«Αλλοι την κυνηγάνε, άλλοι αμφισβητούν ότι υπάρχει. Eμείς τη μελετάμε για να καταλάβουμε τι γίνεται», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Ψυχιατρικής & Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, Αντώνης Ντακανάλης. Μπροστά του έχει την ετήσια έκθεση για τα επίπεδα της ευτυχίας σε 140 χώρες, που συντάσσεται από την Gallup, το Ερευνητικό Κέντρο Ευημερίας της Οξφόρδης, το Δίκτυο Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και ομάδα επιστημόνων.
Τι είναι όμως η «ευτυχία» ως όρος και τι κάνει ευτυχισμένους τους πολίτες μiας χώρας; Η έκθεση εξέτασε έξι παραμέτρους:
- κατά κεφαλήν ΑΕΠ
- κοινωνική υποστήριξη
- προσδόκιμο υγιούς ζωής
- ελευθερία
- γενναιοδωρία
- αντιλήψεις σχετικά με τη διαφθορά
Η Ελλάδα διολίσθησε στην 64η θέση, πέφτοντας 6 θέσεις σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση. Η Φινλανδία παραμένει επίμονα στην πρώτη θέση για έβδομη συνεχή φορά. Γιατί και πώς;
Θέτουμε το ερώτημα στην Τζούλι Ρέι, Managing Editor for World News στην Gallup, η οποία μας μιλάει από την Ομάχα της Νεμπράσκα. «Υπάρχει ένας αριθμός χωρών, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γερμανία, που ενώ έχουν καταταγεί ψηλά στο παρελθόν, τώρα έχουν πέσει. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπήκαν καν στην πρώτη 20άδα», λέει τονίζοντας ότι αυτό παρατηρήθηκε σε αρκετές χώρες που ευημερούν οικονομικά.
Ερωτηθείσα σχετικά, απαντά ότι η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για την κατάταξη των χωρών είναι παντού η ίδια. «Διεξάγουμε έρευνες ετησίως σε 140 χώρες, κάνοντας τις ίδιες ερωτήσεις, με τον ίδιο τρόπο σε περισσότερες από 150 γλώσσες. Ρωτάμε με συνέπεια, κάθε χρόνο. Ζητάμε από τους ανθρώπους να βαθμολογήσουν τη ζωή τους σε μια κλίμακα από το μηδέν που είναι η χειρότερη δυνατή έως το 10 που είναι η καλύτερη δυνατή. Και έτσι αυτό που βλέπετε στις κατατάξεις είναι το μέσο σημείο όπου οι άνθρωποι βλέπουν τη ζωή τους».
Η απορία είναι εύλογη. Γιατί πρωτεύει η Φινλανδία; «Είχαμε χθες μια συζήτηση με έναν ειδικό για τη χώρα. Η εξήγησή του είναι ότι οι Φινλανδοί δεν είναι απαραιτήτως ενθουσιώδεις ή πληθωρικοί, αλλά έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Αυτό υπάρχει σε πολλές χώρες στην κορυφή της λίστας, στις σκανδιναβικές για παράδειγμα. Υπάρχουν πολλά δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας και πράγματα για τα οποία οι Φινλανδοί δεν χρειάζεται να ανησυχούν, επειδή έχουν τόσο ισχυρή πίστη στους θεσμούς και την ασφάλειά τους, ως εκ τούτου ευημερούν. Οπότε, αν τους ρωτήσουν “πώς θα βαθμολογούσατε τη ζωή σας;”, θα πουν: “Είναι αρκετά καλή”».
Οι Φινλανδοί δεν είναι απαραιτήτως ενθουσιώδεις ή πληθωρικοί, αλλά έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στους θεσμούς.
Και η Ελλάδα γιατί σημειώνει πτώση; «Η 64η θέση στην έκθεση του 2024 δεν είναι τόσο υψηλή, όσο ήταν το 2022 ή το 2023 (58η). Μέρος της χαμηλότερης κατάταξης στην τρέχουσα έκθεση αποδίδεται στο ότι οι Ελληνες αξιολογούν τη ζωή τους ελαφρώς χειρότερα τόσο το 2022 όσο και το 2023 σε σύγκριση με το 2021».
Τα στοιχεία βασίζονται σε τριετείς καταγραφές, υπογραμμίζει η κ. Ρέι και προσθέτει: «Συνολικά, οι αξιολογήσεις των τελευταίων τριών ετών εξακολουθούν να είναι πολύ υψηλότερες από ό,τι ήταν ακόμη και πριν από λίγα χρόνια – στην 82η θέση το 2019 και στην 78η θέση το 2020. Οι αξιολογήσεις της ελληνικής ζωής από το 2011 έως το 2018 ήταν πολύ χαμηλότερες από ό,τι είναι τώρα, αντανακλώντας τις πραγματικά δύσκολες οικονομικές εποχές και την αβεβαιότητα που περνούσε η Ελλάδα».
Η τρέχουσα κατάταξη είναι χαμηλότερη από το σημείο που ήταν πέρυσι, αλλά οι Ελληνες εξακολουθούν να θεωρούν τη ζωή τους καλύτερη από ό,τι πριν από μια δεκαετία ή ακόμη και πριν από έξι χρόνια.
«Για χρόνια, οι Ελληνες ήταν πολύ απαισιόδοξοι όσον αφορά την οικονομία, δεν έβλεπαν το βιοτικό τους επίπεδο να βελτιώνεται. Τα τελευταία τρία χρόνια ήταν λιγότερο απαισιόδοξοι. Ετσι, ναι, η τρέχουσα κατάταξη είναι χαμηλότερη από το σημείο που ήταν πέρυσι, αλλά οι Ελληνες εξακολουθούν να θεωρούν τη ζωή τους καλύτερη από ό,τι πριν από μια δεκαετία ή ακόμη και πριν από έξι χρόνια», συμπληρώνει η εκπρόσωπος της Gallup.
Η αντίληψη και η προσδοκία
«Αυτό που έχουμε δει από τη μελέτη είναι ότι υπάρχει αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων», τονίζει στην «Κ» ο κ. Ντακανάλης. Βάζει στην εξίσωση την έννοια της στέγης, του εισοδήματος κ.λπ., αλλά κυρίως το πώς ο καθένας αντιλαμβάνεται τα πράγματα.
«Οταν ήμουν στην Αφρική και χτίζαμε νοσοκομεία, μου έκανε εντύπωση ότι όλοι ήταν ευτυχισμένοι, ενώ δεν έχουν καν τα βασικά – στέγη, νερό, φαγητό. Δεν ξέρουν πώς τους ξημερώνει».
Τα αντικειμενικά κριτήρια, σημειώνει, είναι σημαντικά, αλλά βαραίνει το πώς εσύ αντιλαμβάνεσαι και μεταφράζεις όσα σου συμβαίνουν. «Ουσιαστικά η ευτυχία είναι το αποτέλεσμα μεταξύ του ποια είναι η πραγματικότητα της ζωής σου και ποιες προσδοκίες έχεις εσύ».
Τη συλλογική ευτυχία σε ένα κράτος μπορούμε να τη μετρήσουμε; «Είναι πολύ δύσκολο. Εχει να κάνει με την αντίληψη, αλλά σίγουρα έχει να κάνει και με πολλά αντικειμενικά κριτήρια. Γι’ αυτό έδωσα το παράδειγμα της Αφρικής. Εκεί όπου δεν υπάρχει τίποτα, ήταν ευτυχισμένοι. Πέντε το πρωί και ήταν με το χαμόγελο». Ως ερευνητής μπήκε στον πειρασμό να ρωτήσει γιατί νιώθουν ευτυχία. Του απάντησαν: «Ξημέρωσε μία καινούργια ημέρα». Δεν είχαν κάποια άλλη προσδοκία ή άγχος.
Για την επιτυχία της Φιλανδίας εκτιμά ότι εν πολλοίς έχει να κάνει με τη σύνδεση των πολιτών με τη φύση, καθώς επίσης με την ισορροπία που έχουν ανάμεσα στην προσωπική και την επαγγελματική τους ζωή. «Εχουν διαφορετική αντίληψη του τι σημαίνει επιτυχημένη ζωή. Εμείς την ταυτίζουμε –καλώς ή κακώς– μόνο με την οικονομική ευημερία. Για αυτούς ευτυχία είναι να βοηθάει ο ένας τον άλλο, είναι αλτρουιστές. Επίσης, έχουν εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στο κράτος, ποιότητα υγείας και εκπαίδευσης. Είναι μια κοινωνία συμπερίληψης, μέχρι και οι μετανάστες είναι χαρούμενοι. Εχουν κοινωνική πρόνοια και ισότητα στην πράξη, όχι στα λόγια».
«Η οικονομική ανασφάλεια έχει εισχωρήσει στο DNA μας»
Την πτώση της Ελλάδας ο κ. Ντακανάλης την αποδίδει στο ότι «έχει εισχωρήσει στο DNA μας η οικονομική ανασφάλεια λόγω της κρίσης». Αυτό, υποστηρίζει, δρα σωρευτικά, γι’ αυτό και επιβαρύνει την ψυχική υγεία.
«Είμαστε επιβαρυμένοι. Ενώ οι χώρες μετά την κρίση είχαν ανακλαστικά και τα κατάφεραν, δηλαδή τα επίπεδά τους βελτιώθηκαν όσον αφορά στο άγχος και την κατάθλιψη, εμείς παραμένουμε στάσιμοι» εξηγεί ο καθηγητής επισημαίνοντας ότι ένας στους πέντε Ελληνες έχει κατάθλιψη ή άγχος. «Εχουμε επιβάρυνση στην ψυχική υγεία εδώ και μια δεκαπενταετία. Ολο αυτό μεταφράζεται σαν μια αβεβαιότητα. Διαταράσσει τον τρόπο με τον οποίο κοιμάσαι, λειτουργείς, εργάζεσαι, αποδίδεις».
Ενας στους πέντε Ελληνες έχει κατάθλιψη ή άγχος.
Επισημαίνει ότι στις κλασικές έρευνες η ευτυχία ξεκινάει από ψηλά, όταν είσαι νέος, πάει στο ναδίρ στη μέση ηλικία και ανεβαίνει εκ νέου μετά τη συνταξιοδότηση. Τώρα αρχίζει να αναστρέφεται αυτός ο κύκλος. Οι νέοι είναι χειρότερα. Η κρίση της μέσης ηλικίας έρχεται νωρίτερα. Πολλοί παράγοντες συνηγορούν σε αυτό: από τα social media που έχουν επιπτώσεις στην αυτοεκτίμηση, μέχρι το διαδίκτυο που μπορεί να συνδέει τους πάντες, αλλά ταυτόχρονα ο ένας είναι πιο απομακρυσμένος από τον άλλο.
Οι ευτυχισμένοι Φινλανδοί
Δεν μπορούσαμε παρά να ρωτήσουμε τους ίδιους τους Φινλανδούς για το πώς και το γιατί έρχονται πρώτοι στη σχετική κατάταξη.
Μιλήσαμε με απλούς, καθημερινούς πολίτες, οι οποίοι διατύπωσαν τις δικές τους αντιλήψεις γύρω από τη ζωή τους.
«Μας αρέσουν τα απλά πράγματα»
Η Μαριάν Λίντμπλαντ ζει στο Πορνάινεν, στη νότια Φινλανδία. Εργάζεται στη βιβλιοθήκη της πόλης της κι όπως τόνισε: «Αγαπώ τη δουλειά μου».
«Είμαστε ευτυχισμένοι λόγω της φύσης. Το δάσος, ο καθαρός αέρας. Είμαστε, επίσης, ταπεινοί άνθρωποι. Δεν θέλουμε τον ουρανό και το φεγγάρι. Διάβασα για κάποιον που κέρδισε δύο εκατομμύρια ευρώ και είπε: “Μα δεν χρειάζομαι τίποτα”. Ετσι, ακόμα κι αν κερδίσουμε πολλά χρήματα, ίσως αγοράσουμε έναν καφέ και ένα κέικ. Δεν χρειαζόμαστε πολυτέλεια, αλλά ένα καλό ντουλάπι τύπου astiankuivauskaappi και την ευκαιρία να πάμε στη φύση.
Αν συγκρίνεις τη Φινλανδία με τις ΗΠΑ για παράδειγμα, εδώ δεν σε “κλέβουν” όταν αρρωσταίνεις. Τα νοσοκομεία δεν είναι άσχημα. Δεν μας ενοχλεί το κρύο, μπορείς να πας για σκι, σε παγοδρόμιο ή για ψάρεμα στον πάγο. Στους ανθρώπους εδώ αρέσουν τα απλά πράγματα.
Για μένα ευτυχία είναι η ελευθερία, η φύση, η Λαπωνία, οι φίλοι, η οικογένεια, το καλό τσάι. Και φυσικά η σάουνα. Νομίζω ότι είναι πολιτισμικό θέμα: η ιστορία μας είναι σκληρή κι έτσι εκτιμούμε τον πολιτισμό μας».
«Δεν έχουμε διαφθορά»
Ο Τόνι Ενχολμ ζει στην πόλη Τουρκού. Είναι δάσκαλος δραματικής τέχνης και εργάζεται ως σκηνοθέτης σε ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες, ενώ παράλληλα είναι οδηγός φορτηγού για μετακομίσεις.
«Νομίζω ότι ο λόγος για τον οποίο είμαστε οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι, είναι ότι μπορούμε να ζήσουμε ειρηνικά. Ακόμα κι αν η Ρωσία είναι κοντά μας, έχουμε μάθει να την αντιμετωπίζουμε κατά τη διάρκεια της μακράς ιστορίας μας. Και τώρα ακόμη περισσότερο, επειδή είμαστε στο ΝΑΤΟ.
Επίσης, έχουμε καλό και δωρεάν σύστημα εκπαίδευσης, που δίνει στους νέους ελπίδα για το μέλλον. Το σύστημα υγείας εξακολουθεί να λειτουργεί αρκετά καλά, αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει κάποιες αλλαγές προς το χειρότερο. Αν δεν κάνω λάθος, η Φινλανδία είναι μια από τις λιγότερο διεφθαρμένες χώρες στον κόσμο. Και πρέπει να πω ότι η φύση είναι ένα από τα δυνατά σημεία της ζωής μας».
«Τα πάντα λειτουργούν αποτελεσματικά»
Ο Γιούκο Λούτινεν ζει στην πόλη Βάνταα, δίπλα από το Ελσίνκι και είναι ταχυδρομικός υπάλληλος.
«Δεν νομίζω ότι οι Φινλανδοί είναι πραγματικά οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο. Πολλοί υποστηρίζουν ότι είναι ευτυχισμένοι, αν και στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο. Εκτιμώ ότι αυτό συμβαίνει επειδή είναι ταπεινοί.
Αλλά αν πρέπει να πω γιατί είναι οι πιο ευτυχισμένοι, θα σημείωνα ότι η Φινλανδία είναι μια πολύ ασφαλής χώρα. Τα πάντα λειτουργούν αποτελεσματικά. Μπορείτε να εμπιστευτείτε και να είστε σίγουροι ότι πολλά σημαντικά πράγματα στη ζωή σας λειτουργούν. Και φυσικά η φινλανδική φύση, ο καθαρός αέρας και η απουσία φυσικών καταστροφών».
«Sauna, Sisu και Sibelius»
Ο Χανού Λεχμουσβάαρα τα τελευταία χρόνια ζει στη Σιγκαπούρη και εργάζεται στον τραπεζικό κλάδο.
«Δεν είμαι σίγουρος πώς εμείς οι Φινλανδοί βγήκαμε πρώτοι, αλλά πρέπει να έχει να κάνει με τα τρία σίγμα: Sauna, Sisu και Sibelius.
Πιστεύω ότι η χαμηλή διαφθορά, το εκπαιδευτικό και υγειονομικό σύστημα και τα ποσοστά εγκληματικότητας παίζουν ρόλο. Οι Φινλανδοί διασκεδάζουν με την κατάταξη “ευτυχίας” – είμαστε γενικά ικανοποιημένοι από τη ζωή, αν και δεν αισθανόμαστε την ανάγκη να χοροπηδάμε από τη χαρά μας.
Οι Φινλανδοί είναι αρκετά συγκρατημένοι, ειδικά αν τους συγκρίνετε με τους Ευρωπαίους του νότου, που στα μάτια μας είναι πιο έντονοι στην έκφραση των συναισθημάτων τους. Η ευτυχία για τους Φινλανδούς προέρχεται συχνά από απλά πράγματα, όπως το να μπορούν να περάσουν μεγάλο διάστημα (4-6 εβδομάδες) καλοκαιρινών διακοπών στη θάλασσα ή σε εξοχική κατοικία δίπλα στη λίμνη και απλά να απολαύσουν την ανέμελη ζωή με την οικογένεια και τους φίλους τους πριν επιστρέψουν στη δουλειά για τον χειμώνα.
Αν μελετήσετε ορισμένες μετρήσεις, όπως ο αριθμός των αυτοκτονιών ανά χώρα, η Φινλανδία είχε έναν από τους υψηλότερους στα τέλη του 20ού αιώνα, αλλά έχει μειωθεί, γεγονός που θα μπορούσε να επιβεβαιώσει ότι το επίπεδο ευτυχίας στη Φινλανδία έχει αυξηθεί».
«Δεν είναι ουτοπία η Φινλανδία»
Η Χρύσα Σκόδρα ζει στη Φινλανδία τα τελευταία 19 χρόνια. Εργάζεται ως επικοινωνιολόγος/δημοσιογράφος.
«Οι Φινλανδοί είναι άνθρωποι που δύσκολα θα παραδεχθούν τα προβλήματά τους, είναι δύσκολοι στο να ανοιχτούν, τα κρατάνε μέσα τους. Μια λέξη που τους χαρακτηρίζει είναι το Sisu: η εσωτερική δύναμη που τους κάνει να δαγκώνουν τα χείλη και να περνάνε μέσα από την πέτρα κι από το κρύο στους μείον είκοσι. Και παινεύονται γι’ αυτό. Οι Φινλανδοί θεωρούν ότι θα ξεπεράσουν όλα τα προβλήματα – “Θα σφίξουμε τα δόντια και θα πάμε μπροστά”.
Εχουν ένα καλό σύστημα υγείας, το οποίο δεν είναι όπως πριν από 20 χρόνια, ωστόσο υπάρχουν κοινωνικά δίκτυα: αν μεθύσεις και αν είσαι γυμνός στον δρόμο, δεν θα πάθεις τίποτα.
Εδώ έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στην κοινωνία και στους συνανθρώπους, εμείς –εν αντιθέσει– δεν εμπιστευόμαστε κανέναν.
Οι νέοι δεν είναι πολύ χαρούμενοι, ούτε οι ηλικιωμένοι. Μιλάω με κόσμο στα λεωφορεία, στο μετρό, τους ρωτάω από περιέργεια. Δεν είναι ευχαριστημένοι από το σύστημα Υγείας – περιμένουν πάρα πολύ καιρό για να εγχειριστούν κ.τ.λ. Δεν είναι ουτοπία η Φιλανδία. Και οι νέοι έχουν πάρα πολλά προβλήματα, ειδικά με τα ναρκωτικά.
Οι Φινλανδοί, επίσης, είναι ατομικιστές. Πρώτα βάζουν τον εαυτό τους και τα χόμπι τους. Η μαμά μου από την Κοζάνη τους λέει άσκαστους: Εμείς οι Ελληνες έχουμε δράμα μέσα μας, φοβόμαστε μη χτυπήσει το παιδί, αυτοί αφήνουν τα παιδιά τους από την πρώτη δημοτικού να πάνε μόνα στο σχολείο. Δεν φοβούνται αν τα χτυπήσει αμάξι, καθώς θεωρούν ότι υπάρχει το κοινωνικό συμβόλαιο: οι οδηγοί πρέπει να τηρούν τους κανόνες. Στην Ελλάδα, παίρνουμε όλο το βάρος του κόσμου στους ώμους μας. Εδώ έχουν μεγάλη εμπιστοσύνη στην κοινωνία και στους συνανθρώπους, εμείς –εν αντιθέσει– δεν εμπιστευόμαστε κανέναν.
Αρα, δεν έχουν άγχος και αβεβαιότητα, κοιτάνε την καλοπέρασή τους, έχουν ένα καλό σύστημα και μια κοινωνία που πιστεύει και τηρεί το κοινωνικό συμβόλαιο».