Η Ευρώπη στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης
Αντώνης Τριφύλλης και Γιώργος Μητακίδης στο ΒΗΜΑ
Το 1948 ο Allan Turing περιέγραψε για πρώτη φορά δυνητικές «νοήμονες μηχανές» (Ιntelligent Machinery) , και αναρωτήθηκε για τι θα μπορούσε να επιτύχει ένας τέτοιος « ασώματος νους» ( brain without a body). Η έννοια της Τεχνητής Νοημοσύνης-ΤΝ- (Artificial Intelligence-AI) είχε γεννηθεί.
Το 2021 πληθώρα δημοσιεύσεων όπως το πρόσφατο βιβλίο των Kissinger κ.α. ‘’The Age of AI and our Human Future’’, θεωρούν ότι η ΤΝ καθορίζει πλέον την εποχή μας και αναρωτιόνται για το τι επιφυλάσσει αυτό για το μέλλον της ανθρωπότητας.
H TN έχει ενηλικιωθεί και, ως αιχμή του δόρατος που συναποτελούν οι ψηφιακές τεχνολογίες, αποτελεί κινητήρια δύναμη των εξελίξεων σε όλους τους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας διαμορφώνοντας νέες συνθήκες στην κοινωνία, την οικονομία στην πολιτική και στις γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Με την ικανότητα της να ‘’μαθαίνει’’, και με την πρόσβαση των αλγορίθμων της σε δεδομένα των οποίων ο όγκος καθώς και η δυνατότητα επεξεργασίας τους αυξάνεται ταχύτατα, η ΤΝ θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να εκπλήσσει.
Και είναι ακόμα μόνο στην εφηβεία της!
Θα εξετάσουμε τώρα σύντομα το που βρίσκεται η Ευρώπη σε ότι αφορά την ανάπτυξη της ΤΝ στο παγκόσμιο πλαίσιο και ειδικά σε σχέση με τις ΗΠΑ και την Κίνα καθώς και την αντίστοιχη Ευρωπαϊκή στρατηγική όπως αυτή αρχίζει να διαμορφώνεται και η οποία στοχεύει, σε γενικές γραμμές στη δημιουργία ενός ελεγχόμενου πεδίου ΤΝ που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να ανταγωνιστεί ισότιμα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας σε ΤΝ σε πανεπιστήμια και ερευνητικά ινστιτούτα, η Ευρώπη δεν υστερεί καθόλου, όπως προκύπτει από όλους τους σχετικούς δείκτες. Σε αυτό καίρια είναι η συμβολή των Ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων όπως το Horizon.
Σε επίπεδο εμπορικών εφαρμογών όμως και ειδικότερα στον χώρο των μεγάλων τεχνολογικών επιχειρήσεων , το τοπίο είναι διαφορετικό. Η κυριαρχία των Αμερικανικών Βig Tech (GAFAM κ.α.) και των αντίστοιχων Κινεζικών δίνει στις ΗΠΑ και Κίνα ένα πελώριο συγκριτικό πλεονέκτημα καθώς, εκτός από την τεράστια οικονομική ισχύ τους , οι εταιρείες αυτές έχουν σχεδόν απεριόριστη πρόσβαση σε δεδομένα τα οποία καταναλώνουν οι νέοι αλγόριθμοι ΤΝ που αναπτύσσουν οι επιχειρήσεις αυτές και οι οποίοι έτσι διαρκώς εξελίσσονται μαθαίνοντας. Δεν εκπλήσσει που οι ίδιες εταιρείες που κυριαρχούν στο Διαδίκτυο είναι και πρωτοπόρες στην ΤΝ.
Η στρατηγική της Ευρώπης για να αντιμετωπίσει αυτό το συγκριτικό μειονέκτημά της είναι να επικεντρωθεί στην έρευνα για ΤΝ επόμενης γενιάς σε συνδυασμό με την παράλληλη θέσπιση κανόνων που εμπεριέχονται στην υπό συζήτηση πρόταση DMA (Digital Markets Act) και στόχο έχουν να ελέγξουν την μεγέθυνση και να περιορίσουν την ισχύ των «ψηφιακών ολιγαρχών».
Υπάρχει και ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας που, προς το παρόν,εμποδίζει την Ευρώπη να παίξει ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη της ΤΝ παγκοσμίως.
Από την αρχή της ιστορίας του ανθρώπινου είδους οι πρώτες εφαρμογές κάθε νέας τεχνολογίας ήταν στον πολεμικό ή (με τον επικρατούντα ευφημισμό) αμυντικό τομέα. Από τις αιχμές των δοράτων έως το διαδίκτυο και τις μέρες μας, ο αμυντικός τομέας όχι μόνο χρηματοδοτεί αδρά τεχνολογικές καινοτομίες αλλά και, εξίσου σημαντικό, προσφέρεται ως « πρώτος χρήστης» ( first user) , προμηθευόμενος ακριβά προϊόντα και υπηρεσίες ΤΝ που δεν είναι ακόμα έτοιμα για την ανοιχτή αγορά.
Δεδομένου ότι ελάχιστα είναι σήμερα τα υπό ανάπτυξη αμυντικά συστήματα των οποίων η λειτουργία δεν στηρίζεται στην ενσωμάτωση ΤΝ η Ευρωπαϊκή Ένωση, στερούμενη κοινής αμυντικής πολιτικής και αντίστοιχου προγράμματος προμηθειών, βρίσκεται σε σαφώς μειονεκτική θέση έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας. Έχουν αρχίσει πάντως συζητήσεις προτάσεων για μια πρώτη αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος στο πλαίσιο της υπό συζήτηση της νέας πρότασης της Επιτροπής με τίτλο « Στρατηγική Πυξίδα» (Strategic Compass). Αλλά και δυνητικά μέσω κάποιων «συμμαχιών των προθύμων» , χωρών μελών δηλαδή που θα προθυμοποιηθουν να χρηματοδοτήσουν από κοινού αμυντικά συστήματα που αναπτύσσουν και ενσωματώνουν καινοτόμες εφαρμογές ΤΝ.
Ταυτόχρονα, χαλαρώνουν οι περιορισμοί, όπως ανακοίνωσε πρόσφατα η επίτροπος Vestager, σε ότι αφορά κρατικές επιδοτήσεις για ανάπτυξη προηγμένων ψηφιακών τεχνολογιών.
Παράλληλα η Ευρώπη διαθέτει και άλλα εργαλεία που βρίσκονται υπό ανάπτυξη με στόχο τη προστασία του πολίτη και της κοινωνίας από ’’βλαβερές» εφαρμογές’’ ΤΝ και ταυτόχρονα και τη δημιουργία συγκριτικού πλεονεκτήματος για Ευρωπαϊκές καινοτόμες επιχειρήσεις που καλούνται να αναπτύξουν νέες γενιές ΤΝ που θα είναι συμβατές με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο.
Επιτυχής χρήση τέτοιων εργαλείων θα μπορούσε να αντισταθμίσει, σε κάποιο βαθμό, τα προαναφερθέντα συγκριτικά μειονεκτήματα.
Αναφερόμαστε εδώ στη πρόταση της Ε. Επιτροπής (υπό συζήτηση τώρα στο Ε. Συμβούλιο Συμβούλιο) με τίτλο AI Act που προβλέπει ανθρώπινο έλεγχο για εφαρμογές ΤΝ υψηλού ρίσκου, όπως στον τομέα υγείας, στις μεταφορές στις δημοκρατικές διαδικασίες κ.α. , προβλέπει έλεγχο των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για εκπαίδευση αλγορίθμων (έτσι ώστε να μην εμπεριέχουν προκαταλήψεις) και γενικά αναγνωρίζει ότι οι ευκαιρίες που προσφέρει η ΤΝ συμπαρασύρουν κοινωνικοπολιτικές απειλές και δημιουργούν στρατηγικά τρωτά για την Ευρώπη.
Αποτελεί Ευρωπαϊκή φιλοδοξία να υιοθετηθεί αυτό το πλαίσιο (σχεδόν) παγκοσμίως όπως έγινε με το GDPR μοχλεύοντας το περίφημο «Brussels Effect”, αλλά αυτή τη φορά θα είναι πιο δύσκολο να το πετύχει πλήρως.
Ήδη οι ΗΠΑ, αν και αρχικά αρνητικές, επιχειρούν τώρα μια κοινή προσέγγιση με τη ΕΕ στο θέμα αυτό όπως διαφαίνεται και από την πρόσφατη συμφωνία της επιτρόπου Vestager με τον ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Blinken για τη δημιουργία μιας κοινής ομάδας εργασίας με αντικείμενο την ανάπτυξη κανονισμών για «Αξιόπιστη ΤΝ» (Trustworthy AI) στο πλαίσιο του νέου EU-US TTC (Trade and Technology Council). Στόχος των ΗΠΑ είναι η δημιουργία «κοινού τόπου» με την ΕΕ για την ανάπτυξη ΤΝ (και όχι μόνο) έναντι της Κίνας.
Η Κίνα, με τη σειρά της, προσπαθεί να κρατήσει χώρες που επηρεάζει μακριά από έναν τέτοιο κοινό τόπο .
Ένα ακόμη μήνυμα του Turing που έρχεται από το μακρινό 1948 μας λέει ότι ‘’η κατανόηση της ΤΝ μπορεί να μα βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τους ίδιους τους εαυτούς μας’’.
Θα προσθέταμε και τΙς κοινωνίες μας και τις υπερεθνικές οντότητες όπως η Ε.Ε.
Πληκτρολογώντας «kissinger the age of ai» στη μηχανή αναζήτησης που χρησιμοποιείτε, θα έχετε πρόσβαση στις πρώτες 30 σελίδες του βιβλίου των Kissinger κ.α. που αποτελούν μια πολύ καλή εισαγωγή στη ΤΝ.
Γιώργος Μητακίδης, πρόεδρος του Φόρουμ για τον Ψηφιακό Διαφωτισμό, πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
Αντώνης Τριφύλλης μέλος της ΔιαΝΕΟσις, του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
