Ο θαυμαστός κόσμος των μελισσών και οι καταστροφικές πυρκαγιές
Ρέκβιεμ για τον αφανισμό τους
Οι μέλισσες ζουν σε σοφές κοινωνίες εντόμων με συλλογικό ένστικτο αλλά κινδυνεύουν (και εξαιτίας των πυρκαγιών στα δάση) και αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα.
Γράφει ο καρδιολόγος του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου και συνθέτης Θανάσης Δρίτσας
Ένα ακόμη θλιβερό αποτέλεσμα των καταστροφικών πυρκαγιών, ιδιαίτερα στην Βόρεια Εύβοια, είναι το πλήγμα εναντίον της μελισσοκομίας και των μελισσών. Πέραν βέβαια της «πτωχοποίησης» και της οικονομικής καταστροφής (μικρομεσαίων στρωμάτων) του πληθυσμού ο οποίος ζεί από την παραγωγή-εμπόριο των προιόντων της μελισσοκομίας η καταστροφή των δασικών εκτάσεων πλήττει και την κοινωνία των μελισσών.
Αυτά τα σημαντικά τμήματα μιας «ελεύθερης» τοπικής μικρο-οικονομίας δεν υπήρξαν ποτέ επιθυμητά, ως μη ελεγχόμενα, από τους μηχανισμούς της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας η οποία σχετίζεται με την σίτιση και την βιομηχανία της διατροφής. Ο χθεσινός μελισσοκόμος-παραγωγός εξασφάλιζε με αξιοπρέπεια ένα εισόδημα επιβίωσης αλλά μετά την καταστροφή θα «αστικοποιηθεί» (αναγκαστικά) αναζητώντας εργασία σε μεγάλες αστικές αλυσίδες-ως μισθωτός υπάλληλος πλέον και όχι ως αφεντικό. Έτσι η ποιότητα της ζωής του (και της ψυχο-σωματικής του υγείας) θα υποβαθμιστεί σημαντικά, σε σχέση με την ποιότητα περιβάλλοντος που είχε όταν ζούσε στην ύπαιθρο χώρα. Επιπλέον θα κατακρημνιστεί το εισόδημα του λόγω αναπόφευκτης πτωχοποίησης και βίαιας προσαρμογής σε συνθήκες οριακής επιβίωσης.
Είναι προφανές ότι όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού θα υπάγονται πλέον μελλοντικά σε κεντρικά ελεγχόμενους μηχανισμούς παραγωγής και κατανάλωσης προιόντων. Οι μικρο-έμποροι, οι μελισσοκόμοι όπως και οι λαικές αγορές θα διαλυθούν σύντομα πιστεύω, με μαθηματική βεβαιότητα. Απόλυτη και Μία Θεότητα θα καταστεί οριστικά το σούπερ μάρκετ, με κυριαρχία και εκεί των πολυεθνικών ισχυρών αλυσίδων οι οποίες θα «καταπιούν» αυτονόητα όλα τα μικρά μάρκετ. Και στο σούπερ-μάρκετ θα βρίσκεις ακριβώς τα ίδια προιόντα είτε ψωνίζεις στην Αθήνα είτε στην Νέα Υόρκη, η εφοδιαστική αλυσίδα αυτονόητα θα είναι κεντρικά ελεγχόμενη. Η έννοια του τοπικού και του εθνικού προιόντος πιθανά θα ανασκευαστεί έτσι ώστε ακόμη και η χρήση των λέξεων «τοπικό» ή «εθνικό» προιόν ίσως απαγορευτεί.
Η εξαφάνιση μελισσών από πολλές αγροτικές περιοχές του κόσμου περιορίζει την παραγωγή ορισμένων τροφών και πλήττει τη σοδειά, σύμφωνα με πολλές επιστημονικές μελέτες. Η μείωση του πληθυσμού επικονιαστών μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην παγκόσμια διατροφική αλυσίδα. Συγκεκριμένα είδη άγριων μελισσών υποφέρουν από τον περιορισμό των εκτάσεων άγριων λουλουδιών, τη χρήση τοξικών ζιζανιοκτόνων και την κλιματική αλλαγή. Με βάση επιστημονικές διαπιστώσεις των τελευταίων ετών η υπερθέρμανση του πλανήτη συνεισφέρει και στον αφανισμό του πληθυσμού των μελισσών. Οι παραγωγικές μέλισσες, από την πλευρά τους, εξασφαλίζουν μεν τη φροντίδα μελισσοκόμων, αλλά αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο προσβολής τους από ασθένειες, απειλώντας την επικονίαση ποσοστού 75% επί των σοδειών.
Οι άγριες μέλισσες είναι συχνά πιο αποτελεσματικοί επικονιαστές από ό,τι οι εξοικειωμένες με τον άνθρωπο «εξαδέλφες» τους. Πολλά είδη άγριων μελισσών, όμως, όπως ο αμερικανικός μπάμπουρας, απειλούνται με εξαφάνιση, με τον πληθυσμό τους να έχει υποχωρήσει τις τελευταίες δύο δεκαετίες κατά 87%.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη θέση καινοτόμων γεωργικών μεθόδων με στόχο τη μεγιστοποίηση της παραγωγής, όπως η ισοπέδωση αγρών με αγριολούλουδα, η χρήση μεγάλου όγκου ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων και η μονοκαλλιέργεια ζωτικών τροφών, όπως ρύζι, σιτάρι και καλαμπόκι. Οι βιομηχανικές μέθοδοι καλλιέργειας, όμως, αποδείχθηκαν ιδιαίτερα βλαβερές για την επιβίωση επικονιαστών, όπως οι μέλισσες. Σύμφωνα με την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, το ποσοστό αγροτικών διατροφικών προϊόντων που εξαρτώνται από τους επικονιαστές και άλλα έντομα έχει τριπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. Η εξαφάνιση των επικονιαστών μπορεί να προκαλέσει μεγάλες ελλείψεις σε ζωτικής σημασίας σοδειές, όπως μήλα, πορτοκάλια και πολλά λαχανικά πλούσια σε βιταμίνες.
Μαζί με τις καταστροφικές φωτιές των δασών μας καταστρέφονται τα μελίσσια αλλά και οι υπέροχες κοινωνίες των μελισσών. Έχει μια εξαιρετικά συμβολική σημασία η εξόντωση των μελισσών. Υπάρχει ίσως κάποιο είδος υψηλής νοημοσύνης στις μέλισσες. Είναι σοφές κοινωνίες εντόμων με συλλογικό ένστικτο. Συνδέονται με υψηλή αισθητική, με άνθη, αρώματα και χρώματα. Και το τελικό προϊόν της εργασίας τους είναι το μέλι: το Νέκταρ των Θεών που μέσα του περιέχει μετουσιωμένη όλη την ομορφιά των λουλουδιών. Η καταστροφή της μέλισσας συμβολίζει θαρρώ την μετάβαση από έναν χρωματιστό και μυρωδάτο κόσμο σε έναν κόσμο σκότους χωρίς χρώματα, χωρίς αρώματα, χωρίς άνθη, έναν κόσμο χωρίς αισθήσεις, τελικά ένα κόσμο χωρίς ομορφιά. Προφανώς το ανθρώπινο είδος προετοιμάζει τη μετακόμιση του στο σιωπηρό, μοναχικό, μονοχρωματικό (κόκκινο) ερημικό τοπίο του πλανήτη Άρη ακολουθώντας το όραμα των ουτοπιστών της ψηφιακής εποχής.
Θυμάμαι το τραγούδι του Ariel στην Τρικυμία (The Tempest), το τελευταίο-κατεξοχήν ποιητικό- έργο του μεγάλου δραματουργού William Shakespeare. O Ariel ήταν το θαυματουργό και παιχνιδιάρικο πνευματάκι το οποίο πρόσταζε ο σοφός Μάγος Πρόσπερος. Ο Ariel είχε παρακαλέσει τον Πρόσπερο όταν τελειώσει η αποστολή του να τον απελευθερώσει από την υπηρεσία αυτή. Όταν τελικά ο Πρόσπερος τον απελευθερώνει τραγουδάει ένα τραγούδι που περιγράφει ένα ταξίδι ανεμελιάς και ομορφιάς όπως εκείνο της μέλισσας από λουλούδι σε λουλούδι:
(Ariel sings)
Where the bee sucks, there suck I:
In a cowslip’s bell I lie;
There I couch when owls do cry.
On the bat’s back I do fly
After summer merrily.
Merrily, merrily shall I live now
Under the blossom that hangs on the bough.
(σε ελεύθερη ελληνική μετάφραση):
Όπου η μέλισσα ρουφάει, εκεί ρουφάω:
Στου άνθους μέσα την καρδιά ξαπλώνω.
Εκεί αναπαύομαι όταν οι κουκουβάγιες κλαίνε,
Στην πλάτη της νυχτερίδας πετάω μετά το καλοκαίρι χαρούμενα.
Χαρούμενα, χαρούμενα θα ζήσω τώρα,
κάτω από το άνθος που κρέμεται στο κλαδί.
Ακολουθούν δύο σχετικά μουσικά βίντεο σε μουσική του Θανάση Δρίτσα και ερμηνεία από το κουαρτέτο εγχόρδων +Kinisis
Little Honey Bee Thanassis Dritsas
Little Honey Bee Thanassis Dritsas
Ariel Thanassis Dritsas