Πυρκαγιές και επιπτώσεις στη διατροφική αλυσίδα
Γράφει η Δήμητρα Ξενάκη, δρ Δομικής Χημείας Τροφίμων
Οι πυρκαγιές οδηγούν σε διάβρωση του εδάφους, επειδή το νερό τρέχει πιο γρήγορα στο γυμνό, ασταθές έδαφος σε δάση σοβαρά καμένα, με αποτέλεσμα τη μειωμένη γονιμότητα του εδάφους.
Οι πυρκαγιές αυξάνονται σε όλο τον κόσμο ως προς τη συχνότητα, τη σοβαρότητα και τη διάρκεια. Ο κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς μεγαλώνει σε ορισμένες συνθήκες, όπως π.χ. σε περιόδους ξηρασίας ή σε περιόδους με κύματα καύσωνα καθώς και σε περιόδους ισχυρών ανέμων.
Αυτή η αύξηση, δημιουργεί την ανάγκη κατανόησης των επιπτώσεων στην υγεία, από την έκθεση στις δασικές πυρκαγιές. Ο καπνός της πυρκαγιάς είναι ένα μείγμα επικίνδυνων ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως: NO2, όζον, αρωματικοί υδρογονάνθρακες ή μόλυβδος. Εκτός από τη μόλυνση του αέρα με τοξικούς ρύπους, οι πυρκαγιές επηρεάζουν ταυτόχρονα και το κλίμα, απελευθερώνοντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
Με την κλιματική αλλαγή, που οδηγεί σε υψηλότερες θερμοκρασίες και ξηρότερες συνθήκες και την αυξανόμενη αστικοποίηση των αγροτικών περιοχών, η περίοδος των πυρκαγιών ατυχώς, ξεκινά νωρίτερα και τελειώνει αργότερα. Τα αποτελέσματα των πυρκαγιών γίνονται πιο ακραία όσον αφορά τη διάρκεια, την ένταση και τα στρέμματα που καίγονται. Μπορούν να διαταράξουν τη μεταφορά, τις επικοινωνίες, την παροχή νερού και τις υπηρεσίες ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου και έχουν μεγάλες επιπτώσεις στη γεωργία
Το μέγεθος των πυρκαγιών αυξάνεται όχι μόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, αλλά και λόγω αλλαγών στη χρήση γης, των πρακτικών διαχείρισης της γης και των δημογραφικών στοιχείων. Σε όλο τον κόσμο, από την Αυστραλία μέχρι τον Καναδά, σε όλη την Ευρώπη, την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι κλιμακούμενες πυρκαγιές καταστρέφουν το περιβάλλον και την άγρια ζωή του, προκαλούν κακό στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων και φέρνουν πρόσθετους κινδύνους για τη διαθεσιμότητα τροφής.
Ποτέ στο παρελθόν οι απειλές για τον εφοδιασμό σε τρόφιμα δεν ήταν τόσο διαφορετικές και αλληλένδετες. Από παλιά, υπήρχαν κίνδυνοι στη γεωργία, όπως πλημμύρες και ξηρασία. Σήμερα παρατηρούμε πρόσθετους κινδύνους π.χ. κλιματική αλλαγή ή πανδημίες. Η γεωργία είναι υπό πολιορκία από όλα τα μέτωπα. Καθώς οι καταστροφές γίνονται πιο συχνές και πιο έντονες από ποτέ, πρέπει να δράσουμε τώρα εάν θέλουμε να προστατευτούμε από έναν καταστροφικό κίνδυνο, που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ολόκληρο το παγκόσμιο σύστημα παραγωγής τροφίμων.
Απώλειες αγροτικής παραγωγής από πυρκαγιές
Οι πυρκαγιές έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην παραγωγή τροφίμων. Οι άμεσες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι πολυάριθμες, όπως η εισπνοή καπνού, οι αλλαγές στις αγρο -οικολογικές συνθήκες και η καταστροφή των καλλιεργειών, των ζώων ή των συγκομισμένων προϊόντων. Έμμεσα, οι επιπτώσεις στην παραγωγή τροφίμων είναι το αυξημένο κόστος μεταφοράς που οδηγεί σε μειωμένη προσβασιμότητα σε τρόφιμα αλλά και σε απώλεια εισοδήματος.
Οι πυρκαγιές οδηγούν σε διάβρωση του εδάφους, επειδή το νερό τρέχει πιο γρήγορα στο γυμνό, ασταθές έδαφος σε δάση σοβαρά καμένα, με αποτέλεσμα τη μειωμένη γονιμότητα του εδάφους.
[Αν και η σχέση φωτιάς-γόνιμου εδάφους είναι περίπλοκη, προκύπτουν ορισμένες γενικότητες. Οι πυρκαγιές συνήθως έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση του μεγέθους των δεξαμενών πολύτιμων στοιχείων για τις καλλιέργειες καθώς επίσης και τη μείωση των οργανικών θρεπτικών στοιχείων του εδάφους ενώ παράλληλα, αυξάνουν τα ποσοστά ανακύκλωσης και αναδιανέμουν τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους (Fisher and Binkley 2000). Η ένταση της φωτιάς πιθανότατα καθορίζει τη δυναμική των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους μετά την πυρκαγιά. https://www2.nau.edu/~gaud/bio300w/frsl.htm ]
Η αλλαγμένη σύνθεση του εδάφους και τα τοξικά προϊόντα καύσης που επιδρούν αρνητικά τις λεκάνες απορροής επηρεάζουν τόσο την απόδοση όσο και την ποιότητα της γης για εκτεταμένες περιόδους.
Ο καπνός από τη φωτιά μπορεί να προκαλέσει μεγάλη καταστροφή στη βλάστηση, με αποτέλεσμα ελάχιστες αποδόσεις συγκομιδής και κακή ποιότητα προϊόντων – επηρεάζοντας αρνητικά τα κέρδη. Η εισπνοή καπνού από τα ζώα έχει επίσης συνδεθεί με αναπαραγωγικές απώλειες, οδηγώντας κατά συνέπεια σε επισιτιστική ανασφάλεια, καθώς υπάρχουν λιγότεροι πόροι για κατανάλωση. Επιπλέον, η απώλεια θρεπτικών συστατικών που προκαλείται από την έκθεση στον καπνό καθιστά τα χωράφια άγονα, επιδεινώνοντας περαιτέρω τις ελλείψεις στην παραγωγή τροφίμων. Ο καπνός μπορεί να βλάψει ορισμένα φρούτα και λαχανικά. Για παράδειγμα, ο καπνός μεταβάλλει τη χημική σύνθεση του σταφυλιού, προσδίδοντας στα φρούτα άρωμα καπνού, που οδηγεί σε σημαντικές οικονομικές απώλειες για τους αμπελοκαλλιεργητές και τους οινοποιούς.
Η μεταβαλλόμενη κλίμακα και η ένταση των πυρκαγιών επηρεάζουν επίσης τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών για την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας, βελτίωσης της διατροφής, διασφάλισης υγιεινών ζωών και προαγωγής της ευημερίας. Αυτό είναι ευνόητο, αφού οι πυρκαγιές επηρεάζουν αρνητικά τον αέρα, την ποιότητα του νερού και τη γονιμότητα του εδάφους, δημιουργώντας ένα σύνθετο αποτέλεσμα με σοβαρές συνέπειες για την επισιτιστική ασφάλεια παγκοσμίως. 
Ο αντίκτυπος των καταστροφικών δασικών πυρκαγιών, σε εκατομμύρια στρέμματα σε ολόκληρη την Καλιφόρνια (2017, 2020), την Ελλάδα (2018) και την Αυστραλία (2019/2020), για παράδειγμα, ήταν τεράστιος. Το 2017, κάηκαν 500 στρέμματα αμπελώνων της Καλιφόρνιας. Η συγκομιδή οινοποιήσιμων σταφυλιών, δεν μπόρεσε να γίνει, προκαλώντας οικονομική ζημιά περίπου 75 εκατομμυρίων δολαρίων.
Οι ελαιοκαλλιεργητές στη λεκάνη της Μεσογείου είναι μεταξύ εκείνων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο, λόγω των αυξανόμενων και εντονότερων δασικών πυρκαγιών. (Paolo DeAndreis, Μάρτιος 2022), https://el.oliveoiltimes.com/world/wildfires-are-becoming-more-frequent-and-intense-globally-researchers-find/105909
Το 1922, το GRID-Arendal* με έδρα τη Νορβηγία, σε συνεργασία με το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, εξέδωσε μια νέα έκθεση με σκοπό να τονίσει τον αυξανόμενο κίνδυνο πυρκαγιών παγκοσμίως. Η έκθεση 100 σελίδων παρουσιάζει μια ζοφερή εικόνα: η κλιματική αλλαγή προκαλεί συχνότερες σοβαρές και ανεξέλεγκτες πυρκαγιές σε περιοχές που προηγουμένως δεν επηρεάζονταν από αυτές.
Η τάση, είναι μια τάση αύξησης των καταστροφών από τις δασικές πυρκαγιές στη γεωργία και η έκθεση προβλέπει αύξηση κατά 50% στη συχνότητα των πυρκαγιών έως το 2100 – πολύ περισσότερο σε ορισμένες περιοχές – εκτός εάν ληφθούν δραστικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δραστικής μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Εκτός αυτού, οι αγρότες παντού πρέπει να είναι έτοιμοι, προειδοποίησε ο Glynis Humphrey, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική και ένας από τους συντάκτες της έκθεσης. https://www.unep.org/resources/report/spreading-wildfire-rising-threat-extraordinary-landscape-fires).
Η διαχείριση των πυρκαγιών είναι ένα δύσκολο θέμα. Δεν υπάρχουν έτοιμες απαντήσεις. Άλλωστε, τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν, θα διαφέρουν από τη μια περιοχή στην άλλη.
Όμως, με την κλιματική αλλαγή, η πυρκαγιά είναι ένας αυξανόμενος παγκόσμιος κίνδυνος και η διαχείρισή της θα πρέπει να αποτελεί ερευνητική προτεραιότητα.
* GRID-Arendal : Περιβαλλοντολογικό Πρόγραμμα, που συνεργάζεται με αυτό των Ηνωμένων Εθνών, (UN Environment, ή UNEP). Εδρα:Arendal, – Νορβηγία
ΠΗΓΗ iatronet.gr
ΔΗΜΗΤΡΑ ΞΕΝΑΚΗ, ΒΙΟΓΑΦΙΚΟ
ΣΠΟΥΔΕΣ 1981 – 1984: Διδακτορικό δίπλωμα, Παν/μιο Νανσύ Ι, Γαλλία Food’s Science (Δομική Χημεία τροφίμων – συστατικά τροφίμων- ενώσεις Amadori) 1980- 1981: M. Sc. Μοριακής και Δομικής Χημέιας Τροφίμων, Παν/μιο Νανσύ Ι, Γαλλία 1975 – 1980 : Πτυχίο Χημείας, Εθνικό Καποδιστριακό Παν/μιο Αθηνών 2000 : Πιστοποιητικά παρακολούθησης μαθηματων : American Academy of Nutrition 3-α. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ELAIS UNILEVER HELLAS SA 1/ 1990- ELAIS UNILEVER HELLAS SA ΘΕΣΗ 1990 – 1992: Υπεύθυνη Ποιοτικού Ελέγχου 1993 – 1994: Υπέυθυνη Ανάπτυξης Προιόντων και Διαδικασιών 1995 – 2003: Υπέυθυνη Διασφάλισης Ποιότητας (Quality Assurance) και Ανάπτυξης Προιόντων και Διαδικασιών 2003 – 2005: Δ/τρια τμήματος Διατροφικών Θεμάτων ΕΛΑΙΣ ΑΕ 2005 – 2018: Δ/τρια Τμήματος Διατροφής και Επιστημονικής Επικοινωνίας Ομίλου Εταιρείών Unilever και Υπεύθυνη Εσωτερικής Εκπάιδευσης & Εκπάιδευσης Συνεργατών και Πελατών. 3-β. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ELAIS UNILEVER HELLAS SA 1980 – 1984: Ερευνήτρια στο εργαστήριο Οργανικής Χημείας ΙΙΙ, Παν/μιο Nancy I, Ομάδα : Χημειας Τροφίμων 4/1987 – 10 / 1989: Ερευνήτρια στο εργαστήριο Γαλακτικομίας, Γεωπονικου Πα/μιου Αθηνών. Καθηγητής Δρ Ε. Ανυφαντάκης • Επιστ. Υπέυθυνη ερευνητικού προγράμματος Ελέγχου ραδιενέργειας σε γαλακτοκομικά προιόντα • Επιστ. Υπέυθυνη Ερευνητικού προγράμματος Ανάλυσης πρωτεινών γάλακτος 10/1987- 6/1989: Καθηγήτρια στο Τμήμα Διαιτολογίας της Χαροκοπείου Ανωτάτης Σχολής Οικ. Οικονομίας. (ΧΑΣΟΟ) 6/1989 & 7/1989: Post doc Ερευνήτρια στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Βιοχημείας, Παν/μιο Nancy I, Γαλλία (Υποτροφία του Γαλλικού Ιδρύματος Ερευνών) 4. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ Αυτόνομη διδασκαλία των μαθημάτων : Επεξεργασία Τροφίμων. ΤΕΙ ΑΘΗΝΩΝ, Σχολή Τεχνολογίας Τροφίμων και Διατροφής, Τμήμα Οινολογίας & Τεχνολογίας Ποτών , Γ’ εξάμηνο Βιοχημεία. Ανωτάτη Χαροκόπειος Σχολή Οικ. Οικονομίας, Τμήμα Διαιτολογίας, Α’ ετος Χημεία Τροφίμων. Ανωτάτη Χαροκόπειος Σχολή Οικ. Οικονομίας, Τμήμα Διαιτολογίας, Β’ έτος Τεχνολογία Τροφίμων. Ανωτάτη Χαροκόπειος Σχολή Οικ. Οικονομίας, Τμήμα Διαιτολογίας, Γ ‘ έτος. Επικοινωνία και Μαρκετιγκ τροφίμων και διατροφικών θεμάτων. Μεταπτυχισκό τμήμα της Επιστήμης & Τεχνολογίας Τροφίμων, Γεωπονικο Παν/μιο Αθηνών (από 2013 εως σήμερα) 5. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ – ΕΡΓΑ Συμμετοχή, στο εργαστήριο Οργανικής Χημείας ΙΙΙ, Παν/μιοNancyI, Γαλλία. Ομάδα τροφίμων Επιστ. ΥπεύθυνηΕρευνητικού προγράμματος Ελέγχου Ραδιενέργειας σε γαλακτοκομικά προϊόντα, Εργαστήριο Γαλακτοκομίας, Γεωπονικο Πανεπιστήμιο Αθηνών Επιστ. Υπεύθυνη Ερευνητικού προγράμματος ανάλυσης Πρωτεϊνών γάλακτος. Εργαστήριο Γαλακτοκομίας, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, (2 δημοσιεύσεις) Επιστ. Υπεύθυνη ερευνητικών προγραμμάτων της εταιρείας ΕΛΑΙΣ AE