Ουκρανία: Το διάγγελμα Ζελένσκι, το σχέδιο Τραμπ και μια Ευρώπη προ τετελεσμένων
Στον αέρα η μεταπολεμική αρχιτεκτονική ασφάλειας στην ευρωπαϊκή ήπειρο
«Βρισκόμαστε σε μία από τις δυσκολότερες στιγμές της ιστορίας μας». Με αυτή τη φράση, στο χθεσινό διάγγελμά του προς τον ουκρανικό λαό, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι περιέγραψε το δίλημμα στο οποίο έχει οδηγηθεί η χώρα του: να αποδεχθεί ένα βαθιά επώδυνο “ειρηνευτικό” σχέδιο των ΗΠΑ ή να διακινδυνεύσει να χάσει τη βασική της στήριξη από την Ουάσιγκτον.
Το νέο, αμερικανικής έμπνευσης σχέδιο – το λεγόμενο 28-σημείων “ειρηνευτικό” πλαίσιο της κυβέρνησης Τραμπ – ζητά από την Ουκρανία να παραχωρήσει επιπλέον εδάφη πέραν αυτών που ήδη κατέχει η Ρωσία, να μειώσει δραστικά τον στρατό της και να εγκαταλείψει ουσιαστικά την προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ. Σε αντάλλαγμα, υπόσχεται μια πρωτοφανή, τύπου Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ, εγγύηση ασφαλείας από τις ΗΠΑ και ορισμένους Ευρωπαίους συμμάχους.
Το σοκ, όμως, δεν οφείλεται μόνο στο περιεχόμενο. Οφείλεται και στον τρόπο: το σχέδιο σχεδιάστηκε πρωτίστως μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας, με τη συμβολή μεσολαβητών όπως το Κατάρ και η Τουρκία, και παρουσιάστηκε στο Κίεβο ως τετελεσμένο προσχέδιο, ενώ οι Ευρωπαίοι ενημερώθηκαν εκ των υστέρων — συχνά από τα δημοσιεύματα.
Το διάγγελμα: «απώλεια αξιοπρέπειας ή απώλεια συμμάχου»
Στο χθεσινό του μήνυμα, ο Ζελένσκι παραδέχθηκε ανοιχτά ότι η Ουκρανία βρίσκεται «μπροστά σε μια σχεδόν αδύνατη επιλογή»: είτε να αποδεχθεί απώλεια εδαφών και περιορισμό της κυριαρχίας της, είτε να ρισκάρει την απώλεια του κυριότερου στρατηγικού της εταίρου, των ΗΠΑ.
Δεν απέρριψε το σχέδιο, αλλά ούτε και το αποδέχθηκε. Επέμεινε σε δύο γραμμές: ότι η Ουκρανία δεν θα «προδώσει» την αξιοπρέπειά της και τις θυσίες των πολιτών της, αλλά και ότι δεν μπορεί να αγνοήσει την πραγματικότητα της εξάρτησης από την αμερικανική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. (“Να χάσουμε έναν συμμάχο”). Στο παρασκήνιο, ο Λευκός Οίκος πιέζει το Κίεβο να απαντήσει θετικά μέχρι την Ημέρα των Ευχαριστιών, με έμμεσες προειδοποιήσεις ότι, σε αντίθετη περίπτωση, «όλα θα επανεξεταστούν» ως προς τη στήριξη.
Τι προβλέπει το σχέδιο
Εδαφικές παραχωρήσεις
Πλήρης de facto έλεγχος της Ρωσίας σε Λουχάνσκ και Ντονέτσκ (Ντονμπάς), με αναγνώριση της προσάρτησης της Κριμαίας. Η Ουκρανία θα έχανε και τμήματα που σήμερα ακόμη ελέγχει.
Ουδέτερες ζώνες ίσως αποστρατικοποιημένες ζώνες σε Χερσώνα και Ζαπορίζια
Με μικρές αναπροσαρμογές, αλλά χωρίς γενική αποκατάσταση των συνόρων του 1991.
Δραστική μείωση του ουκρανικού στρατού
Μείωση πάνω από το μισό, περιορισμοί σε εμβέλεια και είδος οπλισμού.
Άτυπη εγκατάλειψη της ένταξης στο ΝΑΤΟ
Η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί, αλλά θα λάβει μια ειδική “εγγύηση τύπου ΝΑΤΟ” από ΗΠΑ και επιλεγμένους συμμάχους.
Εγγύηση ασφαλείας
Μεγάλης κλίμακας ρωσική επίθεση στο μέλλον θα θεωρείται επίθεση εναντίον ολόκληρης της “υπερατλαντικής κοινότητας”, προκαλώντας συλλογική αντίδραση.
Στην πράξη, πρόκειται για ένα σχέδιο που, αν εφαρμοζόταν ως έχει, θα μονιμοποιούσε τις ρωσικές εδαφικές κατακτήσεις, περιορίζοντας ταυτόχρονα τη στρατιωτική ισχύ της Ουκρανίας — με αντάλλαγμα μια ισχυρή, αλλά πολιτικά εύθραυστη, εγγύηση ασφαλείας.
Χωρίς τη φωνή του θύματος – και χωρίς την Ευρώπη στο τραπέζι
Το πιο προβληματικό στοιχείο, πολιτικά και ηθικά, είναι ότι το προσχέδιο διαμορφώθηκε χωρίς πραγματική συμμετοχή ούτε της Ουκρανίας ούτε της Ευρώπης:
Ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, συζήτησε εκτενώς με τον Ρώσο απεσταλμένο Κιρίλ Ντμίτριεφ. Το Κίεβο ενημερώθηκε μεν και ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Ουμέροφ συνέβαλε σε επιμέρους διατυπώσεις, αλλά δεν είχε λόγο στο βασικό σκελετό: εδαφικές παραχωρήσεις + περιορισμός στρατού. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες, από Γερμανία, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με δημοσιεύματα, αιφνιδιάστηκαν: στήριξαν καταρχήν την προσπάθεια για ειρήνη, αλλά προειδοποίησαν ότι συνθήκη που επιβραβεύει την εισβολή θα υπονομεύσει τη συνολική ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Με άλλα λόγια: η χώρα που δέχεται την εισβολή και η ήπειρος που θα ζήσει τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αποκλείστηκαν ουσιαστικά από την αρχική φάση σχεδιασμού.
Αυτό τροφοδοτεί τη δυσπιστία του Κιέβου και ενισχύει τους φόβους στην Ευρώπη ότι οι ΗΠΑ βλέπουν τον πόλεμο πρωτίστως μέσα από το πρίσμα της δικής τους στρατηγικής κόπωσης και της αντιπαράθεσης με την Κίνα.
Ρωσία: προσεκτικό “ναι”, σιωπηλό κέρδος
Η Μόσχα αντιμετωπίζει το σχέδιο με προσεκτική ικανοποίηση.
Ο Πούτιν το χαρακτήρισε «βάση για συζήτηση», αποφεύγοντας να το απορρίψει.
Για το Κρεμλίνο, το πλαίσιο αυτό αναγνωρίζει de facto ότι η Ρωσία θα κρατήσει την Κριμαία και μεγάλο μέρος του Ντονμπάς.
Επιπλέον, μια αποδυναμωμένη, μη-ΝΑΤΟϊκή Ουκρανία που εξαρτάται από τη βούληση της Ουάσιγκτον και μιας ρευστής “εγγύησης ασφαλείας” δεν συνιστά στρατηγική ήττα της Ρωσίας αλλά μάλλον μισή νίκη. Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι χαρακτήρισαν το σχέδιο «λίστα ευχών της Ρωσίας».
Η Ουάσιγκτον: κόπωση, τακτικισμός και πίεση
Για τις ΗΠΑ, το 28-σημείων σχέδιο φαίνεται να απαντά σε τρεις ανησυχίες
Κόπωση από έναν μακροχρόνιο πόλεμο που απορροφά πόρους και πολιτικό κεφάλαιο.
Ανάγκη ελεύθερων “χεριών” απέναντι στην Κίνα, στον Ινδο-Ειρηνικό.
Φόβο ότι, αν ο πόλεμος συνεχιστεί, η Ουκρανία θα χάσει ούτως ή άλλως εδάφη, χωρίς καμία εγγύηση ασφαλείας στο τέλος.
Εξ ου και το επιχείρημα Αμερικανού αξιωματούχου ότι «είναι προς το συμφέρον της Ουκρανίας να συμφωνήσει τώρα, πριν χάσει περισσότερα».
Από την άλλη, η σκληρή προθεσμία («υπογράψτε μέχρι την Ημέρα των Ευχαριστιών ή χάνετε τη στήριξη») μοιάζει περισσότερο με τελεσίγραφο παρά με διαπραγμάτευση.
Η Ευρώπη σε ρόλο κομπάρσου – αλλά με το μεγαλύτερο ρίσκο
Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες βρίσκονται σε δύσκολη θέση:
Πολιτικά, δεν μπορούν να στηρίξουν εύκολα μια συμφωνία που νομιμοποιεί την προσάρτηση εδαφών με τη βία. Στρατηγικά, φοβούνται ότι αν “σπάσει” η Ουκρανία, ανοίγει η όρεξη της Ρωσίας για περαιτέρω αναθεωρητισμό – από τη Μολδαβία έως τις Βαλτικές χώρες. Θεσμικά, νιώθουν ότι παρακάμφθηκαν από την Ουάσιγκτον σε ένα ζήτημα που αφορά άμεσα την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το αποτέλεσμα είναι μια Ευρώπη που δεν θέλει να εμφανιστεί ως αυτή που εξωθεί την Ουκρανία σε “συμβιβασμό”, αλλά ούτε και είναι έτοιμη να σηκώσει μόνη της το βάρος ενός πολέμου αν οι ΗΠΑ αποσυρθούν.
Τι θα μπορούσαμε να περιμένουμε από εδώ και πέρα
Μερική αποδοχή με κάποιες τροποποιήσεις
Η Ουκρανία δεν λέει απλώς “ναι” ή “όχι”, αλλά προσέρχεται σε σκληρή διαπραγμάτευση: ζητά λιγότερες εδαφικές παραχωρήσεις, χαλαρότερους περιορισμούς στον στρατό και σαφέστερους, νομικά δεσμευτικούς μηχανισμούς εγγυήσεων. Η Ευρώπη επιχειρεί να “μπει στο δωμάτιο” και να μετατρέψει το αμερικανο-ρωσικό πλαίσιο σε ευρωατλαντικό.
Άρνηση του σχεδίου και ρήξη με τις ΗΠΑ
Αν το Κίεβο κρίνει ότι το τίμημα είναι πολιτικά ηθικά αδιανόητο, μπορεί να αρνηθεί. Τότε το ρίσκο είναι να μειωθεί δραστικά η αμερικανική βοήθεια. Η Ευρώπη θα βρεθεί μπροστά στο ερώτημα αν μπορεί – ή θέλει – να καλύψει το κενό.
Παράταση του “γκρίζου πολέμου”
Ο Ζελένσκι μπορεί να επιλέξει μια τακτική “διαρκούς συζήτησης” χωρίς οριστική απάντηση: διαπραγμάτευση, αναδιατύπωση, παράταση προθεσμιών. Αυτό διατηρεί ζωντανή την υποστήριξη, αλλά αφήνει τον πόλεμο να συνεχίζεται, με κόστος σε ανθρώπινες ζωές και φθορά της ουκρανικής κοινωνίας.
Ενα σχέδιο ειρήνης χωρίς ειρήνη
Στην ουσία, το νέο σχέδιο δεν λύνει το πρόβλημα – το οριοθετεί. Θεσμοθετεί τις ρωσικές κατακτήσεις, παγώνει μια νέα “γκρίζα ζώνη” στην Ανατολική Ευρώπη και μετατρέπει την Ουκρανία σε κράτος με περιορισμένη κυριαρχία αλλά με βαριά εξάρτηση από τις διαθέσεις Ουάσιγκτον και Μόσχας. Ο Ζελένσκι, στο διάγγελμά του, συνοψίζει το δίλημμα με σκληρή διαύγεια: να χάσουμε την αξιοπρέπεια μας ή να χάσουμε τον σύμμαχο μας; Η απάντηση δεν είναι μόνο ουκρανική. Είναι και ευρωπαϊκή — και, τελικά, αφορά ολόκληρη τη μεταπολεμική αρχιτεκτονική ασφάλειας στην ήπειρο.
