Για τη Μαργαρίτα Δαλμάτη
Γράφει η Εφη Αγραφιώτη
Θα σας μιλήσω για τη Μαργαρίτα Δαλμάτη, που κοιμήθηκε στις 20 Ιουλίου του 2009,στα 88 της χρόνια, μια μέρα πριν τα γενέθλια της. Γεννήθηκε τοn Iούλιο του 1921 στη Χαλκίδα και χαριτολογώντας μου έλεγε ότι θα της άρεσε να την βάφτιζαν Ιουλία, αγαπάει το μήνα που την έφερε να ζήσει. Δεν είχε βέβαια προβλέψει ότι θα φύγει τον μήνα που αγαπούσε πολύ, μάλλον ποιητική αδεία το χρησιμοποιούσε.
Η Μαρία-Νίκη Ζωρογιαννίδη, για να θυμηθούμε το επίσημο τυπικά όνομά της, δεν ήταν μόνον τσεμπαλίστα και παιδαγωγός αξιοσέβαστη και αξιολάτρευτη, αλλά και ποιήτρια, αγωνίστρια και διανοούμενη με βαθιά, ουσιαστική δράση. Μελέτησε πιάνο με τον Αλέξανδρο Τουρνάϊσσεν και στον Πόλεμο υπηρέτησε στον Ερυθρό Σταυρό. Στράφηκε μετά στο τσέμπαλο και μελέτησε στη Santa Cecilia της Ρώμης. Πήγε να σπουδάσει και μουσική παλαιογραφία στην Πάρμα τότε που ζούσε στην Ιταλία (1951-1961). Δίδαξε ως λέκτορας νέα ελληνικά στο πανεπιστήμιο του Παλέρμο. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 εμφανίστηκε σε σημαντικά φεστιβάλ σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις παίζοντας τσέμπαλο. Μετά αφιερώθηκε στο πάθος της, το δασκαλίκι, ιδρύοντας τη Σχολή της στο Ατενέουμ, που την ονόμασε Σχολή Ferruccio Vignanelli. Παράλληλα δραστηριοποιήθηκε και στο λογοτεχνικό μετερίζι αλλά συνεισέφερε και σε θέματα ανθρωπισμού και πολιτικής, με διαλέξεις και δυναμικές εκπροσωπήσεις, όπως για παράδειγμα, να διαφωτίσει τους ξένους διανοούμενους για όσα αφορούσαν στο Κυπριακό θέμα. Διετέλεσε ειδική γραμματέας του Aρχιεπισκόπου Mακαρίου της Κύπρου. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Α΄ Ασκήσεως και το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1972).
Η Μαργαρίτα Δαλμάτη ήταν επίτιμο μέλος του «Συλλόγου Φίλων του Μότσαρτ» και συνδέονταν φιλικά με τον Λώρη και την Ιντα Μαργαρίτη, πλουτίζοντας συχνά στις κουβέντες μας τις γνώσεις μου με αξιόλογες ενθυμήσεις από αυτούς.
Η σχολή της στο Ατενέουμ ήταν για τη Μαργαρίτα ένα φιλόδοξο όνειρο που το πραγματοποίησε και το τίμησε. επιτροπή αλλά και ή ίδια η Δαλμάτη είχε λάβει μέρος, σαν μέλος κριτικής επιτροπής, σε διεθνείς διαγωνισμούς Τσέμπαλου στην Ευρώπη. Η σχέση με την Ιταλία δεν σταματούσε εκεί. Τρεις φορές υπότροφος του Ιταλικού Κράτους, γνώριζε για πολλά χρόνια στην Ιταλία την ποίηση της Ελλάδας καί της Κύπρου, καί στην Ελλάδα τη σύγχρονη Ιταλική ποίηση. Για τη συμβολή της στις πνευματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, το Ιταλικό Κράτος την είχε τιμήσει με το Μετάλλιο της Πνευματικής Αξίας (12.1.1963) με το παράσημο του Ιππότη της Ιταλικής Δημοκρατίας (Cavaliere Ufficiale) στις 2.6.1972 καθώς και με το παράσημο του Commendatore (Ταξιάρχη) της Ιταλικής Δημοκρατίας (2.6.1987). Είχε σπουδάσει όμως και βιολί με τον Αλφρέντο Πρεστρό, τραγούδι με τον Κίμωνα Τριανταφύλλου – Αττίκ- και την Μιρέιγ Φλερύ στην Αθήνα.
Ακολουθούσε τον δάσκαλο της Ferruccio Vignanelli σε όλα τα διεθνή σεμινάρια μουσικής ερμηνείας όπου εκείνος δίδασκε, στη Βενετία, τη Ραβέννα, και τα τελευταία του χρόνια, ως το 1982, στην Περούτζια. Στην Ελλάδα η Μαργαρίτα Δαλμάτη έχει παρουσιάσει τις μεγάλες σχολές τσέμπαλου με ρεσιτάλ αφιερωμένα το καθένα σε ένα μόνο συνθέτη, αρχίζοντας τα 1968 με τον επίσημο εορτασμό για τα 300 χρόνια από τη γέννηση του Francois Couperin, παίζοντας σε τσέμπαλο Neupert με δερμάτινες ακίδες, μοντέλο Cristofori. Όλοι οι κριτικοί μουσικής έχουν ασχοληθεί μαζί της στον ημερήσιο Τύπο. Για την πολύτιμη λογοτεχνική, μουσική και πατριωτική προσφορά της είχε τιμηθεί συνολικά με A’ κρατικό βραβείο ποίησης, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, A’ βραβείο “Φιλαδέλφειου” ποιητικού διαγωνισμού, A’ βραβείο “Καλοκαιρίνειου” διαγωνισμού δραματικού έργου, βραβείο Κυπριακών Γραμμάτων, διεθνή βραβεία Monselice και «Circe Sabaudia».
Με τη συναυλία της ελληνικής κοινότητας Μότσαρτ “Σύλλογος φίλων του Μότσαρτ” Mozartgemeinde (Μαργαρίτα Δαλμάτη, τσέμπαλο – Urs Ruttimann, φλάουτο) στις 19 Φεβρουαρίου 1977, η Μεγάλη Αίθουσα Τελετών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών άνοιγε τις πύλες της επιτέλους και στη Μουσική!
Roger Milliex, Μαργαρίτα Δαλμάτη, Albert Camus και άγνωστος στον ναό της Αφαίας.
Από το 1996 με δικά της έξοδα η Μαργαρίτα Δαλμάτη εξέδιδε το περιοδικό παλιάς μουσικής και Ποίησης «Πλατεία Αμερικής», που περιείχε αναφορές στην παλιά μουσική και συσχετίσεις με τη σύγχρονη πραγματικότητα και τα ελληνικά μουσικά πράγματα. Οι εκδηλώσεις με ποιητικό περιεχόμενο φιλοξενούνταν όμως και σε άλλες αίθουσες.
Ανατρέχοντας στην συγγραφική της πορεία θα σας αναφέρω μερικές υπέροχες λογοτεχνικές της εργασίες: Μελέτη: Κ. Π. Καβάφης :Αθήνα, Εταιρία Ελληνικών Εκδόσεων, 1964.
Παιδικά: Τα πεφταστέρια κι άλλα παραμύθια. Αθήνα, Εστία, 1970. Ταξίδια στη χώρα των κύκνων. Αθήνα, Μανούτιος, 1979.
Δοκίμιο: Η ηθική της λογοτεχνίας. Αθήνα, Εκδόσεις των Φίλων, 1973. Θεατρικό σενάριο: Τοπίο με καταχνιά. Αθήνα, Π. Παρασκευόπουλος, 1979. Ο βασιλιάς, ο γελωτοποιός και το λιοντάρι. Αθήνα, [χ.ε.], 1979. Μια μέρα του καλοκαιριού. Αθήνα, Π. Παρασκευόπουλος, 1979. Είμαι βέβαιη ότι έχει εκδώσει πολλές περισσότερες λογοτεχνικές της εργασίες.
H Μαργαρίτα Δαλμάτη που έφυγε μια μέρα του καλοκαιριού, άφησε πολλούς πνευματικούς κληρονόμους, τους λατρεμένους μαθητές της. Οι άνθρωποι που τη γνωρίσαμε αν και δεν είμασταν μαθητές της, εισπράξαμε πλουσιοπάροχα την πνευματική ζεστασιά της, την κοινωνική της θετικότητα, το ενδιαφέρον και τον βαθύ ανθρωπισμό της. Κανείς δεν θα την ξεχάσει ποτέ.
Καληνύχτα Μαργαρίτα…
Εκατό χρόνια από τη γέννηση του Οργανίστα
FERRUCCIO VIGNANELLI
κείμενο της Μαργαρίτας Δαλμάτη
Τη μέρα της γιορτής του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης ο Maestro Ferruccio Vignanelli πήγαινε στην Ασίζη να παίξει Εκκλησιαστικό Όργανο. Έτσι, με ένα κονσέρτο γιόρταζε κάθε χρόνο τα γενέθλια του, για ογδόντα πέντε χρόνια. Σαν σήμερα είχε γεννηθεί πριν από εκατό χρόνια. Η Ασίζη είναι μια όμορφη μικρή μεσαιωνική πολιτεία κοντά στην Περούτζια, με μια θαυμάσια βασιλική του 1200 (στην πραγματικότητα, δυο εκκλησίες η μια πάνω στην άλλη, με έργα του Cimabue, του Lorenzetti, του Giotto και άλλων μεγάλων ζωγράφων, με τον τάφο του Αγίου Φραγκίσκου και γύρω του οι σύντροφοί του.
Ο Άγιος είχε γεννηθεί στην Ασίζη, σε πλούσια οικογένεια, γρήγορα όμως άφησε γονείς και πλούτη για να αφιερωθεί στο Θεό, όχι σαν ερημίτης αλλά μέσα στον κόσμο, στα χνάρια του Χριστού.
Ο «Φτωχούλης του Θεού» πέρασε τη ζωή του σε απόλυτη ένδεια και είχε το χάρισμα να μιλάει στα ζώα και στα πουλιά και αυτά να τον υπακούνε. Από τις πιο θαυμαστές ιστορίες της ζωής του Αγίου Φραγκίσκου είναι εκείνη με το λύκο. Στο γειτονικό Γκούμπιο είχε παρουσιαστεί ένας άγριος λύκος που τρομοκρατούσε τους κατοίκους, γιατί δεν κατασπάραζε μόνον ζώα αλλά και ανθρώπους. Ο Άγιος πήγε να τον βρει ο λύκος στάθηκε να τον κοιτά, και κείνος του είπε: «Αδελφέ λύκε, εγώ ξέρω πως όλα αυτά που κάνεις, τα κάνεις γιατί πεινάς. Να έρχεσαι όμως κάθε μέρα να σου δίνουμε εμείς να τρως.» Ο λύκος άκουσε τα λόγια του, πλησίασε τον Άγιο όπως ένας σκύλος, κι από τότε πήγαινε κάθε μέρα από πόρτα σε πόρτα και τον ταΐζανε, και τούτο κράτησε για χρόνια ως το τέλος της ζωής του. Οι ζωγράφοι εικονίζουνε τον Άγιο Φραγκίσκο να μιλάει στα πουλιά. Θεωρείται ο προστάτης των ζώων.
Στην Ασίζη έχεις την εντύπωση πως ο χρόνος σταμάτησε. Είναι μια πολιτεία που μοιάζει να έχει μείνει σε παραμύθι. Σ’ αυτή την υποβλητική ατμόσφαιρα, ο Μαέστρο Βινιανέλλι, κάθε χρόνο τέτοια μέρα, έδινε μια συναυλία στο Εκκλησιαστικό Όργανο: ήταν η προσευχή του! Ποιος ήταν ο Βινιανέλλι νομίζω δεν χρειάζεται να το ξαναπούμε, ύστερα από τόσες συναυλίες στα είκοσι περίπου χρόνια της Σχολής που φέρει το όνομα του. Δεξιοτέχνης σε όλα τα όργανα τα πληκτροφόρα -Εκκλησιαστικό Όργανο, Τσέμπαλο, Πιάνο, Κλαβικόρντο- είχε επίσης σπουδάσει Βιολί, Γρηγοριανό Μέλος, Σύνθεση.
Το Τσέμπαλο γεννήθηκε στην Ιταλία τον 14ο με 15ον αιώνα, και στα τέλη του 16ου πέρασε στο Βορρά από όπου διαδόθηκε. Βασίλεψε για τρεις αιώνες στην Ευρώπη, ως το 1800, όταν παραχώρησε τη θέση του στο νέο όργανο της καινούριας Εποχής, το Πιάνο -κι αυτό γεννημένο στην Ιταλία, στην Αυλή του Φερδινάνδου των Μεδίκων στη Φλωρεντία. Όταν όμως αποτραβήχτηκε από το προσκήνιο, δεν σώπασε για όλο τον 19ον αιώνα, τον αιώνα του Πιάνου, ώσπου στον 20όν αιώνα ξαναγύρισε χάρη στη μεγάλη Πολωνή πιανίστα Wanda Landowska, λίγο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Λαντόφσκα εγκαταστάθηκε στην Αμερική. Δεν ήταν βέβαια αυτή που ανάστησε το Τσέμπαλο, εκείνη, όμως το επέβαλε.
Τρισυπόστατη είναι η θεότητα της Μουσικής για το Τσέμπαλο στην εποχή μας: η Βάντα Λαντόφσκα που το ξανάφερε στο προσκήνιο, ο Arnold Dolmetsch που του ξανάδωσε τις φυσικές του διαστάσεις, και ο Ferruccio Vignanelli που το επανασύνδεσε με την οργανιστική του παράδοση.
Ο Ντόλμετς, δεξιοτέχνης σε πολλά όργανα της εποχής Μπαρόκ (και το «Μπαρόκ» είχε κι αυτό γεννηθεί στη Ρώμη), ιδιοφυής συντηρητής παλιών οργάνων και κατασκευαστής, την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα εργάστηκε στην Αμερική, στον Οίκο Chickering της Βοστώνης, από το 1911-14 στο Παρίσι, στον Οίκο Gaveau, και με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου πήγε στην Αγγλία, στο Haslemere Surrey κοντά στο Λονδίνο, όπου ως σήμερα βρίσκεται το εργαστήρι του από όπου βγήκαν περίφημοι κατασκευαστές Τσέμπαλων στην Ευρώπη και Αμερική. Τέλος, ο Βινιανέλλι το επανασύνδεσε με την οργανιστική του παράδοση. Όλοι οι μεγάλοι που έγραψαν για Τσέμπαλο: Μπάχ, Χαίντελ, Ραμώ, Σκαρλάττι, Φ. Κουπερέν κλπ. όλοι ήταν οργανίστες. Στη Ρώμη λοιπόν πάλι ένας οργανίστας συνέχισε την παράδοση του Κλάουντιο Μέρουλο, του Φρεσκομπάλντι, του Αλεσάντρο Σκαρλάττι στην Ακαδημία της Santa Cecilia, την αρχαιότερη Μουσική Ακαδημία της Ευρώπης, στις πηγές του Μπαρόκ.
Η Μουσική είναι μύηση. Αν και οι συνδυασμοί των ήχων στηρίζονται στα μαθηματικά, η Μουσική είναι πέρα από αυτά, στο χώρο της ψυχής και της φαντασίας.
Το μάθημα του Βινιανέλλι ήταν μάθημα ερμηνείας της Μουσικής, οι μαθητές του ήταν όλοι καλλιτέχνες: διπλωματούχοι Εκκλησιαστικού Οργάνου ή Πιάνου.
«Στη Μουσική δεν υπάρχει δόγμα» -ήταν το πρώτο μάθημα του Δάσκαλου.
Ο καλλιτέχνης έχει να ερμηνεύσει το μουσικό έργο μέσα απ’ αυτόν τον ίδιο, ελεύθερος να το αποδώσει με τον δικό του τρόπο, ποτέ όμως αυθαίρετα, πάντα με σεβασμό στο έργο και στο δημιουργό. Και με δέος μπροστά στη θεϊκή τέχνη της Μουσικής.