Σαν σήμερα τυπώνονται «Τα Άνθη του Κακού» του Μπωντλέρ
Σαν σήμερα τυπώνεται για πρώτη φορά το αριστούργημα του Σαρλ Μπωντλέρ που άλλαξε την παγκόσμια λογοτεχνία
Όποιος υπήρξε ερωτευμένος, ένιωσε καταραμένος, έγινε δυστυχισμένος, βίωσε κάποιου είδους ματαίωση ή παρακμή, δεν υπάρχει περίπτωση να διάβασε τα «Άνθη του Κακού» του Σαρλ Μπωντλέρ και να μη βρήκε τον εαυτό του σε κάποιον στίχο, σε ένα ολόκληρο ποίημα, ίσως ακόμα και μέσα σε μια μόνο λέξη.
Όμως, σαν σήμερα, πίσω στα 1857 οπότε και εκδόθηκε η μία και μοναδική ποιητική συλλογή του «καταραμένου» Μπωντλέρ, αυτή των 168 ποιημάτων που έβαλαν φωτιά στη Γαλλία, με τα έξι από αυτά να απαγορεύονται ως βλάσφημα και προσβλητικά για τη δημόσια αιδώ, διαβάζονταν κρυφά και υμνούνταν μυστικά.
«Σκληρός σαν μάρμαρο και διαπεραστικός σαν την ομίχλη της Αγγλίας», του έγραφε την εποχή των διώξεων του, ο Φλωμπέρ, παρηγορώντας τον ότι εξυμνεί τη σάρκα, δίχως να την αγαπά, ότι δεν μοιάζει κανέναν κι αυτό κι αν είναι το ύψιστο προτέρημα, όμως η γαλλική εισαγγελία δεν είχε την ίδια άποψη. Την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου του 1857 του ασκείται δίωξη για εξύβριση των θείων και προσβολή της δημοσίας αιδούς και έναν μήνα μετά ο Μπωντλέρ καταδικάζεται σε χρηματική ποινή 300 φράγκων, ποσό εξουθενωτικό για την εποχή.
Και που να σκεφτεί κανείς ότι ο Μπωντλέρ δεν είχε καθόλου κατά νου τον συγκεκριμένο, σχετικά ανώδυνο τίτλο «Τα άνθη του κακού». Σκεφτόταν κάτι πιο προβοκατόρικο, με αιχμηρό τίτλο, όπως Les Lesbiennes (μτφρ.: Οι Λεσβίες) ή Les Limbes (σ.σ.: κατά τον μεσαίωνα πιστευόταν ότι εκεί περιμένουν οι ψυχές για την τελική τους κρίση).
Το εξώφυλλο έκδοσης για «Τα Ανθη του Κακού» του Μπωντλέρ ©Wikipedia
XIR1961 Portrait of Charles Baudelaire (1821-67) 1847 (oil on canvas) by Courbet, Gustave (1819-77); 53×61 cm; Musee Fabre, Montpellier, France; French, out of copyright.
Why Baudelaire Continues to Fascinate
Οι τίτλοι του Μπωντλέρ και ο επικρατέστερος
Τελικά, ο τίτλος αποφασίστηκε το 1855, μετά από πρόταση του Hippolyte Babou, φίλου του Μπωντλέρ, ενώ με αυτόν συμφώνησε ο εκδότης Auguste Poulet-Malassis που τύπωσε και την πρώτη έκδοση της ποιητικής συλλογής. Για την ιστορία, ο ίδιος ο ποιητής έκανε λόγο στην αφιέρωσή του για “fleurs maladives”(μτφρ: ασθενικά άνθη) και με αυτόν τον τίτλο η έκδοση έκανε την εμφάνισή της τελικά στα βιβλιοπωλεία του Παρισιού στις 25 Ιουνίου του 1857 και σε 11.000 αντίγραφα. Λίγες εβδομάδες αργότερα, εκδότης και ποιητής θα διώκονταν από την εισαγγελία και φυσικά θα διασύρονταν από τους «Ιησουίτες» της εποχής με όλες τις τιμές και όλα τα αρκούντως εξοντωτικά πρόστιμα.
Ωστόσο, η σοβαρότερη ζημιά δεν έγινε στην τσέπη, αλλά στην Τέχνη του Μπωντλέρ, καθώς έξι από τα ποιήματά του απαγορεύονται και αφαιρούνται από τις επόμενες εκδόσεις της ποιητικής συλλογής.
Ναι, αλλά γιατί; Τι το τόσο βλάσφημο υπήρχε στα Lesbos, Femmes damnées, Le Lèthe, À celle qui est trop gaie, Les Bijoux, Les Métamorphoses du vampire;
Μια ματιά σ’ αυτό το τελευταίο, (στα ελληνικά: Οι Μεταμορφώσεις της Λάμιας) σε εξαιρετική μετάφραση (και εξαντλημένη έκδοση) του Ερρίκου Σοφρά, πείθει για τη γλωσσική δεινότητα και τη φλογισμένη φαντασία του Μπωντλέρ, αλλά και για το πόσο τολμηρά ήταν αυτά τα δύο για τα ήθη της εποχής.
Όμως αυτή που είχε μια φράουλα για στόμα
σα φίδι πάνω στη φωτιά γύρναε το σώμα
και τους μαστούς μαλάζοντας μες στον κορσέ της
τις λέξεις πρόφερε τις μοσχοβολιστές της:
-«Τα χείλη μου είν’ υγρά, ξέρω την επιστήμη
στην κλίνη τη βαθιά να σβήνω κάθε μνήμη.
Στο θρίαμβο του κόρφου μου δάκρυα στεγνώνω
και τα γερόντια σε παιδιά μεταμορφώνω.
Γι’ αυτόν που με κοιτά γυμνή έχω τη χάρη
να γίνω άστρο, ουρανός, ήλιος, φεγγάρι!
Είσαι σοφός, μα εγώ όποιον μέσα μου κι αν κλείσω,
κάθε ανείπωτη ηδονή θα του χαρίσω,
κι όταν δαγκώνουνε τα στήθη μου τα ωραία,
άσεμνη εγώ και ντροπαλή, δειλή, γενναία,
πάνω στο στρώμα μου, που από λαγνεία στενάζει,
στρατιές αγγέλων το κορμί μου αυτό κολάζει!»
Όταν μου ήπιε το μεδούλι απ’ τα οστά μου,
και γέρνω όλος πόθο, μες στον έρωτά μου,
να τη φιλήσω με λατρεία -βλέπω ένα
σακί γεμάτο κόκαλα, πύο και βλέννα!
Κλείνω τα μάτια μου στην παγωνιά του τρόμου
κι όταν στο φως τ’ ανοίγω έχω στο πλευρό μου,
αντί γι’ αυτή την κούκλα τη δυναμωμένη
που νόμιζες πως με αίμα ήταν χορτασμένη,
τα άθλια απομεινάρια σκελετού που τρέμαν
και σαν του ανεμοδείχτη την κραυγή εκλαίγαν
ή σαν ταμπέλα σε δοκάρι κρεμασμένη
που η καταιγίδα του χειμώνα ανεμοδέρνει.
Οι απαγορεύσεις στην Τέχνη του Μπωντλέρ και το αποτύπωμά του στην παγκόσμια λογοτεχνία
Έκαναν τίποτα αυτές οι απαγορεύσεις; Ναι, φυσικά. Ανάγκασαν τον Μπωντλέρ να παρακαλέσει με σχετικό αίτημα της βασίλισσα Ευγενία να μειώσει το πρόστιμο στα 50 φράγκα. Μέσα στα επόμενα χρόνια θα προσπαθούσε ανεπιτυχώς να «ενώσει» ξανά τα πνευματικά του παιδιά, χωρίς μεγάλη επιτυχία.
Είχε, όμως, ήδη περάσει ήδη στην αθανασία με μία και μόνο ποιητική συλλογή και με το γαλλικό κράτος να επανορθώνει το λάθος του 100 χρόνια μετά… Για την ακρίβεια το 1949, οπότε και εκδόθηκε επίσημη αναιρετική απόφαση για την καταδίκη και την ποινή σε βάρος του Μπωντλέρ και τα απαγορευμένα ποιήματα «ενώθηκαν» ξανά με τα καταραμένα «αδέλφια» τους στις σελίδες της ίδιας έκδοσης. Γιατί, όμως, κουβεντιάζουμε ακόμη γι’ αυτόν τον τύπο και τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή;
Γιατί αυτή η διάνοια –ποιητική, μεταφραστική, συγγραφική- και αυτή η δουλειά, δεν σφράγισε απλώς τον γαλλικό συμβολισμό, δεν συγκέρασε απλώς αυτό το ρεύμα με τον ρομαντισμό, αλλά γιατί με τον ιδιόμορφο τρόπο του επηρέασε την παγκόσμια λογοτεχνία, «κούρδισε» μηχανές των αισθημάτων και των λέξεων οπως ο Αρθούρος Ρεμπώ και ο Στεφάν Μαλαρμέ και βάλθηκε να τρελάνει την αστική τάξη: κατάλαβε πρώτος τις συνέπειες του καπιταλισμού στην κοινωνική δομή και στον ανθρώπινο ψυχισμό και γι’ αυτό καθόλου τυχαία στην επανάσταση του 1848 πήρε ξεκάθαρη θέση – στα οδοφράγματα.