Αναργύρειος Σχολή Σπετσών: Όταν η τέχνη συναντά την παιδεία και την ιστορία
H ‘Ελενα Ντάκουλα γράφει για την Αναργύρειο Σχολή Σπετσών, το πλούσιο παρελθόν και το λαμπρό μέλλον.
Από το εκπαιδευτικό όραμα του Ανάργυρου στην καλλιτεχνική έρευνα του σήμερα — ένα νησί, μια σχολή, μια νέα αρχή.
Στις Σπέτσες, η ιστορική Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή, υπό τη νέα διοίκηση με Πρόεδρο Αρχιτέκτονα και καθηγητή Ι.Α.Αίσωπο, με βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και ρίζες βαθιά χαραγμένες στην ιστορία της εκπαίδευσης επανασυστήνεται στο κοινό, φιλοδοξώντας να γίνει φάρος παιδείας, πολιτισμού και διεθνούς διαλόγου.
Η ιδέα για την ίδρυσή της ξεκίνησε το 1918 από τη στενή φιλία και κοινό οραματισμό των Σωτήρη Ανάργυρου και Ελευθερίου Βενιζέλου, σε συνδυασμό με τη μεγάλη δωρεά του Μαρίνου Κοργιαλένιου. Το 1927 ιδρύθηκε ως αυτόνομο εκπαιδευτικό ίδρυμα, με την υπογραφή του ίδιου ιδρυτικού νόμου όπως το Κολλέγιο Αθηνών. Εμπνευσμένη από το βρετανικό πρότυπο του Ήτον, η Σχολή σχεδιάστηκε με σκοπό την εκπαίδευση των αγοριών της ελληνικής διασποράς. Το οικόπεδο δωρήθηκε από τον Ανάργυρο, οι αρχιτεκτονικές διαμορφώσεις έγιναν από Μπαλάνο και Διαμαντόπουλο και τα εγκαίνια από τον Ελ. Βενιζέλο την 1η Οκτωβρίου 1927. Από τότε, η Σχολή έφερε τιμητικά τα ονόματα των δυο ευεργετών της.
Αίθουσα της Αναργυρείου – Κοργιαλενείου ΣχολήςΑπόφοιτοι διακρίθηκαν στα γράμματα, τις τέχνες και τις επιστήμες, ενώ τη δεκαετία του 1950 ο βραβευμένος με Νόμπελ James Watson εισήγαγε τους μαθητές στο μάθημα της μοριακής βιολογίας.
Όπως συνέβη με πολλά εκπαιδευτικά οικοτροφεία του 20ού αιώνα, η Αναργύρειος Σχολή γνώρισε περίοδο παρακμής στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Από το 1983, επαναπροσδιορίζεται ως εκπαιδευτικό, συνεδριακό και αθλητικό κέντρο, υποδεχόμενη προσωπικότητες από τον ελληνικό και διεθνή πνευματικό, καλλιτεχνικό και επιστημονικό χώρο. Οι ανακαινισμένοι της χώροι – κυρίως ξενοδοχειακά καταλύματα – έχουν τη δυνατότητα φιλοξενίας 200 ατόμων, ενώ το συγκρότημα διαθέτει πλούσια υποδομή: γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ, τένις, βόλεϊ, υπαίθριο σκάκι, πινγκ-πονγκ, αμφιθέατρο με σύγχρονο οπτικοακουστικό εξοπλισμό, βιβλιοθήκη με 5.000 τίτλους βιβλίων, καθώς και ένα αρχαιόμορφο υπαίθριο θέατρο. Παράλληλα, φιλοξενεί το Λύκειο Σπετσών.
Από το 2021, στη Σχολή λειτουργεί η Μουσική Ακαδημία με καλοκαιρινά μαθήματα κλασικής μουσικής για νέους από όλον τον κόσμο.Περπατώντας στους διαδρόμους των διώροφων κτιρίων, με τα τσιμεντένια πλακάκια και τις ψηλοτάβανες πρώην αίθουσες διδασκαλίας, νιώθει κανείς σαν να μεταφέρεται σε μια άλλη εποχή. Τα μαρμάρινα σκαλοπάτια, σημαδεμένα από τα χνάρια χιλιάδων μαθητών που τα ανέβαιναν και τα κατέβαιναν με φόρα και όνειρα, στέκουν ως μάρτυρες της ζωντανής ιστορίας του χώρου.
Αθλητικές εγκαταστάσεις της Αναργυρείου-Κοργιαλενείου Σχολής
Προσωπικά αντικείμενα του Σ. Ανάργυρου
Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται η αναβίωση του ιστορικού φεστιβάλ «Αναργύρεια» με μουσικές εκδηλώσεις υψηλής ποιότητας, καθώς και τα νέα αρχιτεκτονικά εργαστήρια που ξεκινούν με τη μελέτη του παράκτιου μετώπου του νησιού και της σχέσης του με το τοπίο και τον τουρισμό.
Παρά το πέρασμα του χρόνου, η αύρα των ένδοξων ημερών της Αναργυρείου Σχολής εξακολουθεί να πλανάται διακριτικά στον αέρα. Τα ιστορικά της κτίρια, βυθισμένα σε ένα μαγευτικό, καταπράσινο τοπίο έκτασης 120 στρεμμάτων, δίπλα στη θάλασσα, διατηρούν την αρχοντιά και τη σιωπηλή τους δύναμη. Η Σχολή παραμένει ένας τόπος ηρεμίας και περισυλλογής, αλλά και συναντήσεων και δημιουργικής ζύμωσης, ειδικά κάτω από τα πεύκα όπου βρίσκεται το ξεχωριστό Art Café “The Magus”.
Το café – το οποίο πήρε το όνομά του από το μυθιστόρημα «Ο Μάγος του John Fowles», ο οποίος υπήρξε καθηγητής αγγλικών στη Σχολή την περίοδο 1951 με 1953 – αποτελεί καρδιά κοινωνικής ζωής του χώρου. Εδώ, φοιτητές, επισκέπτες και καλλιτέχνες μπορούν να απολαύσουν καφέ, ποτό ή φαγητό μέσα σ’ ένα πανέμορφο περιβάλλον, υπό τους ήχους απαλής μουσικής που συνοδεύεται από το ασταμάτητο τραγούδι των τζιτζικών, των τροβαδούρων του καλοκαιριού. Είναι ένας χώρος με ψυχή, ένα σημείο που ενσαρκώνει την ένωση πολιτισμού, φύσης και καθημερινής γαστρονομικής απόλαυσης.
Ακόμη κι αν οι εγκαταστάσεις έχουν «γεράσει», δεν έχουν χάσει τίποτα από τη μοναδική ατμόσφαιρά τους. Αντιθέτως, η πατίνα του χρόνου προσδίδει βάθος. Η νέα διοίκηση της Σχολής, αναγνωρίζοντας την ανάγκη αναβάθμισης, έχει αναλάβει την ουσιαστική αναζωογόνηση των υποδομών, με τη δημιουργία νέων χώρων διαμονής, διδασκαλίας και συνεδριακών δράσεων, έτσι ώστε το εκπαιδευτικό και πολιτιστικό όραμα να βρει τον φυσικό του χώρο. Ξεχωριστή θέση σ’ αυτή τη νέα σελίδα κατέχει η αποκατάσταση της ιστορικής οικίας Ανάργυρου (1904) — ενός αρχιτεκτονικού κοσμήματος, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Παν. Ζήζηλα, που πρόκειται να μετατραπεί σε πολιτιστικό κέντρο υψηλών προδιαγραφών, εμπλουτίζοντας τον χαρακτήρα της Σχολής και ενισχύοντας τον πολιτιστικό παλμό του νησιού.
Πακέτα τσιγάρων “Anargyros“
Anargyros Art Residency – School of Transitions
Σε αυτό το νέο πλαίσιο εξωστρέφειας και πολιτιστικής αναζωογόνησης εντάσσεται και το “Anargyros Art Residency”, μια πρόταση που επιχειρεί να ξαναδεί τι σημαίνει να δημιουργεί κανείς σε έναν τόπο με μνήμη, ιστορία και φυσική ομορφιά. Την επιμέλεια του residency, που άρχισε στις 16 Μαϊου και θα διαρκέσει έως στις 27 Ιουνίου, ανέλαβε η Εύα Βασλαματζή. Με σημείο αναφοράς το βιβλίο του Ζακ Ρανσιέρ «Ο Αδαής Δάσκαλος» η κλασσική έννοια της «σχολής», και της μάθησης, αμφισβητούνται και τίθεται το ερώτημα: «πώς μπορούμε να αναπτύξουμε μία ανταλλαγή γνώσης, βασισμένη όχι στην επεξήγηση αλλά στην εμπιστοσύνη και την αλληλεπίδραση;».
Η Σχολή δεν προσφέρει απλώς χώρο, άρτιο εξοπλισμό και χρόνο στους καλλιτέχνες — προσφέρει ένα περιβάλλον σπάνιο, όπου η τέχνη συνομιλεί με το τοπίο, την αρχιτεκτονική, τις φωνές της κοινότητας. Τέσσερις καταξιωμένες καλλιτέχνιδες επελέγησαν για να εγκαινιάσουν αυτό το νέο κεφάλαιο: η Rowena Hughes, η Κωνστάντζα Καψάλη, η Ναταλία Μαντά, η Ιωάννα Παρασκευοπούλου, Η επιλογή δεν περιορίστηκε στις εικαστικές τέχνες· περιλαμβάνει κινηματογράφο, χορό και διεπιστημονικές πρακτικές, με έργα που συνδέονται άμεσα με τον τόπο. Οι καλλιτέχνιδες δεν πήγαν με ένα έτοιμο έργο να παρουσιάσουν. Αντίθετα, ο στόχος ήταν να έρθουν σε διάλογο με το περιβάλλον, την ιστορία και την κοινότητα των Σπετσών.
Η Rowena Hughes: Συλλέγει φυσικά και τεχνητά υλικά – φύκια, αχινούς, πλαστικά – και τα μετατρέπει σε φωτογράμματα, όπου η επιστημονική ακρίβεια συναντά την τυχαιότητα της φύσης. Το έργο της είναι ένας στοχασμός πάνω στη λεπτή γραμμή που χωρίζει το φυσικό από το τεχνητό.
Εργαστήριο με τη Rowena Hughes
Η Κωνστάντζα Καψάλη ξεκινά από ένα προσωπικό ηχητικό μήνυμα – μια αφήγηση για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου και την επίσκεψη στη βιβλιοθήκη του. Εκεί, μέσα από τα βιβλία που άφησε πίσω του, αναδύεται ένα απρόσμενο πορτρέτο.
Η έρευνά της κινείται στο πεδίο του μεταφυσικού, αντλώντας από τοπικές αφηγήσεις και ανθρώπινα κατάλοιπα – οστά, λείψανα, προσωπικά αντικείμενα – τα οποία προσεγγίζει ως φορείς νοημάτων, τεκμήρια δοξασιών ή εκθέματα μιας ιδιότυπης συλλογής. Στο βίντεο-έργο της, εξετάζονται η υλικότητα της απώλειας και οι αντιφάσεις της μνήμης.
Η Ναταλία Μαντά: προσεγγίζει τη δημιουργία σαν πράξη κυοφορίας. Επηρεασμένη από τα χειροποίητα εργαλεία μέτρησης του βυθού που κατασκεύαζε ο πατέρας της, χτίζει έναν νέο κόσμο μέσα από κεραμικά, υφάσματα, σχέδια και ήχο. Το έργο της, βαθιά αισθητηριακό, ενώνει το σώμα με το τοπίο, τη μνήμη με την υλικότητα, το τοπικό με το οικουμενικό.
Τέλος, η Ιωάννα Παρασκευοπούλου εξερευνά τον ρυθμό της χειρωνακτικής εργασίας – αυτής που γίνεται αθόρυβα, καθημερινά, στα χέρια ανθρώπων που δεν φαίνονται, και η έρευνά της αφορά και τα επαγγέλματα που σταδιακά εξαφανίζονται. Μέσα από ήχο, εικόνα και κίνηση, καταγράφει τις κινήσεις της εργασίας ως μια αθέατη χορογραφία. Το έργο της μας καλεί να επανασυνδεθούμε με έναν ρυθμό ζωής πιο αργό, πιο ουσιαστικό – σχεδόν διαλογιστικό.
Το ξενοδοχείο «Ποσειδώνιο» στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του
Καθ’ όλη τη διάρκεια του residency πραγματοποιούνται συλλογικές αναγνώσεις, προβολές, ανοιχτά σεμινάρια και συναντήσεις με το κοινό, οι οποίες οργανώνονται από τις συμμετέχουσες καλλιτέχνιδες και τέσσερις εξωτερικές συνεργάτιδες, επιμελήτριες και εικαστικούς: τη Δάφνη Δραγώνα, την Λήδα Παπακωνσταντνίνου, την Ayumi Paul και την Rachel Rakes. Το κοινό καλείται να συμμετάσχει ενεργά, να παρακολουθήσει όχι μόνο την τελική παρουσίαση αλλά την διαδικασία δημιουργίας του έργου μέσα από τον τόπο. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 20 Ιουνίου.
Με σεβασμό στο παρελθόν και μάτια στραμμένα στο σήμερα, η Αναργύρειος Σχολή γίνεται τόπος όπου η τέχνη ανθίζει — όχι μόνο ως πρόγραμμα, αλλά ως βαθιά χειρονομία για το τι σημαίνει να ζεις, να σκέφτεσαι και να δημιουργείς σ’ έναν τόπο ο οποίος έχει βάρος, μνήμη και προοπτική.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΩΤΗΡΙΟ ΑΝΑΡΓΥΡΟ
Ο Σωτήριος Ανάργυρος γεννήθηκε στις Σπέτσες το 1849, από την ένδοξη σπετσιώτικη οικογένεια των Αναργυραίων. Πατέρας του ήταν ο Ανάργυρος Π. Χατζηαναργυρίου και μητέρα του η Ματίνα Σωτηρίου Λίτσα. Αφού ολοκλήρωσε τη φοίτησή του στο Σχολαρχείο Σπετσών, συνέχισε για λίγο στο Γυμνάσιο Ναυπλίου, χωρίς όμως να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ήδη ανήσυχο και δραστήριο πνεύμα, είχε αρχίσει να στρέφει το βλέμμα του προς τον κόσμο.
Από πολύ νεαρή ηλικία ταξίδεψε και έζησε κοντά σε συγγενείς του σε Κωνσταντινούπολη, Ρουμανία και Αίγυπτο, όπου ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον κόσμο της επεξεργασίας καπνών. Στη Μασσαλία, μαθαίνοντας γαλλικά και εργαζόμενος σε καφενείο, άρχισε να διαμορφώνεται η επιχειρηματική του αντίληψη. Η πορεία του συνεχίστηκε στο Λονδίνο, όπου δραστηριοποιήθηκε αρχικά στο εμπόριο σφουγγαριών και κατόπιν στην κατασκευή και εμπορία τσιγάρων, αποκτώντας σημαντικό κεφάλαιο, το οποίο αργότερα θα επένδυε στρατηγικά.
Η Νέα Υόρκη ήταν ο επόμενος σταθμός και εκεί ξεκίνησε η πραγματική του απογείωση. Προσελήφθη στον καπνοβιομηχανικό Οίκο του Αμερικανοεβραίου Τόμψον, μια εμπειρία που ήταν «μεγάλο σχολείο». Ο Τόμψον, χωρίς παιδιά, τον υιοθέτησε, και μετά τον θάνατό του, ο Ανάργυρος ανέλαβε τη διεύθυνση του εργοστασίου. Υπό τη διοίκησή του, η επιχείρηση αναπτύχθηκε σε κολοσσό.
Ανδριάντας του Σ Ανάργυρου
Το καλοκαίρι του 1895, σε ταξίδι του στις Σπέτσες, γνώρισε την Ευγενία Θ. Ανάργυρου, δεύτερη ξαδέλφη του, με την οποία παντρεύτηκαν και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Νέα Υόρκη. Όμως η νοσταλγία της Ευγενίας για την πατρίδα οδήγησε τον Ανάργυρο στην εκποίηση της καπνοβιομηχανίας, από την οποία εισέπραξε το τεράστιο για την εποχή ποσό των 650.000 δολαρίων. Το ζευγάρι επέστρεψε μόνιμα στις Σπέτσες — και εκεί ξεκίνησε το μεγάλο όραμα.
Η επιστροφή του Ανάργυρου δεν ήταν απλώς προσωπική. Υπήρξε η αφετηρία της ανάπτυξης του νησιού. Αγόρασε το 45% της έκτασης των Σπετσών, την οποία αναδάσωσε, φύτεψε πεύκα, άνοιξε νέους δρόμους και δημιούργησε το πρώτο υδραγωγείο του νησιού. Παράλληλα, προχώρησε σε δωρεές και φιλανθρωπίες, με γνώμονα το συλλογικό όφελος. Το όραμά του ήταν να μετατρέψει τις Σπέτσες σε πολιτιστικό και τουριστικό προορισμό διεθνούς εμβέλειας και σε μεγάλο βαθμό το πέτυχε, με δικές του δαπάνες και αφοσίωση.
Ο γάμος του, ωστόσο, δεν είχε ευτυχή κατάληξη. Οδηγήθηκε σε πικρό διαζύγιο, με μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες. Παρά τα προσωπικά του πλήγματα, ο Ανάργυρος παρέμεινε αφοσιωμένος στο όραμά του. Μετά την ολοκλήρωση της αγοράς οικοπέδων, ξεκίνησε στη θέση του αρχοντικού Γουδή την κατασκευή του πολυτελούς ξενοδοχείου «Ποσειδώνιο», σε σχέδια του αρχιτέκτονα Π. Ζήζηλα. Το ξενοδοχείο, το μεγαλύτερο επαρχιακό της εποχής του που δεν είχε να ζηλέψει τίποτα από τα αντίστοιχα της Κυανής Ακτής, σχεδιάστηκε για να προσελκύσει την ελίτ της εποχής, και το πέτυχε: πρίγκιπες, πολιτικοί, καλλιτέχνες και σημαντικές προσωπικότητες φιλοξενήθηκαν στους χώρους του. Αναδείχθηκε γρήγορα σε σύμβολο κοσμοπολιτισμού, αν και συνδέθηκε και με ένα σκοτεινό επεισόδιο: το 1926, έγινε εκεί η απόπειρα δολοφονίας του Προέδρου της Δημοκρατίας Θεόδωρου Πάγκαλου, ο οποίος παραθέριζε στο νησί.
Ο Ανάργυρος πέθανε το 1928, λίγο μετά τα εγκαίνια της Σχολής που φέρει το όνομά του. Δεν άφησε φυσικούς απογόνους, αλλά άφησε κάτι μεγαλύτερο:
- ένα σχολείο που να μορφώνει ηγέτες
- ένα ξενοδοχείο που έβαλε τις Σπέτσες στον παγκόσμιο χάρτη
- ένα νησί που αναδασώθηκε με το όραμά του
- μια παρακαταθήκη πολιτισμού, φιλοπατρίας και ευρύτητας πνεύματος
Στις Σπέτσες τον θυμούνται ακόμη ως τον άνθρωπο που έφερε το μέλλον στον τόπο του. Με σεβασμό στην παράδοση, στο περιβάλλον και στην έννοια της προσφοράς.
