Ενας άξονας στο πουθενά;
Οι τελευταίες κρίσεις – Αφγανιστάν, “Πρώτα η Αμερική” του Τραμπ, πυρηνικά του Ιράν και τώρα η ουκρανική σύρραξη – έχουν εκτρέψει την προσοχή και τους πόρους των Ηνωμένων Πολιτειών μακριά από έναν άξονα που είχε επίκεντρο την Κίνα – στροφή προς την Ασία. Ωστόσο, ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος έρχεται να τονίσει την ανάγκη της Αμερικής να επιβάλλει τη μεγαλύτερη δυνατή μόχλευση πάνω στο Πεκίνο.
Προ δεκαετίας, η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε την «στροφή της προς στην Ασία», εκτιμώντας ότι το μέλλον της διεθνούς πολιτικής θα καθοριζόταν εκεί. Όμως, ένα διαρκές παιχνίδι Whac-A-Mole – πιο πρόσφατο παράδειγμα η Ουκρανία – έχει απασχολήσει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, καθιστώντας αδύνατη τη «διόρθωση πορείας» και την αντιμετώπιση της επιρροής της Κίνας.
Όπως και οι προσπάθειες του Μ. Κορλεόνε να ξεφύγει από την οικογενειακή επιχείρηση για να ξαναβρεθεί εντός – “Just when I thought I was out, they pull me back in” – η Ουάσιγκτον έχει βυθιστεί στις δικές της εκκρεμείς υποθέσεις που έχουν τις ρίζες τους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας (Αφγανιστάν), στην προσέγγιση «Πρώτα η Αμερική» του Ντόναλντ Τραμπ (διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά του Ιράν), και τα κατάλοιπα του Ψυχρού Πολέμου (Ρωσία εναντίον Ουκρανίας). Αυτές οι κρίσεις έχουν εκτρέψει την προσοχή και τους πόρους της χώρας μακριά από έναν άξονα με επίκεντρο την Κίνα και την στροφή προς την Ασία. Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται να τονίσει την ανάγκη της Αμερικής να επιβάλλει τη μεγαλύτερη δυνατή μόχλευση πάνω στο Πεκίνο.
Σκέψη πρώτη. Η διασφάλιση της «χωρίς όρια» φιλίας της Κίνας με τη Ρωσία στην πραγματικότητα είναι περιορισμένη. Η συνάντηση της Παρασκευής μεταξύ του Τζο Μπάιντεν και του Σι Τζινπίνγκ – η πρώτη επαφή μεταξύ των δύο ισχυρότερων ανδρών στον κόσμο από την έναρξη του πολέμου – δεν πήγε τόσο καλά όσο υπέθεσαν ή δήλωσαν ορισμένοι. Αντίθετα, ο Μπάιντεν, ο οποίος εισήλθε στη συζήτηση ανάμεσα σε φήμες που ήθελαν την Κίνα να εξετάζει αίτημα του Πούτιν για στρατιωτική υποστήριξη, «ανέφερε λεπτομερώς ποιες θα ήταν οι συνέπειες σε περίπτωση που η Κίνα παράσχει υλική υποστήριξη στη Ρωσία», δήλωσε η εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου κ. Ψάκη. Αλλά δεν ανακοινώθηκαν επιτεύγματα. Κι ενώ η ανάγνωση των δηλώσεων της Κίνας έλεγε ότι «πρεσβεύει την ειρήνη και αντιτίθεται στον πόλεμο», το Πεκίνο δεν καταδίκασε τον Πούτιν και αντ’ αυτού αναφέρθηκε σε αφηρημένες κινεζικές ρήσεις: “Χρειάζονται δύο χέρια για να χειροκροτήσεις” και “Αυτός που έδεσε το κουδούνι στην τίγρη είναι αυτός που μπορεί να το λύσει”, υποδηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ πρέπει να ασχοληθούν άμεσα με τη Ρωσία.
Σκέψη δεύτερη. Μήπως φταίει η Αμερική για τον σκόπιμο φράχτη του Πεκίνου όσον αφορά τη ρωσική επιθετικότητα; Η Ουάσιγκτον βλέπει την Κίνα ως τον κύριο ανταγωνιστή της παγκοσμίως, ωστόσο οι ΗΠΑ «απομακρύνθηκαν από τον παραδοσιακό τους ρόλο ως “συγγραφείς” κανόνων και καθορισμού προτύπων», λέει ο Evan A. Feigenbaum, αντιπρόεδρος στο Carnegie Endowment for International Peace.
Δύο παραδείγματα είναι οι βασικές εμπορικές συμφωνίες που καλύπτουν την περιοχή Ινδο-Ειρηνικού, την “Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership” και την “Regional Comprehensive Economic Partnership”- Η συμφωνία καλύπτει έναν πληθυσμό 2.2 εκ. και οικονομίες της τάξεως των $26 τρις. Καμιά από τις δύο δεν περιλαμβάνει την Ινδία, την έκτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ούτε τις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ διέκοψαν τις διαπραγματεύσεις για την RCEP και αποχώρησαν από Trans-Pacific Partnership (TPP), το 2017.
Ο Evan Feigenbaum πιστεύει ότι η Ουάσιγκτον εμφανίζεται να μειονεκτεί όσον αφορά τη δική της εξισορρόπηση στην Ασία, παραχωρώντας ουσιαστικά το πλαίσιο των κανόνων και των προτύπων όχι απαραίτητα στο Πεκίνο, αλλά σε ένα ευρύτερο σύνολο ασιατικών κρατών, περιλαμβανομένης και της Νότιας Κορέας ή του Πακιστάν και της Ινδίας, ενώ δεν θα πρέπει να αποκλειστούν και οι Φιλιππίνες που βαδίζουν σε εκλογές.
Αλλά με έναν πόλεμο στην Ευρώπη, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει πλέον πολύ λιγότερο χώρο για να ασκήσει ηγετικό ρόλο στην Ασία, πράγμα που σημαίνει πως ό,τι αναφέρθηκε παραπάνω αποκτά άλλου είδους βαρύτητα. «Επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα έχουν την πολυτέλεια να επικεντρωθούν μόνον στην Κίνα και τον Ινδο-Ειρηνικό, θα δοθεί μεγαλύτερη ευχέρεια για νέες στρατηγικές συμμαχίες και στους τρίτους παικτές της Ασίας», εξηγεί ο Feigenbaum.
Παρά τις απρόβλεπτες προκλήσεις της εξωτερικής πολιτικής, οι ΗΠΑ μπορεί ήδη να σημειώνουν πρόοδο στο σκέλος οικοδόμησης συνασπισμών. «Είναι αδύνατο να αγνοήσουμε παγκόσμια γεγονότα», λέει ο Sameer Lalwani, ανώτερος συνεργάτης στη Στρατηγική για την Ασία στο Stimson Center. «Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει επιδείξει ηγετική θέση – είτε στο Αφγανιστάν είτε στην Ουκρανία – αποφεύγοντας παράλληλα να παρασυρθεί σε μια νέα σύγκρουση που θα μπορούσε να αποσπάσει την προσοχή της από την Κίνα».
Με τον πόλεμο στην Ουκρανία – απ΄όπου θα εξαχθούν σοβαρά συμπεράσματα – να βρίσκεται σε εξέλιξη, δεν θα υπάρξει η “τέλεια” στιγμή για την εξισορρόπηση στην Ασία. Παρ’ όλα αυτά ο συγκεκριμένος άξονας δεν θα πρέπει να χαθεί. Αντιθέτως, πρέπει να επικρατήσει. Η Μέση Ανατολή θα συνεχίσει να ζορίζεται. Η Ευρώπη θα χρειαστεί βοήθεια με τις συνέπειες του πολέμου στην Ουκρανία. Αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η Κίνα, μια πρόκληση που θα αποδειχθεί διάχυτη και επίμονη. Έτσι, το «στρατηγικό» κομμάτι του άξονα – δημόσια διπλωματία, οικοδόμηση συνασπισμών, αμυντικές μεταφορές, εμπορικές συμμαχίες, κοινή χρήση τεχνολογίας, στρατιωτικές βάσεις – θα πρέπει να σχεδιαστεί, να ιεραρχηθεί και να εφαρμοστεί, αλλά μόνο με γνώμονα την υπομονή και την επιμονή από τη σημερινή και τις μελλοντικές κυβερνήσεις.