Σε μια περίοδο που η Τεχνητή Νοημοσύνη επαναπροσδιορίζει τα επαγγέλματα, που οι αλγόριθμοι αξιολογούν βιογραφικά και επιλέγουν υποψηφίους, μια νέα γενιά ανθρώπων καλείται να προετοιμαστεί για μια αγορά εργασίας που αλλάζει πριν καλά καλά τη γνωρίσει. Τέσσερις ειδικοί από τον χώρο της κατεύθυνσης επαγγελματικού προσανατολισμού, των επιχειρήσεων και της εύρεσης ταλέντων απευθύνονται μέσω της «Κ» στους νέους, προετοιμάζοντάς τους για τις μεγαλύτερες προκλήσεις που ανοίγονται μπροστά τους.

Αναβαθμίζετε συνεχώς τις δεξιότητές σας

«Τα παιδιά που έρχονται σε εμάς για συμβουλευτική και επαγγελματικό προσανατολισμό έχουν αρχίσει να μας ρωτούν: “Θα υπάρχει αυτό το επάγγελμα σε δέκα χρόνια;” Κι αυτή είναι βέβαια μια πολύ λογική ανησυχία. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι επιλέγουν σπουδές και σκέφτονται την καριέρα τους. Τη στιγμή που πολλά από τα επαγγέλματα αυτοματοποιούνται ή μετασχηματίζονται, μαθητές έχουν αρχίσει να στρέφονται σε σπουδές με μεγαλύτερη προοπτική στο μέλλον», τονίζει ο σύμβουλος σταδιοδρομίας και συνιδρυτής της εταιρείας Orientum, Σπύρος Μιχαλούλης, επισημαίνοντας ότι στη νέα εποχή αναδύονται επαγγέλματα όπως AI Specialists ή Big Data Analysts.

«Η επίδραση της ΤΝ ξεπερνά, ωστόσο, κατά πολύ τα όρια της τεχνολογίας: Μεταμορφώνει κλάδους όπως η εκπαίδευση, η υγεία, η δημοσιογραφία, το μάρκετινγκ, το Δίκαιο, η Τέχνη. Για παράδειγμα, μπορεί να είσαι εκπαιδευτικός και να χρησιμοποιείς την ΤΝ για να προσαρμόζεις το μάθημα. Ή καλλιτέχνης που πειραματίζεται με AI-generated visuals. Οσοι μπαίνουν στην αγορά εργασίας, θα χρειαστεί να μάθουν να συνεργάζονται με την τεχνολογία. Πλέον η αγορά θέλει ανθρώπους που θα αξιοποιήσουν εργαλεία ΤΝ, όχι που θα τα φοβηθούν».

Η αυτοματοποίηση που έχει φέρει η ΑΙ δεν σημαίνει απαραίτητα εξαφάνιση θέσεων, αλλά ανασχεδιασμό τους, εξηγεί ο ίδιος. «Οταν οι εργοδότες κάνουν προσλήψεις, πέρα από τα προσόντα που θα χρειαστούν με βάση τα χαρακτηριστικά της θέσης, είναι απαραίτητο να δουν πως ο υποψήφιος ή η υποψήφια έχει καλή γνώση της τεχνολογίας».

«H πλειονότητα των νέων θα αλλάξει πολλές φορές επάγγελμα ή θέση εργασίας κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. Στο σημερινό εργασιακό περιβάλλον, δεν αρκεί πλέον μόνο το πτυχίο, ούτε καν το μεταπτυχιακό»

Ο Σπύρος Μιχαλούλης και η ομάδα του έρχονται σε καθημερινή επαφή με εφήβους, με σκοπό να τους βοηθήσουν να σχεδιάσουν το πλάνο της σταδιοδρομίας τους. Συχνά επισκέπτονται σχολεία και συζητούν με μαθητές για τις σκέψεις και τους προβληματισμούς τους. «Αυτό που βλέπουμε είναι ότι η Γενιά Ζ δεν φοβάται την Τεχνητή Νοημοσύνη. Αντιθέτως, τη θεωρεί κάτι πολύ φυσιολογικό. Μάλλον οι γονείς είναι εκείνοι που δείχνουν μεγαλύτερη ανησυχία και φόβο για το μέλλον», τονίζει ο ίδιος.

Πώς μπορούν, όμως, οι νέοι εργαζόμενοι να αποκτήσουν τις δεξιότητες που θα τους κρατήσουν ανταγωνιστικούς στην αγορά;

«Η αγορά εργασίας αλλάζει διαρκώς και όλες οι έρευνες συγκλίνουν στο εξής: η πλειονότητα των νέων θα αλλάξει πολλές φορές επάγγελμα ή θέση εργασίας κατά τη διάρκεια της καριέρας τους. Στο σημερινό εργασιακό περιβάλλον, δεν αρκεί πλέον μόνο το πτυχίο, ούτε καν το μεταπτυχιακό. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι η συνεχής αναβάθμιση δεξιοτήτων, γνωστή και ως “upskilling”», τονίζει ο κ. Μιχαλούλης, σημειώνοντας πως η νέα γενιά που προετοιμάζεται σήμερα για τον εργασιακό στίβο έχει στη διάθεσή της περισσότερα εργαλεία από ποτέ.

«Πλατφόρμες όπως το Coursera, το edX και το LinkedIn Learning, σύντομα πιστοποιημένα προγράμματα, webinars, workshops, αλλά και η πρακτική εξάσκηση ή εθελοντική εργασία, προσφέρουν πολύτιμα εφόδια τα οποία δεν θα πρέπει να προσπερνά κανείς», καταλήγει ο ίδιος.

Σπάστε τον «φραγμό» του αλγορίθμου

Ενα από τα σημαντικότερα θέματα που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι υποψήφιοι –προτού καταθέσουν το βιογραφικό τους– είναι ότι αυτό ενδέχεται να αξιολογηθεί από αλγόριθμους. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί να έχεις προσόντα, θα πρέπει να ξέρεις και πώς να τα παρουσιάσεις. Η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στις προσλήψεις φέρνει σημαντικές προκλήσεις και ηθικά ζητήματα που σχετίζονται με τη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια και τον ρόλο της ανθρώπινης κρίσης στη διαδικασία. Μπορεί η ΤΝ να αναγνωρίσει το πάθος κάποιου για μια δουλειά; Να καταλάβει το ήθος και τον χαρακτήρα του μέσα από ένα απρόσωπο βιογραφικό; 

«Η απάντηση είναι όχι. Οι αριθμοί λένε πολλά, αλλά δεν λένε τα πάντα», απαντά ο Κωνσταντίνος Παπαδέλλης, επικεφαλής της προσέλκυσης ταλέντων και των προσλήψεων στον Ομιλο ΕταιρειώνΟΤΕ, εξηγώντας πως κάθε βιογραφικό θα πρέπει να έχει δημιουργηθεί με τέτοιον τρόπο, ούτως ώστε να περνάει το «τεστ» κατανόησης από ένα σύστημα που ονομάζεται Applicant Tracking System (Σύστημα Παρακολούθησης Αιτούντων). 

«Φανταστείτε έναν νέο απόφοιτο, γεμάτο όνειρα, που στέλνει το βιογραφικό του για μια θέση εργασίας. Περιμένει με ανυπομονησία μια απάντηση, όμως δεν μαθαίνει ποτέ αν κάποιος άνθρωπος –εν τέλει– διάβασε το προφίλ του. Ο λόγος; Το πρώτο φίλτρο ήταν ένας αλγόριθμος! Αυτό δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά είναι η πραγματικότητα στις σύγχρονες διαδικασίες προσλήψεων, όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη αναλαμβάνει να ξεχωρίσει μέσα από χιλιάδες βιογραφικά τα “καλύτερα” μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Κι εδώ αρχίζουν οι προκλήσεις», τονίζει, προσθέτοντας πως οι αλγόριθμοι εκπαιδεύονται με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα.

«Αν τα δεδομένα αυτά περιέχουν προκαταλήψεις -για παράδειγμα εάν στο παρελθόν για συγκεκριμένες θέσεις προτιμούνταν περισσότερο άνδρες- η ΤΝ μπορεί να τις αναπαράγει»

Οι εταιρείες οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το AI λειτουργεί σαν «αντικειμενικός κριτής» –ως ένα εργαλείο υποστήριξης– και όχι ως «αόρατος φραγμός», υποστηρίζει ο κ. Παπαδέλλης τονίζοντας ότι η τελική απόφαση πριν από μία πρόσληψη θα πρέπει να παραμένει στην ανθρώπινη κρίση.

«Αν τα δεδομένα αυτά περιέχουν προκαταλήψεις –για παράδειγμα εάν στο παρελθόν για συγκεκριμένες θέσεις προτιμούνταν περισσότερο άνδρες– η ΤΝ μπορεί να τις αναπαράγει. Για τον λόγο αυτό, οι εταιρείες θα πρέπει να αξιολογούν και να ρυθμίζουν τα συστήματα AI, ώστε να αποφεύγονται διακρίσεις, καθώς και να ενημερώνουν ξεκάθαρα τους υποψηφίους για το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις και αν υπάρχει ανθρώπινη παρέμβαση. Από την άλλη πλευρά, οι υποψήφιοι έχουν δικαίωμα να γνωρίζουν αν και πώς χρησιμοποιείται η ΤΝ στη διαδικασία αξιολόγησής τους. Σε έναν κόσμο που οι αποφάσεις λαμβάνονται από αλγόριθμους, συχνά δεν γνωρίζουν τι πήγε λάθος». 

Μιλήστε τη «γλώσσα των συστημάτων»

Μέσα σε αυτό το νέο τοπίο, όπως πλέον διαμορφώνεται, οι οργανισμοί φέρουν μεγάλη ευθύνη, συμφωνεί ο διευθυντής του Γραφείου Σταδιοδρομίας του Αμερικανικού Κολλεγίου της Ελλάδας, Δημήτρης Μεγρέμης, τονίζοντας ότι θα πρέπει να διασφαλίζουν πως οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούν δεν αποκλείουν υποψηφίους ακούσια, μέσα από αλγοριθμικές προκαταλήψεις. Είναι παράλληλα σημαντικό, επισημαίνει, οι υποψήφιοι να είναι είναι ενήμεροι για το πώς λειτουργούν τα νέα αυτά συστήματα, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν.

«Θα πρέπει να προσαρμόσουν την ψηφιακή τους παρουσία στο βιογραφικό, στο LinkedIn, και γενικότερα στην προσωπική τους αφήγηση. Ομως ζητούμενο παραμένει η αυθεντικότητα. Η πρόκληση είναι να βρίσκουμε τρόπους να “μιλάμε τη γλώσσα των συστημάτων” χωρίς να χάνουμε τη μοναδική μας ταυτότητα», τονίζει ο κ. Μεγρέμης.

Η επένδυση στη διά βίου μάθηση είναι το «κλειδί» σε κάθε εποχή –ακόμη και σε αυτήν που ανοίγεται μπροστά μας– ώστε να μπορέσει κάποιος να πάει μπροστά. Δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη, επισημαίνουν οι ειδικοί.

«Η επαγγελματική ζωή μοιάζει με ένα smartphone. Αν δεν κάνεις αναβάθμιση και δεν το ενημερώνεις, αρχίζει να κολλάει. Οσοι επενδύουν στη συνεχή μάθηση, την περιέργεια και την προσαρμοστικότητα, δεν φοβούνται το “update”», τονίζει ο Κωνσταντίνος Παπαδέλλης.

Η επαγγελματική ζωή μοιάζει με ένα smartphone. Αν δεν κάνεις αναβάθμιση και δεν το ενημερώνεις, αρχίζει να κολλάει

«Οι εργαζόμενοι που επιλέγουν να καλλιεργήσουν δεξιότητες, όπως η κριτική σκέψη, η συναισθηματική νοημοσύνη και η ικανότητα προσαρμογής, θα μπορέσουν να σταθούν δυνατά σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας. Ακόμη και για μη τεχνικούς ρόλους, η βασική εξοικείωση με τα εργαλεία της ΤΝ αποτελεί πλέον ουσιαστικό εφόδιο», σημειώνει από την πλευρά του ο κ. Μεγρέμης, τονίζοντας πως εκτός από την ανάγκη για εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες, η ανάπτυξη των λεγόμενων meta-skills όπως η κριτική σκέψη και η συναισθηματική νοημοσύνη, είναι απαραίτητα «προσόντα».

«Η ΤΝ φέρνει προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες. Το στοίχημα ωστόσο, καθώς διαμορφώνεται το μέλλον της εργασίας, είναι να διατηρήσουμε τον άνθρωπο στο επίκεντρο», σημειώνει ο ίδιος.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, εξηγεί ο κ. Μεγρέμης, αλλάζει μέρα με τη μέρα τον τρόπο με τον οποίο οι εργοδότες αξιολογούν τους υποψηφίους. «Οι εταιρείες αναζητούν ανθρώπους που μπορούν να κινηθούν με άνεση σε ένα περιβάλλον συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης, ανθρώπους που δείχνουν ευελιξία, αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, δουλεύουν ομαδικά και σκέφτονται κριτικά».

Το στοίχημα των «soft skills»

Για τον Κωνσταντίνο Κίντζιο, σύμβουλο επιχειρήσεων που έχει επικεντρωθεί μέσα από τη δουλειά του στη Γενιά Ζ, το ζήτημα είναι ακόμη πιο βαθύ: η μεγάλη πρόκληση όπως διαμορφώνεται στην αγορά εργασίας δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η νοοτροπία που έχουμε απέναντί της. «Θα πρέπει να δώσουμε στους νέους τα εργαλεία να σκεφτούν, να νιώσουν και να ηγηθούν, όχι να εξουσιάσουν. Με χαρακτήρα, με ενσυναίσθηση, με ανθρωπιά». 

«Δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για τα επαγγέλματα του μέλλοντος, για τις δεξιότητες που θα χρειάζονται ή για το πώς η ΤΝ θα αλλάξει την αγορά εργασίας, όταν ακόμα δεν έχουμε αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε, που συνεργαζόμαστε και που λειτουργούμε ως κοινωνία: ζούμε σε μια χώρα βαθιά συντηρητική. Οχι πολιτικά, αλλά πολιτισμικά. Με ένα γνωσιοκεντρικό σχολείο που εξακολουθεί να μετράει την “αξία” του μαθητή σε μόρια, και όχι σε κριτική σκέψη και ικανότητα κατανόησης. Με ένα πανεπιστήμιο που ανταμείβει την αποστήθιση και την παπαγαλία, και όχι τη δυνατότητα αποτελεσματικής ανατροφοδότησης και συνεργασίας. Και με έναν εργασιακό χώρο που συχνά περιμένει από τους ανθρώπους να είναι υπάκουοι και “ταπεινοί”, και όχι δημιουργικοί και διεκδικητικοί», ανέφερε στην ομιλία του πριν από λίγες μέρες σε εκδήλωση της Λεοντείου Σχολής για το μέλλον της μάθησης, στο Μουσείο της Ακρόπολης. 

Ο κ. Κίντζιος υπενθυμίζει στην «Κ» ότι η χώρα μας «σκοράρει» στην τρίτη από το τέλος θέση ευρωπαϊκά μιας σημαντικής λίστας, αυτής των ήπιων δεξιοτήτων (soft skills), σύμφωνα με τα τελευταία αποτελέσματα (2024) του οργανισμού European Skills Index.

«Οσο πιο πολύ εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο πιο πολύ ενισχύεται η ανάγκη να γίνουμε άνθρωποι: να επικοινωνούμε, να ανατροφοδοτούμε, να ακούμε για να κατανοήσουμε και όχι απλώς για να απαντήσουμε»

«Πρόκειται για τις δεξιότητες που όλες οι έρευνες αναφέρουν ως τις απολύτως απαραίτητες για να μπορέσει κάποιος να συνυπάρξει, να συνεργαστεί και να εξελιχθεί δίπλα στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Γιατί όσο πιο πολύ εξελίσσεται η τεχνολογία τόσο πιο πολύ ενισχύεται η ανάγκη να γίνουμε άνθρωποι: να επικοινωνούμε, να ανατροφοδοτούμε, να ακούμε για να κατανοήσουμε και όχι απλώς για να απαντήσουμε. Να συνεργαζόμαστε, να νοιαζόμαστε για τη συναισθηματική κατάσταση του διπλανού μας, να προσαρμοζόμαστε σε περιβάλλοντα, ανθρώπους και καταστάσεις», τονίζει, ενώ αναρωτιέται: «Αλλά πώς να τα κάνει αυτά ένας νέος που δεν έχει εκπαιδευτεί να σκέφτεται και να προβληματίζεται παραγωγικά; Που μεγάλωσε σε ένα σύστημα που του λέει “διάβασε για να περάσεις” και όχι “σκέψου για να ακμάσεις”; Που μαθαίνει πως η επιτυχία μετριέται σε μόρια, τίτλους και followers, όχι σε ανθεκτικότητα, συνεργατικότητα και ενσυναίσθηση;»

Επικαλούμενος την τελευταία έρευνα του PIAAC του ΟΟΣΑ αναδεικνύει το ζήτημα του «λειτουργικού αναλφαβητισμού» στη χώρα μας, δηλαδή της αδυναμίας κάποιου να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του στην πράξη. «Μόλις το 9,3% των Ελλήνων ενηλίκων διαθέτει τις βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής και εργασίας. Το 19% των τελευταίων αποφοίτων πανεπιστημίων και Master στην Ελλάδα είναι λειτουργικά αναλφάβητοι, ενώ το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 28% για τους αποφοίτους Λυκείου».

Η ΤΝ δεν απειλεί την εργασία, απειλεί τη μετριότητα και τους μη συνεργάσιμους

Καθώς οραματιζόμαστε έναν κόσμο γεμάτο ΑΙ, προετοιμάζοντας τη νέα γενιά να βγει στην αγορά εργασίας, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν είμαστε έτοιμοι να ζήσουμε μέσα του, επισημαίνει ο κ. Κίντζιος, υπογραμμίζοντας το έλλειμμα ηγεσίας που συχνά εντοπίζεται στη χώρα μας. «Ηγεσία που δεν εμπνέει, αλλά ελέγχει, που δεν εμπιστεύεται, αλλά κάνει micromanagement. Που δεν καταλαβαίνει τη λέξη “άνθρωπος”, αλλά λατρεύει τη λέξη “αποδοτικότητα”. Οι Eλληνες managers κατατάσσονται τελευταίοι μεταξύ 20 χωρών σε δεξιότητες όπως διαχείριση ανθρώπων, προγραμματισμός και συνεργασία. Ταυτόχρονα, σκοράρουμε δεύτεροι από το τέλος στην εργασιακή ικανοποίηση στην Ευρώπη και αυτό δεν είναι τυχαίο».

Οσο πιο γρήγορα «τρέχει» η τεχνολογία, τόσο πιο επείγον είναι να τρέξουμε κι εμείς δίπλα της, καταλήγει ο κ. Κίντζιος τονίζοντας την ανάγκη της άμεσης αλλαγής νοοτροπίας. «Από το “δεν είμαι καλός σε αυτό” στο “μπορώ να το μάθω”. Από το “έτσι τα βρήκαμε” στο “τι μπορούμε να αλλάξουμε”. Από το “φοβάμαι να κάνω λάθος” στο “μόνο μέσα από το λάθος εξελίσσομαι”. Γιατί τελικά, η ΤΝ δεν απειλεί την εργασία, απειλεί τη μετριότητα και τους μη συνεργάσιμους. Απειλεί τους εκ πεποιθήσεως στάσιμους. Και αν θέλουμε οι νέοι μας να σταθούν δυνατοί απέναντί στο ΑΙ, ας κάνουμε μια προσπάθεια να τους δώσουμε τα εργαλεία να σκεφτούν, να νιώσουν και να ηγηθούν, όχι να εξουσιάσουν: με χαρακτήρα, με ενσυναίσθηση, με ανθρωπιά».