Υπάρχει ένας λόγος που οι αναμνήσεις της νιότης μας, όπως το πρώτο φιλί ή τα τραγούδια των εφηβικών μας χρόνων, παραμένουν τόσο ζωντανές και συναισθηματικά φορτισμένες: το φαινόμενο reminiscence bump.
Τα γενέθλια της ενηλικίωσης, τα αμήχανα φιλιά στο παιχνίδι με την μπουκάλα, το soundtrack της πενθήμερης στο λύκειο ή ο πρώτος σου μισθός, είναι από τα πράγματα που δεν ξεχνάς ποτέ… Κλείνεις τα μάτια και γυρίζεις πίσω στον χρόνο, νιώθοντας πως ξαναζείς τη στιγμή με κάθε λεπτομέρεια, έστω κι αν κάτι τέτοιο θα ήταν πρακτικά αδύνατο – γενικά, όχι επειδή έχουν περάσει καμιά εικοσαριά ή παραπάνω χρόνια.
Σύμφωνα με τη νευροεπιστήμη, ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν μονταζιέρα παρά σαν απλή βιντεοκάμερα: αφού καταγράψει, κόβει, ράβει, ανασυνθέτει και φτιάχνει αναμνήσεις περίπου ακριβείς, ενίοτε ζωντανές όπως οι παραπάνω. Είναι απλώς η νοσταλγία, θα μου πεις, που ξεπηδά από τα βάθη του ιππόκαμπου. Ωστόσο, γι’ αυτές τις μνήμες της νιότης που επιστρέφουν τόσο ορμητικά, υπάρχει μια εξήγηση με το όνομα reminescence bump.
Τι είναι το reminescence bump;
«Πολλοί από εμάς ξεχνάμε τι φάγαμε χθες ή μία κοινωνική υποχρέωση. Ωστόσο, θυμόμαστε με κάθε λεπτομέρεια το πρώτο μας φιλί ή τις πρώτες διακοπές που πήγαμε με παρέα συνομηλίκων, χωρίς τους γονείς μας. Ο λόγος γι’ αυτό είναι το reminescence bump, ένα φαινόμενο που σχετίζεται με την αυτοβιογραφική μνήμη», λέει η κλινική και συμβουλευτική ψυχολόγος Ζωή Σιούτη.
Το reminescence bump, εξηγεί, είναι η τάση των ανθρώπων να θυμούνται πιο καθαρά και πιο ζωντανά γεγονότα από την εφηβεία και τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής τους. «Μάλιστα, έρευνες από τους Rubin και Schulking (1997) επιβεβαιώνουν ότι οι αναμνήσεις από την ηλικία των 10 ετών έως και την ηλικία των 30 ετών, κυριαρχούν όταν ζητείται από ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας να ανακαλέσουν σημαντικά γεγονότα της ζωής τους».
Οι «πρώτες φορές» εγγράφονται εντονότερα στον εγκέφαλο
Εύλογα απορείς γιατί οι συγκεκριμένες αναμνήσεις θα χαραχθούν ανεξίτηλα. «Οι Conway & Pleydell-Pearce (2000) εξηγούν ότι η συγκεκριμένη περίοδος λειτουργεί ως θεμέλιο της αυτοβιογραφικής μνήμης, καθώς τότε σχηματίζεται η αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας», λέει η κ. Σιούτη. «Από την άλλη πλευρά, ο εγκέφαλος κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή βρίσκεται στην μέγιστη δραστηριότητά του: νέα συναισθήματα, οι “πρώτες φορές” καταγράφονται με αυξημένη νευρωνική διέγερση και συναισθηματικό βάρος».
Η Ζωή Σιούτη εξηγεί ότι ακριβώς γι’ αυτό «η ανάμνηση μιας μυρωδιάς, ενός τραγουδιού ή μιας στιγμής της νιότης μας μπορεί να αναδυθεί με τόση ζωντάνια και να πυροδοτήσει τόσα συναισθήματα. Το ότι θυμόμαστε στιγμές της νιότης μας δεν είναι απλά νοσταλγία· είναι η απόδειξη ότι το παιδί που κάποτε ήμασταν εξακολουθεί να ζει μέσα μας».
Ο εγκέφαλος κάνει decluttering
Ο γνωστικός νευροεπιστήμονας Δρ Christian Jarrett εξηγεί ότι η μνήμη είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, που ξεκινά με την κωδικοποίηση νέων πληροφοριών. Έπειτα, ακολουθεί ένα οιωνεί decluttering: μικρές, καθημερινές στιγμές χωρίς μεγάλο συναισθηματικό βάρος ή σημασία δεν θα αποθηκευτούν μακροπρόθεσμα. Στον αντίποδα, εμπειρίες που προκαλούν έντονα συναισθήματα, όπως ο ενθουσιασμός από το πρώτο μας αυτοκίνητο ή η χαρά μιας αυθόρμητης εκδρομής, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να καταχωρισθούν βαθιά στη μνήμη μας.
Έρευνες υποδεικνύουν ότι η χωρητικότητα της βραχυπρόθεσμης μνήμης έχει όριο περίπου επτά στοιχεία. Μόλις το φτάσει, μόνο οι πληροφορίες που έχουν κωδικοποιηθεί επαρκώς θα περάσουν στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Κοντολογίς, ο εγκέφαλός μας είναι επιλεκτικός σχετικά με το τι κρατά και τι πετάει και οι συναισθηματικά φορτισμένες στιγμές από τη νεότητα θα πάρουν το χρυσό εισιτήριο.
Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΣΑΝ ΜΟΝΤΑΖΙΕΡΑ: ΑΦΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΨΕΙ, ΚΟΒΕΙ, ΡΑΒΕΙ, ΑΝΑΣΥΝΘΕΤΕΙ ΚΑΙ ΦΤΙΑΧΝΕΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΠΟΥ ΑΚΡΙΒΕΙΣ, ΕΝΙΟΤΕ ΠΟΛΥ ΖΩΝΤΑΝΕΣ.
Γιατί μας «κολλάνε» τα τραγούδια της εφηβείας μας;
Θα έχεις παρατηρήσει ότι τα αγαπημένα τραγούδια της εφηβείας είναι το κατ’ εξοχήν υλικό στο reminiscence bump. Έρευνες το αποδίδουν στο μοναδικό νευροβιολογικό μοτίβο της ηλικιακής περιόδου, που διαμορφώνει τις ιδανικές συνθήκες για να βρει η μουσική εξέχουσα θέση στην αυτοβιογραφική μνήμη.
Ο εφηβικός εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από αυξημένη ευαισθησία στην ανταμοιβή και μετατόπιση της προσοχής προς τις κοινωνικές σχέσεις. Χάρη σε αυτόν τον συνδυασμό, η μουσική ενεργοποιεί ταυτόχρονα τα συστήματα ανταμοιβής και κοινωνικής σύνδεσης και γίνεται μέσο για τη διαμόρφωση της ταυτότητας και την ενίσχυση των σχέσεων με τους συνομηλίκους. Αυτή η αυξημένη επεξεργασία των θετικών εμπειριών εξηγεί γιατί τα τραγούδια των εφηβικών μας χρόνων διατηρούν την συναισθηματική τους δύναμη για δεκαετίες.
ΤΟ ΟΤΙ ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΣΤΙΓΜΕΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΟΤΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΠΟΥ ΚΑΠΟΤΕ ΗΜΑΣΤΑΝ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΖΕΙ ΜΕΣΑ ΜΑΣ.
Υπάρχει ευκαιρία για δεύτερο “reminiscence bump”;
Σύμφωνα με τους Chip και Dan Heath, συγγραφείς του βιβλίου The Power of Moments: Why Certain Experiences Have Extraordinary Impact, οι πρωτόγνωρες εμπειρίες που χαρακτηρίζουν το reminiscence bump απλώνουν τον χρόνο στο μυαλό μας. Όταν χαθεί η σπίθα της έκπληξης, η ζωή μοιάζει να επιταχύνεται. Αν και αποκαρδιωτικό να συνειδητοποιείς ότι οι περισσότερες από τις καλύτερες αναμνήσεις σου ανήκουν σε ένα μακρινό παρελθόν, δεν είναι το τέλος.
Τα αδέλφια Heath τονίζουν πως «είναι πολύ εύκολο να δημιουργήσεις ένα δεύτερο reminiscence bump αργότερα στη ζωή σου. Απλώς χώρισε τον/τη σύντροφό σου, παράτα τη δουλειά σου, άλλαξε χώρα και ή γίνε τσοπάνης. Υπάρχει κι εκεί άφθονο το στοιχείο της “πρώτης φοράς” και είναι σίγουρο ότι θα δημιουργήσεις πλήθος από αναμνήσεις».
