Γκέρχαρντ Ρίχτερ/ Ο καλλιτέχνης της αβεβαιότητας
Στα έργα του η αβεβαιότητα δεν είναι έλλειψη, αλλά πηγή δημιουργίας.
Ο Γκέρχαρντ Ρίχτερ γεννήθηκε στη Δρέσδη το 1932, σε μια Γερμανία που βυθιζόταν στον ολοκληρωτισμό. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης κατέρρεε, οι Ναζί ανέρχονταν στην εξουσία, και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σφράγισε την οικογένειά του: οι θείοι του σκοτώθηκαν στο μέτωπο, η θεία του πέθανε από ασιτία σε ψυχιατρικό ίδρυμα στο πλαίσιο ενός ναζιστικού πειράματος ευγονικής, ενώ ο πατέρας του, αν και επέζησε, αποκλείστηκε από το επάγγελμα του δασκάλου όταν οι Σοβιετικοί ανέλαβαν την Ανατολική Γερμανία.
Μεταπολεμική αφύπνιση
Μεγαλώνοντας σε αυτήν τη σκληρή πραγματικότητα, ο νεαρός Ρίχτερ δεν έβρισκε ενθουσιασμό ούτε για το σχολείο ούτε για τη ζωή. Όμως μετά τον πόλεμο, η ξαφνική διαθεσιμότητα βιβλίων τέχνης και φιλοσοφίας –καθώς οι Σοβιετικοί είχαν «απελευθερώσει» τις βιβλιοθήκες των αστικών σπιτιών– του άνοιξε έναν νέο κόσμο. Διάβαζε μανιωδώς και το 1951 γράφτηκε στην Ακαδημία Τεχνών της Δρέσδης. Εκεί όμως τον περίμενε μόνο ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός: μια τέχνη που διακήρυττε τον ρεαλισμό, αλλά για τον Ρίχτερ δεν είχε καμία σχέση με την πραγματικότητα που βίωνε.
Δραπέτης στη Δύση
Αντιλαμβανόμενος πως η Ανατολική Γερμανία γινόταν ολοένα πιο καταπιεστική, το 1961 διέφυγε στη Δυτική Γερμανία, λίγους μήνες πριν υψωθεί το Τείχος του Βερολίνου. Εγκαταστάθηκε στο Ντίσελντορφ και γράφτηκε στην Ακαδημία Τεχνών, που τότε ήταν κέντρο καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Εκεί βρήκε δασκάλους όπως ο Joseph Beuys και συμφοιτητές όπως ο Sigmar Polke και ο Blinky Palermo. Στο περιβάλλον αυτό ανακάλυψε την αξία του πειραματισμού, της αφαίρεσης και του χιούμορ στη δημιουργία, ενώ παράλληλα γεννήθηκε η έλξη του για τη φωτογραφία – και η αμφιβολία αν η «πραγματικότητα» που παρουσιάζει είναι αληθινή ή κατασκευασμένη.
Η δύναμη της αφαίρεσης
Από αυτά τα ερωτήματα προέκυψαν οι διάσημες «θολές φωτογραφίες» του. Βασισμένες σε πραγματικές εικόνες, ζωγραφισμένες σε γκρι παλέτα και θολωμένες με στόκο ή σφουγγάρι, τα έργα αυτά αμφισβητούσαν την αντικειμενικότητα της φωτογραφίας και ταυτόχρονα επανεπιβεβαίωναν τη ζωγραφική ως εκφραστικό μέσο. Αυτή η περίοδος οδήγησε σε νέες σειρές: τα Color Charts και τα Grey Paintings, που άνοιγαν δρόμο σε ακόμη πιο αφηρημένες κατευθύνσεις.
Στα Inpaintings, ο Ρίχτερ ξεκινούσε με παραστατικές εικόνες και τις κάλυπτε ώσπου να χαθούν κάτω από στρώσεις χρώματος. Στα over-paintings έβαζε αφηρημένα σημάδια πάνω σε φωτογραφίες, εξερευνώντας τη συνύπαρξη ρεαλισμού και αφαίρεσης. Αργότερα, στράφηκε σε αντικείμενα από γυαλί και καθρέφτες, που αντανακλούσαν μερικώς ή παραποιημένα την πραγματικότητα, ανοίγοντας νέες διαστάσεις στη σχέση διαφάνειας, αδιαφάνειας και στοχασμού.
Η αβεβαιότητα ως δημιουργικό καύσιμο
Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Ρίχτερ επέστρεψε δυναμικά στη ζωγραφική, συνεχίζοντας να ερευνά τις σχέσεις των χρωμάτων. Άλλοτε δημιουργεί μεγάλες επιφάνειες όπου τα χρώματα αναμειγνύονται με το εμβληματικό του εργαλείο, τον στόκο· άλλοτε φτιάχνει εικόνες που θυμίζουν σέλας ή κηλίδες πετρελαίου· κι άλλοτε καταπιάνεται με γεωμετρικές γραμμές και επαναλήψεις.
Ο ίδιος σπάνια ξεκινά με σαφές σχέδιο. Η διαδικασία του βασίζεται στον πειραματισμό, στην αβεβαιότητα και στο απροσδόκητο αποτέλεσμα. «Πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο αβεβαιότητας ή αμηχανίας», έχει πει. «Είναι πιο ενδιαφέρον να είσαι ανασφαλής».
