
ιταλικός φουτουρισμός santelia new city sketch 1914
Antonio Sant’Elia, ένα από τα σκίτσα για το έργο The New City, 1914, μέσω του Art History Project
Στα τρία χρόνια από το 1909 έως το 1912, οι φουτουριστές δημοσίευσαν δεκάδες μανιφέστα σχετικά με την τέχνη, την πολεοδομία, τον γάμο, την κουζίνα, τη μόδα, τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων και σχεδόν κάθε άλλη πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Δεν είναι περίεργο που οι τάξεις τους δεν αποτελούνταν μόνο από καλλιτέχνες και συγγραφείς. Ανάμεσά τους ήταν και ένας συνθέτης ονόματι Λουίτζι Ρουσόλο, ο οποίος εγκατέλειψε τα παραδοσιακά όργανα υπέρ των μηχανημάτων που τρίζουν, βρυχώνται και ουρλιάζουν.
Ο Umberto Boccioni, ένας νεαρός καλλιτέχνης που προσηλυτίστηκε στον φουτουρισμό από τον δάσκαλό του Giacomo Balla, επικεντρώθηκε στη γλυπτική. Οι πολυπροοπτικές συνθέσεις του έμοιαζαν με εκείνες του αναλυτικού κυβισμού. Ο Balla δεν ήταν μόνο καλλιτέχνης αλλά και σχεδιαστής φουτουριστικών ανδρικών ενδυμάτων. Σχεδίαζε κοστούμια τριών κομματιών με απλές σιλουέτες από υφάσματα σε έντονα χρώματα με τολμηρά γεωμετρικά σχέδια.
Ο αρχιτέκτονας Antonio Sant’Elia σχεδίασε πόλεις για το μέλλον γεμάτες με ψηλούς ουρανοξύστες που συνδέονται με βεράντες και γέφυρες.
Και αν το έργο του Sant’Elia σας φαίνεται παράξενα οικείο, είναι πιθανώς επειδή τα σχέδιά του χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των δυστοπικών αστικών τοπίων στην ταινία Metropolis του 1927 και στην κλασική καλτ ταινία Blade Runner του 1982.
4. Ο Μαρινέτι ήθελε να απαγορεύσει τα ζυμαρικά
φουτουριστικό δείπνο φωτογραφία 1930
Μια φωτογραφία που τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια ενός φουτουριστικού δείπνου, τη δεκαετία του 1930, μέσω του Der Spiegel
Ο Μαρινέτι και η ομάδα του σχεδίαζαν να κάνουν μεγάλες αλλαγές. Οι φουτουριστές δεν ασχολήθηκαν μόνο με την τέχνη, την τεχνολογία, την αρχιτεκτονική και το ντιζάιν, αλλά και με την ιταλική διατροφή.Στο Μανιφέστο της φουτουριστικής μαγειρικής του 1930, που συνοδεύεται από ένα φουτουριστικό βιβλίο μαγειρικής, ο Marinetti κατήγγειλε έναν άλλο εχθρό του, υπεύθυνο για το ότι οι Ιταλοί έγιναν τεμπέληδες, βαρείς και αργοί.Ο εχθρός ήταν τα ζυμαρικά!
Ωστόσο, η απαγόρευση των ζυμαρικών δεν ήταν ιδέα του Marinetti. Μετά την άνοδο του Μπενίτο Μουσολίνι στην εξουσία τη δεκαετία του 1920, ο δικτάτορας άρχισε να ανησυχεί για την εξάρτηση των Ιταλών από το εισαγόμενο σιτάρι. Το ρύζι ήταν πολύ πιο εύκολο και φθηνότερο να καλλιεργηθεί στην εγχώρια αγορά, οπότε οι φασίστες ξεκίνησαν μια εκστρατεία κατά των ζυμαρικών και υπέρ του ρυζιού, στην οποία ο Μαρινέτι προσχώρησε πρόθυμα. Ωστόσο, η μετάβαση στο ρύζι δεν ήταν επαρκής για τη φουτουριστική γαστρονομική επανάσταση. Ο φουτουριστής ιδεολόγος πίστευε ότι το φαγητό έπρεπε να είναι μια εμπειρία και μια καλλιτεχνική παράσταση, αποσυνδεδεμένη από τον διατροφικό της σκοπό. Ο Μαρινέτι πρότεινε ότι οι Νέοι Ιταλοί θα έπρεπε να παίρνουν όλα τα θρεπτικά συστατικά τους από άγευστα χάπια και σκόνες, επιφυλάσσοντας την πράξη του φαγητού μόνο για ειδικές περιστάσεις. Οι φουτουριστικές συνταγές συχνά αποτελούνταν από περίεργους συνδυασμούς προϊόντων. Τα γεύματα έπρεπε να σερβίρονται σε ιδιαίτερο περιβάλλον με ηχητικά και απτικά εφέ.
5. Χαιρέτισαν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι που συνέβη στην πραγματικότητα
boccioni ζωγραφική της πόλης 1910
The City Rises του Umberto Boccioni, 1910, μέσω του MoMA, Νέα Υόρκη
Μαζί με την ταχύτητα, την ενέργεια και την πρόοδο, οι φουτουριστές εξύμνησαν επίσης τον πόλεμο και τη βία. Ο Μαρινέτι αποκαλούσε τον πόλεμο τη μοναδική υγιεινή του κόσμου. Οι συνάδελφοί του φουτουριστές καλωσόρισαν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αρκετοί νέοι φουτουριστές σκοτώθηκαν στη μάχη, συμπεριλαμβανομένου του αρχιτέκτονα Antonio Sant’Elia.
Μια από τις πιο δραματικές απώλειες ήταν ο θάνατος του Umberto Boccioni. Ο Boccioni δεν πέθανε στη μάχη, αν και έπεσε και ποδοπατήθηκε από το άλογό του κατά τη διάρκεια στρατιωτικών ασκήσεων τον Αύγουστο του 1916. Ορισμένοι μάρτυρες είπαν ότι ο θάνατος του Boccioni ήταν παρόμοιος με το έργο του The City Rises του 1910, το οποίο έδειχνε φιγούρες τρομαγμένων αλόγων και ανθρώπινων σωμάτων να συγκρούονται το ένα με το άλλο οδηγούμενα από την τρομακτική και ασταμάτητη δύναμη της ορμής.
Με την έναρξη του πολέμου, ο Μαρινέτι προσφέρθηκε εθελοντικά να ενταχθεί στην πειραματική μονάδα ποδηλατών που στάθμευε στα βουνά των ιταλοαυστριακών συνόρων. Η ιδέα της ποδηλασίας μέσα από τον ορεινό πόλεμο αποδείχθηκε αρκετά γρήγορα παράλογη. Η μονάδα διαλύθηκε, οπότε ο Μαρινέτι στράφηκε στην πολεμική δημοσιογραφία. Χρόνια αργότερα, πήγε και πάλι στον πόλεμο. Αυτή τη φορά ήταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και υπηρετούσε στο Ανατολικό Μέτωπο εναντίον της ΕΣΣΔ και των συμμαχικών δυνάμεων. Ήταν ένας σπάνιος φουτουριστής του οποίου η αντίληψη για τον πόλεμο δεν άλλαξε αφού έζησε από πρώτο χέρι τη μάχη.
6. Ο ιταλικός φουτουρισμός ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με τον φασισμό
severini τεθωρακισμένο τρένο ζωγραφική 1915
Τεθωρακισμένο τρένο σε δράση του Gino Severini, 1915, μέσω του Art History Project
Ο ιταλικός φουτουρισμός είναι ένα ευαίσθητο θέμα. Η ιστορία των καλλιτεχνικών καινοτομιών του κινείται παράλληλα με την ιστορία του ιταλικού φασισμού. Αν και η αρχή του φουτουρισμού προηγείται του καθεστώτος του Μουσολίνι, ο επιθετικός εθνικισμός και η πολεμοκαπηλεία των οπαδών του Μαρινέτι προετοίμασαν τα μυαλά της ιταλικής πνευματικής ελίτ για το τι επρόκειτο να ακολουθήσει. Ο στόχος των φουτουριστών να προκηρύξουν μια νέα μεγάλη Ιταλία συνέπεσε με τις πρώιμες ιδέες των Ιταλών φασιστών.
Μετά την άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία, ο Μαρινέτι πέρασε χρόνια προσπαθώντας να κάνει τον φουτουρισμό επίσημη τέχνη της φασιστικής Ιταλίας. Ο δικτάτορας, ωστόσο, δεν ήταν τόσο ενθουσιώδης γι’ αυτό, παρά το γεγονός ότι διατηρούσε στενές επαφές με ορισμένους από τους φουτουριστές. Ο Μουσολίνι κατανοούσε την ιδεολογική και πολιτική δύναμη που κατείχαν οι καλλιτέχνες, ωστόσο προτιμούσε να υποστηρίζει όλες τις μορφές τέχνης, αρκεί να συμφωνούσαν με την ατζέντα της κυβέρνησης.
Ωστόσο, άλλα ακροδεξιά καθεστώτα δεν έβλεπαν τον φουτουρισμό ως την τέχνη της νέας εποχής. Η διαβόητη γερμανική έκθεση “Εκφυλισμένη Τέχνη”, η οποία σχεδιάστηκε για να καταδικάσει οτιδήποτε μη παραστατικό και μη παραδοσιακό, περιελάμβανε έργα του Φουτουρισμού. Αν και οι Ναζί είδαν τα έργα αυτά ως ένα ακόμη παράδειγμα καταστροφής των ηθών, ο Μουσολίνι αρνήθηκε να οργανώσει την περιοδεύουσα έκθεση στην Ιταλία.
7. Υπήρχαν γυναίκες φουτουριστές
ιταλικός φουτουρισμός censi aerodance φωτογραφία 1933
Η Giannina Censi κατά τη διάρκεια της παράστασης Aerodance, 1933, μέσω AWARE
Παρά την επιθετικά μισογυνιστική στάση που εκφράστηκε στα μανιφέστα του Marinetti, γυναίκες καλλιτέχνες συμμετείχαν στο κίνημα. Ωστόσο, ανήκαν σε μεταγενέστερες γενιές φουτουριστών και η συμβολή τους δεν έτυχε τόσο μεγάλης προσοχής. Κάποια στιγμή, ο Μαρινέτι αποφάσισε να διευκρινίσει τις προηγούμενες ιδέες του για τις γυναίκες. Ίσως επειδή κατέληξε να παντρευτεί μια από τις γυναίκες φουτουριστές, την Benedetta Cappa. Αυτό που προφανώς ήθελε να πει ήταν ότι υπήρχε ανάγκη να καταστραφεί η παραδοσιακή εύθραυστη θηλυκότητα και να δημιουργηθεί χώρος για έξυπνες και ανεξάρτητες γυναίκες.
Η Κάππα ήταν πράγματι μια έξυπνη και ανεξάρτητη καλλιτέχνης. Αν και λιγότερο επιθετική και λιγότερο επιρρεπής σε τολμηρούς ισχυρισμούς, η Κάππα ήταν μια πραγματική διανοούμενη. Δουλεύοντας με χρώματα και κεραμικά, η Κάππα έδινε προσοχή στην υφή, συνδυάζοντας την οπτική εμπειρία με τη φυσική.
Μια άλλη φουτουρίστα ήταν η χορεύτρια Giannina Censi. Αν και εκπαιδευμένη στην κλασική γαλλική παράδοση, επινόησε το δικό της είδος χορού που ονομάστηκε aerodance, κατά τη διάρκεια του οποίου το σώμα της μιμούνταν την κίνηση του αεροπλάνου. Είναι ενδιαφέρον να γνωρίζουμε ότι η Censi ήταν ανιψιά της πρώτης Ιταλίδας πιλότου.
By Anastasiia S. Kirpalov MA Art History, Modern & Contemporary Art
