Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ουκρανίας δεν είναι τα χαμένα εδάφη. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο.
Τι γίνεται με την Ευρωπαϊκή Ενωση, το “παιγνίδι” της Ρωσίας και ο απρόβλεπτος Τραμπ
Οι διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες προχωρούν αργά και βασανιστικά, η Ρωσία φαίνεται να κερδίζει χρόνο και στρατηγικά πλεονεκτήματα, ενώ η Ευρωπαϊκή ‘Ενωση παρά τις ρητορικές κορόνες δείχνει πολιτικά εξαντλημένη.
‘Ομως, ένα καλό ερώτημα που αναδύεται με βάση τα σημερινά δεδομένα είναι αν τελικά το μεγάλο πρόβλημα της Ουκρανίας σε μια πιθανή συμβιβαστική συμφωνία είναι η απώλεια εδαφών της. ‘Η μήπως είναι κάτι πολύ βαθύτερο και ενδεχομένως πολύ πιο ουσιαστικό;
Αν και κανείς δεν το “φωνάζει”, έντονη είναι η αίσθηση ότι ο ουκρανικός λαός έχει συνειδητοποιήσει ότι θα χάσει ένα ακόμη τμήμα της επικράτειάς του, όπως συνέβη το 2014 με την Κριμαία. Είναι επίσης γνωστό ότι στις περιοχές που μετά από τριετή πόλεμο κατέχουν σήμερα οι Ρώσοι, οι πληθυσμοί σε μεγάλο βαθμό είναι Ρωσόφωνοι.
Φημολογείται και προφανώς είναι ένα τμήμα μιας μεγάλης αλήθειας πως το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ουκρανίας είναι η διάβρωση του κρατικού μηχανισμού λόγω κόπωσης, διαφθοράς και εξωτερικής εξάρτησης. Το Κίεβο βρίσκεται αντιμέτωπο με τριπλή κρίση: Η πρώτη αφορά στην εσωτερική φθορά του κράτους, η δεύτερη σχετίζεται με τη διαφθορά που ξεπερνά τα συνήθη όρια μιας μετασοβιετικής χώρας και η τρίτη, η επικίνδυνη εξάρτησης του Κιέβου από την Ουάσιγκτον και τις διαθέσεις ή τα επιχειρηματικά σχέδια του προέδρου Τραμπ.
Ο πόλεμος έχει διαλύσει τη δημόσια διοίκηση. Υπουργεία υπολειτουργούν, στελέχη παραιτούνται, το ανθρώπινο δυναμικό έχει αποδεκατιστεί, και ολόκληρες περιφέρειες έχουν χάσει την ικανότητα να παρέχουν βασικές υπηρεσίες. Αυτό δημιουργεί μια βαθιά, αόρατη κρίση, καθώς το κράτος δεν μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο αξιόπιστο.
Παρά τις τεράστιες προσπάθειες των προηγούμενων ετών, οι έρευνες για σκάνδαλα σε πρόσωπα του στενού προεδρικού περιβάλλοντος έχουν πλήξει το ηθικό κύρος της κυβέρνησης. Ακόμη χειρότερα, έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των δυτικών συμμάχων ότι η Ουκρανία μπορεί να διαχειριστεί το χρήμα της ανοικοδόμησης, τις αμυντικές παραγγελίες, το νέο διεθνές πλαίσιο στήριξης. Ένα κράτος που θεωρείται εκ νέου «ευάλωτο στη διαφθορά» δυσκολεύεται να εξασφαλίσει μακροχρόνιες δεσμεύσεις.
Τέλος η Ουκρανία δεν ελέγχει το μέλλον της. Η Ουάσιγκτον μπορεί να αλλάζει θέση ανάλογα με την εσωτερική πολιτική της, τις προτεραιότητες έναντι της Κίνας, τον εκάστοτε ένοικο του Λευκού Οίκου. Το γεγονός ότι το αμερικανικό σχέδιο ειρήνης κατατέθηκε χωρίς να έχει ζητηθεί η γνώμη της Ουκρανίας ή της Ευρώπης είναι ενδεικτικό. Η Ουκρανία εξαρτάται σε τέτοιο βαθμό από τις ΗΠΑ, που η εξωτερική πολιτική της έχει καταστεί όμηρος των αλλαγών της αμερικανικής πολιτικής σκηνής.
Το “παιγνίδι” της Ρωσίας
Η Ρωσία εκμεταλλεύεται στο έπακρον την κόπωση της Δύσης. Το Κρεμλίνο παρουσιάζεται ως «δήθεν πρόθυμος συνομιλητής», την ίδια στιγμή που εντείνει την επιθετική του ρητορική και αυξάνει τη στρατιωτική πίεση στα σύνορα του ΝΑΤΟ.
Ποιοι μπορεί να είναι οι στόχοι του Ρώσου προέδρου;
Πιθανότατα ο Πούτιν θέλει να οδηγήσει τις ΗΠΑ σε μια συμφωνία που θα παγώνει τον πόλεμο με όρους ευνοϊκούς για τη Μόσχα και ταυτόχρονα να οδηγήσει σε διάσπαση την ευρωπαϊκή ενότητα. Για πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις —ειδικά τις βαλτικές και την Πολωνία— το «τέλος του πολέμου» δεν εκλαμβάνεται ως σταθεροποίηση. Μοιάζει με προεόρτια της επόμενης φάσης. Γι’ αυτό και η Ευρώπη βρίσκεται …“στα κάγκελα”, καθώς βλέπει ότι μια Ρωσία που δεν ηττήθηκε στρατιωτικά – αν και καλόν είναι να θυμηθούμε τι έλεγε ο Πούτιν αρχικά “περίπατο θα κάνουμε ως το Κίεβο” – αλλά αποκόμισε κέρδη από μια διαπραγμάτευση, θα βγει από τον πόλεμο πιο σίγουρη και ενδεχομένως πολύ πιο επικίνδυνη.
Ο μεγαλύτερος φόβος των ευρωπαϊκών κρατών δεν είναι θεωρητικός. Είναι πρωτίστως ιστορικός, αλλά και ουσιαστικός. Στις Βαλτικές υπάρχει ο φόβος μιας «δοκιμαστικής» επίθεσης ή ενός υβριδικού επεισοδίου με σκοπό να ελεγχθεί η συνοχή του ΝΑΤΟ. Στη Μολδαβία, ο κίνδυνος επίσημης προσάρτησης της Υπερδνειστερίας —μιας περιοχής που η Μόσχα διατηρεί ως μόνιμη εστία αστάθειας— αναφέρεται πλέον ως πιθανό μεσοπρόθεσμο σενάριο. Εάν ο πόλεμος στην Ουκρανία κλείσει με μια συμφωνία που επιτρέπει στη Ρωσία να διατηρεί εδάφη και να διεκδικεί «ζώνες επιρροής», τότε πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εκτιμούν ότι ο Πούτιν θα το ερμηνεύσει ως απόδειξη ότι η Δύση αποφεύγει την άμεση σύγκρουση και συνεπώς “γιατί να μην την πιέσουμε λίγο περισσότερο;”
Στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή βρίσκεται υπό διαμόρφωση μια νέα πραγματικότητα: η ασφάλεια της ηπείρου δεν μπορεί να βασίζεται σε ευχολόγια, αλλά σε καλά προετοιμασμένες και ζυγισμένες άμυνες απέναντι σε μια Ρωσία που δεν έχει εγκαταλείψει τον αναθεωρητισμό. Βεβαίως πίσω από τις κλειστές πόρτες, τουλάχιστον ως προς τον αμυντικό εξοπλισμό της Ε.Ε. υπάρχει τεράστιο παρασκήνιο, αλλά θα ήταν καλό σε αυτή τη φάση οι ευρωπαϊκές κοινωνίες να παρακολουθούν τις εξελίξεις και να βρίσκονται σε συνεχή εγρήγορση.
Συμπερασματικά θα λέγαμε τα εξής:
Σ’ αυτή τη ρευστή και επικίνδυνη συγκυρία, η Ουκρανία δεν αντιμετωπίζει μόνον έναν στρατιωτικό αντίπαλο, αλλά ένα πολύπλοκο γεωπολιτικό περιβάλλον που μεταβάλλεται καθημερινά. Η Ρωσία δοκιμάζει τα όρια της Δύσης, οι ΗΠΑ αναζητούν τρόπους να περιορίσουν το στρατηγικό βάρος ενός πολέμου που αποσπά πόρους από την Ασία, η Ευρώπη αναγκάζεται να επανεξετάσει τις αυταπάτες τριών δεκαετιών.
Η μεγαλύτερη απειλή για την Ουκρανία —και κατ’ επέκταση για την ευρωπαϊκή ασφάλεια— δεν είναι μόνον η πιθανότητα απώλειας εδαφών, αλλά η πιθανότητα να διαμορφωθεί μια «ειρήνη» που θα νομιμοποιεί τη βία ως μέσον αναθεώρησης συνόρων. Αυτό θα άνοιγε τον δρόμο για μια νέα εποχή αστάθειας στην ανατολική Ευρώπη, με τη Μόσχα να διατηρεί την πρωτοβουλία των κινήσεων.
