Κατά τον τελευταίο χρόνο ένα νέο ακρωνύμιο εμφανίστηκε στα δελτία ειδήσεων και γρήγορα συνδέθηκε με εικόνες πολέμου, τρόμου και βαρβαρότητας. Το ακρωνύμιο αυτό είναι το ISIS (Islamic State of Iraq and Syria) και αποτελεί το όνομα μιας ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης που δρα στο Ιράκ και τη Συρία.
Για να ανιχνεύσουμε την πορεία της γέννησης του ISIS θα πρέπει να μεταφερθούμε περίπου έντεκα χρόνια πίσω στον χρόνο και στην αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003. Την επικράτηση των ΗΠΑ σε ένα σύντομο πόλεμο ακολούθησαν βεβιασμένες και λανθασμένες πολιτικές, ιδίως από τον πρώτο Αμερικανό κατοχικό διοικητή Πώλ Μπρέμερ, ο οποίος διέλυσε τον Ιρακινό στρατό και απέλυσε όλους τους δημοσίους υπαλλήλους που σχετιζόταν με το κόμμα Μπάαθ, διαλύοντας έτσι και τη δημόσια διοίκηση. Αναπόφευκτα ανέκυψε ένα κενό εξουσίας ενώ αναδύθηκαν παμπάλαιες φυλετικές και θρησκευτικές διαιρετικές τομές της Ιρακινής κοινωνίας, με κυρίαρχη βέβαια αυτή των Σουνιτών – Σιΐτών. Ως αποτέλεσμα ξέσπασε ένα αιματηρό κίνημα αντίστασης ιδίως στις σουνιτικές περιοχές ενάντια στην αμερικανική κατοχή. Μέσα σε αυτό το κλίμα ιδρύθηκε το 2004 από τον σαλαφιστή Ιορδανό Abu Mus’ab al-Zarqawi, η οργάνωση Jama’at al-Tawhid wal-Jihad.Ο Al-Zarqawi σύντομα ενέταξε την οργάνωσή του στο ευρύτερο δίκτυο της Al Qaeda και την μετονόμασε σε Tanzim Al Qaeda fi Bilad al-Rafidayn (Οργάνωση Al Qaeda της χώρας των δύο ποταμών). Η οργάνωση γρήγορα έγινε γνωστή ως Al Qaeda στο Ιράκ. Πολύ σύντομα όμως, η Al Qaeda στο Ιράκ συγκρούστηκε με τη μητρική Al Qaeda όσον αφορά στην εξαιρετικά βίαιη δράση της, η οποία στοχοποιούσε αδιάκριτα σουνίτες και σιΐτες, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στο Ιράκ. Στην καρδιά της σύγκρουσης βρισκόταν η πεποίθηση του Al-Zarqawi , ότι πρώτα και κύρια θα έπρεπε να εξαπολυθεί ιερός πόλεμος (jihad) εναντίον των σιΐτών διότι σύμφωνα με αυτόν κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο για να επιτευχθεί μια ριζική αλλαγή στο Ιράκ. Ο Ayman al Zawaahiri, ο τωρινός ηγέτης της Al Qaeda και ένα από τους κύριους ιδεολογικούς καθοδηγητές της, κατηγόρησε τον Al-Zarqawi ότι με αυτή τη τακτική αποξενώνει μεγάλο ποσοστό των Ιρακινών και συνεπώς αποδυναμώνει την οργάνωση. Πράγματι η Al Qaeda στο Ιράκ προς στιγμήν αποδυναμώθηκε και για να αυξήσει το κύρος της αλλά και να διαχωρίσει τη θέση της, υιοθέτησε το όνομα Islamic State of Iraq (ISI).
Το 2006 οι Αμερικανοί έχοντας αναγνωρίσει το πρόβλημα των τρομοκρατικών επιθέσεων, αύξησαν τις δυνάμεις τους στο Ιράκ (το λεγόμενο surge), επικρατώντας στρατιωτικά έναντι των τρομοκρατικών οργανώσεων, ενώ παράλληλα ακολουθώντας μια έξυπνη στρατηγική προσεταιρισμού των σουνιτικών φυλών στο δυτικό Ιράκ, αποστέρησαν τους τρομοκράτες από σημαντικά ερείσματα στο τοπικό πληθυσμό. Ο Al-Zarqawi σκοτώθηκε και για μια στιγμή φάνηκε ότι τα χειρότερα είχαν περάσει και ότι το Ιράκ μπορούσε με αξιώσεις να ανακάμψει ως σταθερό και ασφαλές κράτος. Ωστόσο με την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων η κυβέρνηση του σιΐτη Αλ Μαλίκι υλοποίησε μια βαθιά σεκταριστική πολιτική, όχι μόνο περιθωριοποιώντας τον σουνιτικό πληθυσμό αλλά και αποκλείοντάς τον από κάθε πολιτικό αξίωμα. Η πολιτική αυτή, αναζωογόνησε τις ακραίες σουνιτικές οργανώσεις και τις ανάγκασε να συνεργαστούν, μια συνεργασία η οποία εντάθηκε με την έκρηξη του συριακού εμφυλίου το 2011.
Την ηγεσία της ISI μετά και τον θάνατο των δύο διαδόχων του Al-Zarqawi, των Abu Hamza al-Muhajir και Abu Omar al-Baghdadi, οι οποίοι σκοτώθηκαν το 2010, ανέλαβε ο Abu Bakr al-Baghdadi. Υπό την ηγεσία του, το ISI συμμάχησε με την Συριακή σαλαφιστική οργάνωση Jabhat al-Nusra το 2011 και έλαβε μέρος στον εμφύλιο της Συρίας, ξεπερνώντας τα ιρακινά σύνορα. Ωστόσο η ISI, παρότι πολέμησε ενάντια στο καθεστώς του Άσσαντ, πολύ γρήγορα στράφηκε εναντίον των άλλων οργανώσεων και κινήθηκε αργά και σταθερά για την κατάκτηση συριακών εδαφών με στρατηγική σημασία όπως οι επαρχίες Αl-Reqqa και Dayrel-Zour στις οποίες βρισκόταν μερικές από τις κυριότερες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις. Μόλις απέκτησε μια σταθερή βάση στην Συρία ανακοίνωσε την συγχώνευσή της με την οργάνωση Jabhat al-Nusra υπό την ονομασία Al Qaeda in Iraq and al-Sham (ISIS). Ωστόσο αυτή η συνεργασία δεν κράτησε πολύ καθώς, το ISIS ενάντια στις κατευθύνσεις της μητρικής Al Qaeda έθεσε υπό τον έλεγχό του μεγάλες περιοχές στρατηγικής αξίας και στο Ιράκ, όπως οι επαρχίες al-Anbar και Ninawa. Μετά από αυτό, η μητρική Al-Qaeda υποστήριξε το μέτωπο Αλ Νούσρα και αποκήρυξε το ISIS το οποίο πλέον επιχειρεί μόνο του.
Το ISIS από τις αρχές του καλοκαιριού κατέχει την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράκ, την Μοσούλη και σήμερα ελέγχει περίπου το ένα τρίτο της Ιρακινής και περίπου αντίστοιχη έκταση της Συριακής επικράτειας. Τα εδάφη του, εκτείνονται από τα περίχωρα της Βαγδάτης έως αυτά του Χαλεπίου. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις ο πληθυσμός αυτής της εκτεταμένης επικράτειας ανέρχεται στα πέντε με έξι εκατομμύρια, παρέχοντας άφθονο ανθρώπινο δυναμικό στο ISIS. Εντός αυτού του χώρου βρίσκονται αρκετές μεγάλες πόλεις, όπως η Μοσούλη, η Φαλούτζα και η Συριακή πόλη Αλ Ράκκα, η «πρωτεύουσα» του ISIS. Το ISIS ελέγχει ικανοποιητικά όλη αυτή τη τεράστια περιοχή, παρά το μικρό αριθμό μαχητών του, χάρις στις συμμαχίες που έχει συνάψει με τις ντόπιες σουνιτικές φυλές που το υποστηρίζουν. Επίσης, στις περιοχές αυτές έχει ξεκινήσει να δημιουργεί μια υποτυπώδη έστω, διοικητική υποδομή καθώς και να παρέχει κοινωφελείς υπηρεσίες αντικαθιστώντας τις καταρρέουσες Συριακές και Ιρακινές κυβερνητικές υπηρεσίες. Μεταξύ άλλων το ISIS έχει δημιουργήσει, δικαστικές, αστυνομικές και διοικητικές υποδομές. Χρησιμοποιεί αυτές τις υποδομές τόσο για να παρέχει βασικές υπηρεσίες σε πληθυσμούς που επί χρόνια βρίσκονται στο επίκεντρο αιματηρών συγκρούσεων χωρίς καμία κρατική υποστήριξη και μέριμνα, όσο και για να επιβάλλει τη σαλαφιστική ιδεολογία σε αυτούς ακριβώς τους πληθυσμούς.
Όσον αφορά την κυρίαρχη ιδεολογία στις τάξεις του, το ISIS είναι μια σαλαφιστική οργάνωση. Ο σαλαφισμός αποτελεί ένα ακραίο πολιτικό-θρησκευτικό κίνημα εντός του σουνιτικού Ισλάμ, που υποστηρίζει ότι πρέπει ο μουσουλμανικός κόσμος να επιστρέψει στην χρυσή εποχή του πρώιμου Ισλάμ, δηλαδή στην κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά την εποχή του προφήτη Μωάμεθ και των πρώτων χαλιφών – διαδόχων του. Η επάνοδος αυτή θεωρείται ότι είναι δυνατή μόνο με ιερό πόλεμο (τζιχάντ) εναντίον τόσο των εξωτερικών όσο και των εσωτερικών εχθρών του Ισλάμ.
Ο τωρινός ηγέτης, Abu Bakr al-Baghdadi σύμφωνα με πληροφορίες εκπαιδεύθηκε από τον Al-Zarqawi και ασπάστηκε τις ιδέες του όσον αφορά τους Σιΐτες αλλά και τα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να ιδρυθεί το νέο χαλιφάτο. Η φήμη του ως ατρόμητου μαχητή και ικανού στρατιωτικού ηγέτη, η υψηλή ακαδημαϊκή του κατάρτιση (είναι κάτοχος διδακτορικού από το Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Βαγδάτης με θέμα την Ισλαμική νομολογία), αλλά και η φημολογούμενη καταγωγή του από την φυλή του Προφήτη την Quraysh, τον κατέστησαν δημοφιλή σε μια νέα γενιά σαλαφιστών οι οποίοι ήταν δυσαρεστημένοι από τρόπο που διεξάγει τον ιερό πόλεμο η μητρική Al Qaeda.
Μόλις το ISIS εδραίωσε τον έλεγχό του, σε μεγάλο μέρος της συριακής και ιρακινής επικράτειας, ανακοίνωσε την ίδρυση του χαλιφάτου, μετονομάστηκε σε Ισλαμικό Κράτος (Islamic State – IS) και διακήρυξε ότι ο Al-Baghdadi είναι ο χαλίφης Ibrahim.Παρότι το χαλιφάτο δημιουργήθηκε στις εκτάσεις που τώρα κατέχουν τα αραβικά κράτη που ιδρύθηκαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο με την συνθήκη Sykes-Picot, δεν θα σταματήσει εκεί. Το όραμα του ISIS εκτείνεται σε όλα τα εδάφη που ιστορικά κάποια στιγμή κυβερνήθηκαν από το Ισλάμ, μεταξύ αυτών είναι όχι μόνο τα Βαλκάνια, αλλά και η Βόρεια Αφρική και η Ισπανία. Η ανακοίνωση προκάλεσε διάφορες αντιδράσεις στον Ισλαμικό κόσμο, είναι όμως προφανές ότι δημιούργησε ένα σχίσμα στις ισλαμικές σαλαφιστικές οργανώσεις, ιδίως στις σχετιζόμενες με την Al Qaeda. Το ISIS σταδιακά αναδεικνύεται ως η κυρίαρχη οργάνωση με ομάδες όπως η Ansar al-Shari’a, η Al Qaeda στο Μαγκρέμπ υπό την ηγεσία του Abu Abdullah Othman al-Assimi, η Συριακή οργάνωση Army of the Companions of the Prophet και η Αιγυπτιακή οργάνωση Ansar Bayt al-Maqdis, να ανακοινώνουν την υποστήριξή τους στον Ηγέτη των Πιστών (Emiral-Mu’minin), Χαλίφη Ιμπραήμ.
Το ISIS αυτή τη στιγμή εκτιμάται ότι διαθέτει περίπου 25.000 μαχητές στην Συρία και το Ιράκ και ο αριθμός αυτός μάλλον μεγαλώνει. Ένα ανησυχητικό χαρακτηριστικό είναι ότι μεγάλο μέρος αυτών προέρχεται από χώρες της Ευρώπης και κυρίως από τη Γαλλία και τη Βρετανία. Μέσω της Τουρκίας φτάνουν στην Συρία, όπου εκπαιδεύονται στρατιωτικά, κατηχούνται στη σαλαφιστική ιδεολογία, συμμετέχουν σε σκληρές μάχες και προβαίνουν σε ακραίες και απάνθρωπες πράξεις, όπως οι αποκεφαλισμοί και οι ομαδικές εκτελέσεις αιχμαλώτων. Πολλοί από αυτούς επαναπατρίζονται και εκτιμάται ότι στο μέλλον θα αποτελέσουν μια διαρκή απειλή στην ασφάλεια της Ευρώπης. Οι πρώτες τρομοκρατικές ενέργειες με δράστες μαχητές του ISIS στην Ευρώπη είναι ήδη γεγονός, παραδείγματος χάριν η επίθεση στο Εβραϊκό Μουσείο στην Βρυξέλλες , η οποία εκτελέστηκε από Γάλλο υπήκοο που είχε πολεμήσει στο πλευρό της ISIS στη Συρία.
Το ISIS κατέχει βαρύ και άφθονο στρατιωτικό υλικό προερχόμενο κυρίως από την λεηλασία των αποθηκών του Συριακού και Ιρακινού στρατού αλλά και από λάφυρα που ο Ιρακινός στρατός εγκατέλειψε κατά την άτακτη φυγή του εμπρός στις δυνάμεις του ISIS στις αρχές του καλοκαιριού. Κατέχει διαφόρους τύπους όλμων καθώς και αντιαεροπορικούς και αντιαρματικούς πυραύλους. Επίσης κατέχει βαρέα όπλα πεζικού, άρματα μάχης και τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού. Ακόμα, υπάρχουν αναφορές ότι σε διάφορες περιπτώσεις χρησιμοποίησε χημικά όπλα όπως αέριο μουστάρδας κυρίως εναντίον των κουρδικών δυνάμεων που υπερασπίζονται την πόλη Κομπάνι στην επαρχία Αιν Αλ Αράμπ στην Συρία αλλά και εναντίον μονάδων του Ιρακινού στρατού. Το ISIS πέρα από την αρχική χρηματοδότησή του από διάφορα σουνιτικά κράτη της περιοχής, διαθέτει πλέον άφθονους πόρους τόσο από την εκμετάλλευση των πετρελαιοπηγών που έχουν περιέλθει στην κατοχή του, όσο και από διάφορες εγκληματικού τύπου δραστηριότητες όπως εκβιασμοί, λύτρα για την απελευθέρωση ομήρων, αρχαιοκαπηλεία , trafficking κλπ.
Παρότι αρχικά οι ΗΠΑ δεν έδωσαν μεγάλη σημασία και θεωρούσαν το ISIS ως μια ακόμα ψηφίδα στο ετερόκλητο μωσαϊκό των ισλαμιστικών οργανώσεων της Μέσης Ανατολής, η στάση τους άλλαξε όταν ανακηρύχθηκε το Ισλαμικό Χαλιφάτο και αναδείχθηκε το πρόβλημα της μεγάλης προσέλευσης δυτικών μαχητών προς το ISIS. Επίσης, οι βάρβαρες πράξεις των αποκεφαλισμών εξαγρίωσαν τη δυτική κοινή γνώμη κάνοντας πιο εύκολη της αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής επί του θέματος.Έτσι, η αμερικανική πολιτική από την υποτίμηση του ISIS πέρασε στην παρουσίασή του ως μια σημαντική περιφερειακή και διεθνή απειλή και στη δαιμονοποίησή του. Αρχικά, οι ΗΠΑ προέβησαν σε αεροπορικές επιδρομές για να βοηθήσουν τόσο τον Ιρακινό στρατό αλλά και όλες τις άλλες ντόπιες ένοπλες ομάδες να αντισταθούν στον ISIS και για να ανακόψουν την προέλασή του. Παράλληλα, απεστάλη ένας μικρός αριθμός στρατιωτικών συμβούλων και ανθρωπιστική βοήθεια σε μέρη και μειονότητες που είχαν στοχοποιηθεί από το ISIS. Ωστόσο γρήγορα έγινε κατανοητό ότι το ISIS διέθετε την δύναμη και την οργανωτική επάρκεια για να αντιμετωπίσει σχετικά ανώδυνα αυτού του είδους τις επιθέσεις.
Για τον λόγο αυτό οι ΗΠΑ διαμόρφωσαν μια πιο συνεκτική στρατηγική της οποίας ο αντικειμενικός σκοπός ήταν αρχικά η υποβάθμιση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων του ISIS και κατόπιν η πλήρης εξουδετέρωσή του, διαμέσου μιας πιο οργανωμένης και εκτεταμένης αεροπορικής επιχείρησης μαζικών βομβαρδισμών, αποστερώντας του την ικανότητα του να χρηματοδοτεί τις επιχειρήσεις του, με την προσβολή κυρίως των πετρελαιοπηγών που είχε υπό τον έλεγχό του και με τη δημιουργία ενός διεθνούς συνασπισμού αποτελούμενου τόσο από δυτικές όσο και από αραβικές χώρες. Προς το παρόν όμως, η μόνη απτή απόδειξη της ύπαρξης ενός συνασπισμού αποτελούν οι αεροπορικές προσβολές που διεξάγονται από τις δυτικές χώρες (κυρίως την Γαλλία και την Βρετανία ) και σε μικρότερο βαθμό από κάποιες αραβικές (την Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Ιορδανία και το Μπαχρέϊν). Το αδύνατο σημείο αυτής τη στρατηγικής είναι η έλλειψη χερσαίων δυνάμεων και η ανομοιογένεια της συμμαχίας εναντίον του ISIS που απαρτίζεται από χώρες με διαφορετικά συμφέροντα και στοχεύσεις στην περιοχή. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η Τουρκία που αν και θεωρητικά είναι μέλος της συμμαχίας, κατηγορείται από πολλές πλευρές ότι μυστικά ενισχύει το ISIS, ενώ εδώ και μήνες διεξάγει ένα σκληρό ανατολίτικο παζάρι, απέχοντας από κάθε ουσιαστική ενέργεια εναντίον του και ζητώντας να εξαργυρώσει την όποια συμμετοχή της στην συμμαχία με τη δορυφοροποίηση της Συρίας , και την αποδυνάμωση των Σύριων Κούρδων.
Μερικές από τις επιπτώσεις της επιτυχίας του ISIS δεν περιορίζονται τοπικά αλλά έχουν ευρύτερο περιφερειακό και παγκόσμιο χαρακτήρα. Καταρχάς φαίνεται ότι το ISIS, επιταχύνει τη διαδικασία διάλυσης του Ιράκ, οξύνοντας και φέροντας βίαια στην επιφάνεια εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις και αντιπαλότητες αιώνων. Μπορεί πια κανείς να ισχυριστεί ότι το Ιράκ ολοένα και περισσότερα αδυνατεί να λειτουργήσει ως ενιαίο κράτος και στη θέση του μπορούμε να διακρίνουμε τρείς ημιανεξάρτητες προς το παρόν οντότητες, μια σουνιτική που ελέγχεται από το ISIS στο βορειοδυτικό Ιράκ, μια Κουρδική στο βόρειο και μια σιΐτικη στο κεντρικό και το νότιο τμήμα της χώρας. Τα όρια μεταξύ τους είναι ακόμα απροσδιόριστα και κάθε οντότητα επιθυμεί να διευρύνει τη δική της εδαφική ζώνη επιρροής. Στη Συρία επίσης το ISIS αυξάνει τη δύναμή του και επιταχύνει τη διαδικασία διάλυσης της χώρας. Το ISIS ασφάλισε την κυριαρχία του στις βόρειες και ανατολικές επαρχίες της χώρας και έχει νικήσει στο πεδίο της μάχης και αποδυναμώσει όλες τις αντίπαλες ένοπλες οργανώσεις της αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένων και των δυνάμεων της Συριακής κυβέρνησης. Ωστόσο, η Συριακή κυβέρνηση εξακολουθεί να κατέχει τη Δαμασκό και άλλες στρατηγικές επαρχίες στο βορειοδυτικό κομμάτι της χώρας, ενώ οι άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις κατέχουν και ελέγχουν περιοχές στο νότο της χώρας συμπεριλαμβανομένων και των υψιπέδων του Γκολάν.
Το ISIS έχει επιτύχει ότι δεν κατάφερε η Al Qaeda, να μετατραπεί από μια τρομοκρατική οργάνωση σε ισλαμικό κράτος και έχει αρχίσει αργά αλλά σταθερά να αποτελεί το νέο παράδειγμα τρομοκρατικής οργάνωσης στον ισλαμικό κόσμο. Σε συνδυασμό με την έλξη που ασκεί η σαλαφιστική – τζιχαντιστική ρητορεία στις μεγάλες αραβικές μάζες, οι οποίες θεωρούν ότι η οπισθοδρόμηση σε πρακτικές του πρωίμου Ισλάμ αποτελούν τη λύση για την υπανάπτυξη και την καθυστέρηση του αραβικού κόσμου, αποτελεί ένα επικίνδυνο συνδυασμό που απειλεί να ανατρέψει πλήρως τα δεδομένα και να ξανασχεδιάσει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής.