Στην όμορφη πόλη του Μπορντό με… το αριστερό χέρι
Γράφει η Εφη Αγραφιώτη
Bordeaux για τους γαλλόφωνους και Bordèu για τους Οξιτανούς, είναι μια όμορφη πόλη, στην ανατολική όχθη του ποταμού Γαρούνα (Garonne), στη νοτιοδυτική Γαλλία και πρωτεύουσα του νομού Ζιρόντ (Gironde). Ο πληθυσμός του ιστορικού κέντρου της πόλης από μισό εκατομμύριο μέσα σε 15 χρόνια αγγίζει τα δυο εκατομμύρια. Θα προσθέσω ότι 362ιστορικά μνημεία ομορφαίνουν τον τόπο και κάποια κτίρια πάνε πίσω, στα ρωμαϊκά χρόνια
Το Ωδείο στην όμορφη πόλη του Μπορντό είναι κυψέλη 2.000 μαθητών κατά μέσο όρο ετησίως, καθοδηγούμενων από σαφώς περισσότερους των 100 δασκάλους. Δυο στόχους πολιτιστικού περιεχομένου έχουμε, μου είχε πει ο ευγενέστατος εκπρόσωπος της πόλης. Την καλλιτεχνική μόρφωση και την πολιτιστική αφύπνιση. Οι σπουδές προσφέρονται από την πόλη στα παιδιά μας. Η πόλη και το ωδείο θέλουμε να καλλιεργήσουν την πρώτη σπίθα που ξυπνά την επιθυμία να ασχοληθούμε επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με την τέχνη της μουσικής, κάθε είδους.
Το Ωδείο, οι πολίτες και ο δήμος τιμούν έναν δικό τους μουσικό με παρουσία πολύ σημαντική στον κόσμο της μουσικής, τον Ζακ Τιμπώ, βιολονίστα γεννημένο στο Μπορντό, δίνοντας το όνομά του στο καλλιτεχνικό αυτό σχολείο. Ο Jacques Thibaud (1880-1953), παίζοντας με τον Αλφρέντ Κορτώ και τον Πάμπλο Καζαλς, διέσχισαν τη γη κάνοντας εκπληκτικές συναυλίες. Το βιβλίο των αναμνήσεων του υπάρχει ακόμα σε ειδικά παλαιοπωλεία, για όποιον αναζητά παρόμοιες καταγεγραμμένες αναμνήσεις.
Ένα κύκλος τριών συναυλιών το 2011 με πήγε στο Μπορντό. Ο τίτλος της σειράς ήταν πολύ.. ελκυστικός. Ni trop dur, ni trop facile, όχι υπερβολικά δύσκολο, όχι υπερβολικά εύκολο.
Ποιο; Το να παίξουμε έργα γραμμένα για το αριστερό χέρι στο πιάνο. Ένας από εμάς τους τρεις πιανίστες, ήταν αριστερόχειρας, είχε αντιμετωπίσει σοβαρά θέματα χρήσης του δεξιού χεριού του μετά από ένα ατύχημα, δυο δεκαετίες πριν. Οι άλλοι δυο εμείς, χειριζόμασταν συνήθως το πληκτρολόγιο με τα δυο μας χέρια. Μερικά χρόνια αργότερα, εγώ ακούμπησα το ενδεχόμενο να χάσω το αριστερό χέρι και να μείνω δεξιόχειρ. Ευτυχώς τα κατάφερα, οντως λοιπόν ni trop dur, ni trop facile. Eχα πάντως προετοιμάσει το έδαφος, βρίσκοντας τις όμορφες Ραψωδικές Σπουδές ergo 51, για το δεξί χέρι του Christoph Kessler και τις Ασκήσεις του Gustave Samazeuilh που εδώ όποιος χρειάζεται ασκήσεις για το δεξί επιλέγει κάποιες και αφήνει τις άλλες για όποιον χρειάζεται ασκήσεις για το αριστερό. Το αριστερό χέρι λοιπόν επάνω στα πλήκτρα και το άλλο σε ρόλo οδηγού ισορροπιών, διαφορετικά το κύλισμα του σώματος και η χαλάρωση του ώμου πέφτει εντελώς πάνω στο δεξί, αλλιώς…όλοι χάνουμε την κατεύθυνση στο δρόμο. Ετοιμάζοντας το..μέλλον του, αυτό που μας είχε πει στο σεμινάριο του στο Βερολίνο ο περίφημος Leon Fleisher (1928-2020), μαθητής του Arthur Schnabel, ένας από τους πιο εκλεπτυσμένους και υπερβατικούς μουσικούς που έχουν βγάλει ποτέ οι Ηνωμένες Πολιτείες όπως είχαν πει γι’ αυτόν. Το 1964, ο Fleisher έχασε τη δυνατότητα χρήσης του δεξιού χεριού του εξαιτίας μιας νευρολογικής πάθησης που τελικά διαγνώστηκε ως εστιακή δυστονία. Η σοβαρή αυτή εξέλιξη τον ανάγκασε να επικεντρωθεί στο ρεπερτόριο του αριστερού χεριού, όπως το Κοντσέρτο για πιάνο του Ραβέλ για το αριστερό χέρι και πολλές συνθέσεις που γράφτηκαν για αυτόν. Το 2004, έπαιξε την παγκόσμια πρεμιέρα του Klaviermusik του Paul Hindemith, ένα κονσέρτο για πιάνο για το αριστερό χέρι που ολοκληρώθηκε το 1923, με τη Φιλαρμονική του Βερολίνου. Ο ίδιος είχε διδάξει πολλούς πιανίστες για το πώς θα πρέπει να ασκηθούν στην μονοχειρία τους, για καλύτερη απόδοση. Ανέκτησε πολύ αργότερα, μετά από μεγάλες και πολυετείς προσπάθειες, τον έλεγχο του δεξιού του χεριού. Εκτοτε έπαιξε και ηχογράφησε ρεπερτόριο για δύο χέρια.
Paul Wittgenstein, Νέα Υορκη,1934.
Το πιάνο είναι ένα όργανο που κατά κανόνα παίζεται και με τα δύο χέρια. Ήδη από τον 19ο αιώνα, ωστόσο, αρκετοί συνθέτες πειραματίστηκαν με κομμάτια σχεδιασμένα αποκλειστικά για το αριστερό χέρι, που παραδοσιακά τότε ήταν πιο «αδύναμο» επειδή ασκούνταν λιγότερο από το δεξί. Ο Αυστριακός πιανίστας Paul Wittgenstein, αν και έχασε το δεξί του χέρι κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αρνήθηκε να εγκαταλείψει την τέχνη του. Κατόπιν αιτήματός του, αρκετοί συνθέτες, συμπεριλαμβανομένων των Ραβέλ, Προκόφιεφ, Μπρίττεν, συνθέτουν γι αυτόν έργα για να παίζονται μόνο με το αριστερό χέρι τα οποία στη συνέχεια αξιοποιήθηκαν και αξιοποιούνται παιζόμενα ως ρεπερτόριο.
Μια σπουδή του Γερμανού συνθέτη Lu Ludwig Berger γραμμένη το 1919 (η ένατη σπουδή του έργου 12, ILB2) έχει διευκρινιστικό τίτλο Etüde für die linke Hand allein. Andante con moto. Το έργο ξένισε στην εποχή του και προκάλεσε συζητήσεις αλλά μέχρι σήμερα παραμένει συναυλιακά ενεργό και άνοιξε δρόμο για να συνθέσουν πολλοί συνθέτες μουσική για ένα χέρι. Πριν από αυτόν, ο Theodor Leschetizky συνέθεσε το Andante Finale de Lucia di Lammermoor, έργο 13 που παίχτηκε πολύ όχι μόνο από αριστερόχειρες αλλά και από δεξιόχειρες. Συνθέσεις για το αριστερό υπάρχουν και πολύ πριν τον εικοστό αιώνα, κυρίως σαν σπουδές για ενδυνάμωση του αριστερού.
Χρόνια μετα, ο Leopold Godowski (1870-1938) παίρνει κάποιες από τις σπουδές του Σοπέν και τις μεταγράφει εντυπωσιακά για το αριστερό χέρι. Γράφει επίσης για το αριστερό χέρι τα Ποιητικά Βαλς. Το 1929 ο ίδιος γράφει μια Σουίτα για το αριστερό χέρι, όπου μόνο τα δυο τελευταία του μέρη, το μενουέτο και η ζιγκα γράφτηκαν και για δυο χέρια. Έκτοτε, δεκάδες συνθέσεις για το αριστερό χέρι ακούμε και παίζουμε θαυμάζοντας την ομορφιά της μουσικής τους.. Ακόμα και σε συνδυασμούς όπως το πιάνο με πνευστά. Προσωπικά αγαπώ πολύ το Καπρίτσιο του Leoš Janácek,JW VII
Από το πρόγραμμα της συναυλίας στην οποία αναφέρθηκα ήδη, η Σονατίνα για το αριστερό χέρι του Dinu Lipatti ήταν μια αποκάλυψη όχι μόνο για το κοινό αλλά και για τους συναδέλφους που ήταν εκεί. Εγώ η ίδια πρώτη, μελετώντας το έργο, ανακάλυπτα αφενός την μουσική ιδιοφυία του Λιπάττι αλλά και στοιχεία της δικής μας μουσικής, διάχυτα, λεπτεπίλεπτα και εντέχνως επεξεργασμένα. Μέχρι τότε είχα ακούσει πολύ πριν αυτό που γνωρίζω σήμερα: χάρη στην άοκνη προσπάθεια του Θωμά Ταμβάκου, γνωρίζουμε πλέον ότι ο κύριος Ντίνου Λιπάττι είναι ο κύριος Κωνσταντίνος Λιπάττης.
Το πιο ουσιαστικό κέρδος μου πάντως, από την μελέτη έργων για το αριστερό χέρι ήταν και συνεχίζει να είναι η αναζήτηση εφαρμογών βασισμένων στους νόμους της φυσικής που ουδέποτε συνειδητοποιούμε παίζοντας με τα δυο χέρια πάνω στο πιάνο. Και γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά; Γιατί θα ήθελα να ξαναβάλω πάνω στο αναλόγιο αυτά τα έργα που έπαιξα τότε. Κάποια τα έχω δισκογραφήσει αλλά είναι πολύ ενδιαφέρουσα εμπειρία. Και θα το κάνω επειδή μου το οφείλω.
