Πορτελάτα & Μισοφόρια: ξεδιπλώνοντας τα γυναικεία εσώρουχα της φορεσιάς της Πάρου

Πορτελάτα & Μισοφόρια: ξεδιπλώνοντας τα γυναικεία εσώρουχα της φορεσιάς της Πάρου

Ομαδική εικαστική έκθεση

Διοργάνωση: Δήμος Πάρου

Επιμέλεια: Ίρις Κρητικού

Εγκαίνια: Τετάρτη 6 Αυγούστου 2025 στις 20:00

Διάρκεια: 6 – 19 Αυγούστου 2025

Χώρος Τεχνών Δήμου Πάρου (Κτίριο Δημητρακόπουλου)

Παροικιά, Πάρος

«Την παριανή γυναικεία φορεσιά του 16ου αιώνα αποτελούσαν πολλά εσώρουχα και φούστες. Μαντίλα στο κεφάλι, πολύ μακριά, που τυλιγόταν στο λαιμό. Το ένα σκέλος της έπεφτε εμπρός αριστερά και το άλλο πίσω. Υποκάμισο, που καταλήγει σε μικρές μανσέτες με λίγο κεντηματάκι. Μεσάτο φόρεμα, κοντά μανίκια που καταλήγουν στους ώμους με μεταξωτούς φιόγκους…»

Με τον συμβολικό τίτλο «Πορτελάτα & Μισοφόρια: ξεδιπλώνοντας τα γυναικεία εσώρουχα της φορεσιάς της Πάρου» εγκαινιάζεται την Τετάρτη 6 Αυγούστου 2025 το φετινό εκθεσιακό αφιέρωμα σε διοργάνωση του Δήμου Πάρου και επιμέλεια της Ίριδας Κρητικού, με τη συμμετοχή πενήντα διακεκριμένων Ελλήνων εικαστικών, πολλοί από τους οποίους ζουν και εργάζονται στην Πάρο.

Το 1563 κυκλοφόρησε το χρονικό του Γάλλου γεωγράφου Ν. Νicolay, μέλους της συνοδείας του Γάλλου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Ανάμεσα στους εξήντα πίνακες με φιγούρες που περιλαμβάνονταν στην έκδοση και η περίφημη «Νεαρή γυναίκα της Πάρου», η πρώτη και έκτοτε συχνά αντιγραμμένη γνωστή εικόνα που απαθανατίζει την παλαιά γυναικεία φορεσιά του νησιού. Σημαντικό για την ιστορία της Πάρου και το έργο του ιατρού και βοτανολόγου J. Pitton de Tournefort (1717) που διασώζει πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία, τις αρχαιότητες, τα λατομεία, τα μοναστήρια και τους ναούς αλλά και την οικονομία και τους ανθρώπους του τόπου και όπου βασίστηκαν και πολλοί μεταγενέστεροι. Μεταξύ τους, ο Γάλλος ευπατρίδης Comte de Choiseul-Gouffier, που στο πλαίσιο του τρίτομου έργου του παραδίδει το γνωστό χαρακτικό με τη σκηνή των Παριανών που χορεύουν.

Με αφορμή τη γυναικεία φορεσιά της Πάρου, η Υπαπαντή Ρούσσου, η έρευνα της οποίας στάθηκε πολύτιμη για το παρόν εγχείρημα και τον εικαστικό διάλογο που αυτό σηματοδοτεί, αναφέρει μεταξύ άλλων ότι η παριανή φορεσιά των αρχών του 20^ου αιώνα «είναι έντονα επηρεασμένη από την μόδα των χωρών της δυτικής Ευρώπης, αφού η θάλασσα έφερνε τους νησιώτες σε επαφή με τη Ανατολή και τη Δύση. Η σύνδεση ιδιαίτερα με τη Δυτική Ευρώπη χρονολογείται ήδη από τον 13^ο μ.Χ. αιώνα, όπως φαίνεται και από τις ιταλικές επιρροές στη μεσαιωνική φορεσιά του νησιού», ενώ τα εσωτερικά της κομμάτια παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με αυτά του 16^ου-19^ου αιώνα». Η πουκαμίσα, «συνήθως αμάνικη -βασικό στοιχείο της καθημερινής αλλά και της γιορτινής φορεσιάς που φοριόταν κατάσαρκα σαν ένα σημερινό φόρεμα-«, ο μπούστος, «είδος στηθόδεσμου που φοριόταν πάνω από την πουκαμίσα», το πορτελάτο, «το λευκό βρακί της εποχής που είχε μπατζάκια και πολλές φορές έφτανε ως τα γόνατα, όπου ενωνόταν με τις κάλτσες και δενόταν με κορδονάκια-φακαρόλες στη μέση αλλά και στα μπατζάκια», το λευκό γιορτινό ή καθημερινό σκουρόχρωμο μισοφόρι, μια «εσωτερική φούστα, μακριά ως τις γάμπες και φοριόταν πάνω από την πουκαμίσα», η λευκή καμιζόρα, «το ένδυμα του ύπνου, νυχτικό, με μανίκια και έφθανε ως τη μέση, με μικρές πιέττες και πολλές δαντέλλες».

Η ιδέα της έκθεσης γεννήθηκε από όλα τα παραπάνω σπαράγματα. Σε ανοιχτό διάλογο με τους συμμετέχοντες εικαστικούς με καταβολές στο νησί και σε συνεργασία με τον Δήμο Πάρου, σχεδιάστηκε ένας ψιθυριστικός και εκτυφλωτικά λευκός μικρόκοσμος. Ο τίτλος της έκθεσης που παρουσιάζεται ταιριαστά στον Χώρο Τεχνών Δήμου Πάρου, στο ιστορικό κτήριο Δημητρακόπουλου στην Παροικιά, προτείνεται ως ένα ανοιχτό πεδίο διαλόγου, συμβόλων και ύλης, δίνοντας διακριτό τόπο σε μια εξιστόρηση με συνδετικό ιστό τα σπαράγματα εκείνα της μνήμης, της ύλης, των αθέατων επεισοδίων και αισθημάτων που δεν θέλουμε να χαθούν.

Η μεγάλη λεπτοκέντητη ποικιλία των εσωρούχων της παραδοσιακής γυναικείας φορεσιάς της Πάρου μα η μνήμη των χεριών που τα έραψαν και τα κέντησαν, η ψιθυριστική αθέατη ομορφιά τους και οι δεκάδες συμβολισμοί τους, το λευκό χρώμα με τις μυριάδες ανεπαίσθητες αποχρώσεις του, το πέρασμα του αργού χρόνου και ο έσω γυναικείος κόσμος στο ξεδίπλωμά του, οι χοροί και οι γιορτές αλλά και οι σιωπηλές ατελείωτες μέρες, οι κρυφές ιστορίες, οι ανεπίδοτες ερωτικές επιστολές και τα ανεκπλήρωτα όνειρα, έδωσαν αφορμή και έμπνευση στην παρούσα έκθεση: «Η λαϊκή και η αρχοντική φορεσιά, η φορεσιά της ανύπαντρης και εκείνη της παντρεμένης, ο μπούστος και η πουκαμίσα, το πορτελάτο, το μισοφόρι, το πουκαμισάκι, η φούστα και το φουστάνι, η καμιζόρα, η ποδιά, ο μποξάς, το στηθούρι και η μπέρτα, οι τούμπλες και τα φαναράτα αλλά και τα υπόλοιπα εξαρτήματα και κοσμήματα της σύνθετης γυναικείας παριανής φορεσιάς, είναι μερικά μόνο από τα είδη, μερικές μόνο από τις ονομασίες που με το άκουσμά τους και δημιουργούν θροΐζουσες εικόνες και ξεδιπλώνουν μικρά μυστικά. Με αφετηρία τις πολυσχιδείς όψεις, την επίπονη εργασία κεντητικής με αντικείμενο μια πολύ παλαιά παράδοση του νησιού όπου η γυναικεία φορεσιά περιλάμβανε πολλά διαφορετικά εσώρουχα, με έμπνευση τη φόρμα και την ύλη, τα μοτίβα και τους συμβολισμούς αλλά και η προέκταση, το αποτύπωμα και η ερμηνεία των αντικειμένων αυτών στον σημερινό εύθραυστο γυναικείο κόσμο, σχεδιάστηκε ένας ανοιχτός διάλογος με τα κρυπτά ασπρόρουχα της γυναικείας φορεσιάς της Πάρου, ενώ ένας πρωτότυπος μικρός πυρήνας παλαιών ενδυμάτων και εξαρτημάτων από ιδιωτικές συλλογές του νησιού, εκτίθεται παράλληλα. Η σημασία της διαχρονίας στους συμβολισμούς που εμπεριέχονται με τρόπο μεστό στη χρήση και τον διάκοσμο των εσωρούχων, αποτέλεσε αφετηρία και έμπνευση για τους συμμετέχοντες που εργαζόμενοι με διαφορετικά μέσα (ζωγραφική, γλυπτική, ύφανση, κεντητική, ψηφιδωτό, κατασκευή, εγκατάσταση, φωτογραφία κ.ά.), σύγχρονες και παραδοσιακές τεχνικές, χειροποίητη διαδικασία και πληθώρα υλικών, σε διάλογο με τον πρωτότυπο μικρό πυρήνα παλαιών εσώρουχων της γυναικείας φορεσιάς, δημιούργησαν νέα έργα ιστορικής, ενδυματολογικής και κοινωνιολογικής αναφοράς με εξέχουσες διαφορετικότητες, ιστορικές σημάνσεις και εύγλωττες αναφορές σε σύγχρονα και επιτακτικά κοινωνικά και φυλετικά ζητήματα», σημειώνει η Ίρις Κρητικού στο επιμελητικό κείμενο της έκθεσης.

Στην έκθεση συμμετέχουν:

Κύρα Αλιγιζάκη, Παναγιώτα Αποστολοπούλου, Άννυ Αρχιμανδρίτου, Θεοδώρα Ασπρογενίδου, Neva Bergemann, Μαρίνα Βλαχάκη, Άννα Βλάχου, Μάρω Βούλγαρη, Μαρία Γέρουλα, Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου, Βασίλης Γκόκας, Κρίστι Γρηγορίου, Μαρία Διακοδημητρίου, Μαρία Δρακάκη, Ειρήνη Ζαΐμη, Αννίτα Καλημέρη, Κατερίνα Καλιτσουνάκη, Πάνος Καρδάσης, Μαριγώ Κάσση, Βασίλης Κιλιτσλής, Σπύρος Κόικας, Μάρω Κορνηλάκη, Νίκος Λεοντόπουλος, Mireille Lienard, Αναστάσης Μαδαμόπουλος, Μηνάς Μαυρικάκης, Υακίνθη Μετζικώφ, Μάνος Μπατζόλης, Βασιλική Μπισμπίκου, Λαμπρινή Μποβιάτσου, Ισμήνη Μπονάτσου, Ρούλη Μπούα, Μαίρη Νταγιαντά, Γιώργος Παπαγεωργίου, Διονυσία Παπαδοπούλου, Βάια Παπαζήκου, Μαριέττα Παπαχειμώνα, Βιβή Περυσινάκη, Μιχάλης Σακαλής, Κατερίνα Σαράφη, Ιφιγένεια Σδούκου, Ελένη Σιούστη, Μαρίνα Στελλάτου, Νίκος Τριανταφύλλου, Κλαίρη Τσαλουχίδη-Χατζημηνά, Ειρήνη Τσιράκη, Αμαλία Φερεντίνου, Αγάπη Φεσατίδου-Ψαρράκη, Ελένη Φωκιανού, Μαρία Χάνιου.