Με ποιον είναι ο Ερντογάν;
Το κακοσχεδιασμένο blitzkrieg του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία απέτυχε προφανώς εξαιτίας της αντίστασης των Ουκρανών στρατιωτών και πολιτών. Τα αντιαρματικά όπλα που προμήθευσαν οι Βρετανοί και οι ΗΠΑ έπαιξαν επίσης σοβαρό ρόλο στις εξελίξεις.
Αλλά φαίνεται ότι τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη TB2 Bayraktar, τουρκικής κατασκευής και σήμερα στα χέρια του ουκρανικού στρατού, ήταν αυτά που λειτούργησαν απροσδόκητα αποτελεσματικά ως πολεμικό όπλο. Απροσδόκητα όχι μόνο λόγω της ισχύος τους στο πεδίο της μάχης, αλλά επειδή… ο πεθερός του εφευρέτη και κατασκευαστή του TB2 – τυχαίνει να είναι σύζυγος της μικρής κόρης του τούρκου προέδρου – είναι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Ερντογάν, με το ένα πόδι στην Ανατολή και το άλλο τη Δύση, έχει αναδειχθεί βασικός διαμεσολαβητής της εξουσίας του πολέμου. Στην πρόσφατη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ επεδίωξαν να πείσουν τον πρόεδρο της Τουρκίας να δώσει το ρωσικής κατασκευής σύστημα αεράμυνας S400 – που αγοράστηκε από τον Πούτιν το 2017 – στην Ουκρανία. Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία θα λάμβανε αμερικανικούς πυραύλους patriot και θα επέστρεφε στο αμερικανικό πρόγραμμα μαχητικών F-35 από το οποίο είχε αποκλειστεί ως “τιμωρία” για τη συμφωνία S400.
Μετά από χρόνια τριβής μεταξύ του Ερντογάν και των συμμάχων του στο ΝΑΤΟ για τα πάντα, από τους στρατιωτικούς δεσμούς της Τουρκίας με τη Ρωσία, την προσφυγική κρίση και τη Συρία, η Ουάσιγκτον χρειάζεται πλέον να επανενώσει την οικογένεια του ΝΑΤΟ ενάντια στη Ρωσία.
Μέχρι στιγμής, ο Ερντογάν έχει αντισταθμίσει τα στρατηγικά του στοιχήματα. Η Άγκυρα δεν έχει συμμετάσχει στις οικονομικές κυρώσεις υπό την ηγεσία της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών σε βάρος του Πούτιν και ο τουρκικός εναέριος χώρος παραμένει ανοιχτός στη ρωσική κυκλοφορία. Ταυτόχρονα, ωστόσο, ο Ερντογάν επικαλέστηκε τη Σύμβαση του Μοντρέ του 1936 που επιτρέπει στην Τουρκία να κλείσει τον Βόσπορο και τα Στενά των Δαρδανελίων στα ρωσικά θωρηκτά «σε καιρό πολέμου», κάτι που αμβλύνει τις ανησυχίες του ΝΑΤΟ για το πού βρίσκεται η πραγματική προσήλωση της Τουρκίας. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου χαρακτήρισε τη σύγκρουση ως «πόλεμο» – σε αντίθεση με τη ρωσική αφήγηση – και ο ίδιος ο Ερντογάν χαρακτήρισε τη ρωσική εισβολή «απαράδεκτη».
Ωστόσο, καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης ο Ερντογάν μιλούσε τακτικά στον Πούτιν, στον μαχόμενο πρόεδρο της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι και στον Λευκορώσο Πρόεδρο Αλεξάντερ Λουκασένκο, επίσης. Ο εκπρόσωπος του Ερντογάν, Ιμπραήμ Καλίν, μίλησε για ένα «δίκτυο εμπιστοσύνης» με τη Ρωσία που «πρέπει να παραμείνει οπωσδήποτε ανοιχτό για να πετύχει η διπλωματία».
Παρά το κλείσιμο των Στενών, ο Καλίν επεσήμανε ότι η Τουρκία παραμένει ο μόνος αξιόπιστος ομόλογος της Μόσχας για να συνομιλήσει με τη Δύση, επειδή ο Πούτιν είχε «κάψει τις γέφυρες του» με όλους τους άλλους πιθανούς συνομιλητές. Και έχει δίκιο. Με τη Δύση να στέκεται σταθερά πίσω από τον Ζελένσκι και τον Σι Τζινπίνγκ της Κίνας να προσφέρει προσεκτική διπλωματική υποστήριξη στον Πούτιν, δεν μένει κανένας άλλος εκτός από τον Ερντογάν να ενεργήσει ως σοβαρός ενδιάμεσος. Ως αποτέλεσμα, το θέρετρο της Αττάλειας στη νότια Τουρκία ήταν ο τόπος για τις βασικές συνομιλίες μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ, του Ουκρανού ομολόγου του Ντμίτρο Κουλέμπα και του Τούρκου Τσαβούσογλου. Την Τρίτη ξεκίνησε νέος γύρος διαπραγματεύσεων μεταξύ αντιπροσωπειών της Ρωσίας και της Ουκρανίας επί τουρκικού εδάφους και συγκεκριμένα στην Κωνσταντινούπολη.
Ο ρόλος του μεσάζοντα είναι κρίσιμος για την πολιτική επιβίωση του Ταγίπ Ερντογάν. Οι Ρώσοι τουρίστες αποτελούν βασικό πυλώνα της τουριστικής βιομηχανίας της Τουρκίας, η οποία πριν από την Covid αντιπροσώπευε το 13 τοις εκατό του ΑΕΠ της χώρας.
Μεγάλο μέρος των νέων κατασκευών στη Μόσχα κατά τα χρόνια της πετρελαϊκής άνθησης που συνέπεσαν με το μεγαλύτερο μέρος της διακυβέρνησης του Πούτιν έχει κατασκευαστεί από Τούρκους εργολάβους.
Ο Ερντογάν ενθάρρυνε έντονα την κατασκευή δύο εξαιρετικά ακριβών ρωσικών αγωγών φυσικού αερίου κάτω από τη Μαύρη Θάλασσα που παρέχουν το 30 τοις εκατό της ενέργειας της Τουρκίας.
Ο ρωσικός οργανισμός πυρηνικής ενέργειας Rosatom έχει συνάψει σύμβαση για την κατασκευή τεσσάρων αντιδραστήρων στο Akkuyu, ο πρώτος από τους οποίους πρόκειται να τεθεί σε λειτουργία τον επόμενο χρόνο.
Υπάρχει ακόμη και ένα ημι-αντίγραφο του καθεδρικού ναού του Αγίου Βασιλείου της Κόκκινης Πλατείας σε ένα θέρετρο στην Αττάλεια.
Σε αντίθεση με τον Πούτιν, ο Ερντογάν πρέπει να αντιμετωπίσει πραγματικές και ίσως αμφισβητούμενες εκλογές το επόμενο έτος. Για να τις κερδίσει πρέπει να βελτιώσει τα οικονομικά της χώρας. Η κατά 40 τοις εκατό πτώση της αξίας του ρωσικού ρουβλίου μετά τις καταστροφικές κυρώσεις θα πλήξει σκληρά την Τουρκία, σε όλους τους τουριστικούς τομείς, την κατάρρευση της ρωσικής κατασκευαστικής βιομηχανίας και την ικανότητά της να αγοράζει γεωργικά προϊόντα. Τα εισοδήματα και οι αποταμιεύσεις των απλών Τούρκων έχουν ήδη φαγωθεί από τον πληθωρισμό 38 τοις εκατό φέτος. Αυτό θα γίνει χειρότερο εάν και όταν οι παγκόσμιες τιμές της ενέργειας αυξηθούν. Ο Ερντογάν απλά δεν έχει την πολυτέλεια, με την κυριολεκτική έννοια, να κάνει εχθρό τον Πούτιν.
Ιδιοσυγκρασιακά και ιδεολογικά, επίσης, ο Ερντογάν και ο Πούτιν μοιάζουν πολύ και θα έπρεπε να είναι οι καλύτεροι φίλοι. Και οι δύο διατήρησαν την εξουσία για δύο δεκαετίες φιμώντας τον Τύπο, πατώντας, τσακίζοντας ολιγάρχες επιχειρηματίες που τους αντιτίθενται, φυλακίζοντας χιλιάδες πολιτικούς αντιπάλους και χρησιμοποιώντας μέσα ενημέρωσης για να οικοδομήσουν μια λατρεία της προσωπικότητας τους. Και οι δύο έχουν βαθιά κόμπλεξ για τις χαμένες αυτοκρατορίες των εθνών τους, και αμφότεροι χρησιμοποιούν την αυτοκρατορική ιστορία ως δικαιολογία.
Παρά τους στρατηγικούς ανέμους – τους αναφέρουμε πιο κάτω – που ωθούν τους δύο αυταρχικούς της ανατολικής πτέρυγας της Ευρώπης μαζί, ο Ερντογάν σήμερα αμφιταλαντεύεται και δεν έχει τοποθετηθεί με πλήρη σαφήνεια είναι επειδή ο Πούτιν δεν τον έχει κάνει πραγματικό σύμμαχο. Η πρώτη μεγάλη αναταραχή ήταν η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν το 2014, η οποία έχει έναν αρκετά μεγάλο πληθυσμό Τατάρων της Κριμαίας για τον οποίο ο Ερντογάν είχε ιδιοκτησιακό εθνο-εθνικιστικό ενδιαφέρον. Ο Ερντογάν καταδίκασε απερίφραστα την «εισβολή» και επέκρινε τον Πούτιν για καταπάτηση των δικαιωμάτων των Τατάρων. Στη συνέχεια ήρθε η Συρία, όπου το Κρεμλίνο έστειλε μια στρατηγικής σημασίας μοίρα πολεμικών αεροσκαφών το 2015. Ο Πούτιν ήθελε να βοηθήσει τις δυνάμεις του Μπασάρ αλ Άσαντ να αντιμετωπίσουν τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις – αιώνιους εχθρούς του τουρκικού κράτους. Στη συνέχεια, όμως, τα ρωσικά αεροπλάνα βομβάρδισαν τις συριακές Τουρκμενικές δυνάμεις που συμμάχησαν με την Άγκυρα και τον Φεβρουάριο του 2020 χτύπησαν συνοδεία Τούρκων στρατιωτών κοντά στο χωριό Μπαλιούν στο νότιο Ιντλίμπ. Ένα χρόνο αργότερα ρωσικά αεροπλάνα βομβάρδισαν περιοχές υπό τον έλεγχο των συμμαχικών από την Τουρκία φατριών του Εθνικού Στρατού γύρω από Αφρίν, λίγο πριν από μια ψυχρή σύνοδο κορυφής μεταξύ Πούτιν και Ερντογάν στο Σότσι της Ρωσίας.
Ενώ η Μόσχα και η Άγκυρα αντάλλαξαν κατηγορίες για τα δικαιώματα των Τατάρων και τους βομβαρδισμούς της Συρίας, Τούρκοι επιχειρηματίες δημιούργησαν δεσμούς με την Ουκρανία. Ενας 42χρονος πτυχιούχος μηχανικός του MIT, ο Selcuk Bayraktar –ο οποίος τυχαίνει να είναι παντρεμένος με τη μικρότερη κόρη του Ερντογάν– πούλησε δεκάδες από μη επανδρωμένα αεροσκάφη TB2 της εταιρείας του στην κυβέρνηση του Κιέβου. Τα drones που κινούνται με έλικα είναι σχετικά φθηνά (στο 1 εκατομμύριο δολάρια και είναι 40 φορές φθηνότερα από ένα American Reaper), μένουν στον αέρα για 24 ώρες και πετούν χαμηλά και αργά με 70 κόμβους – ένα επιχειρησιακό πλεονέκτημα.
Ο Ερντογάν χρειάζεται τη Δύση όπως ακριβώς χρειάζεται τη Ρωσία. Για δεκαετίες προσπαθεί να κάνει την Τουρκία ενεργειακό κόμβο μεταξύ Μέσης Ανατολής, Κεντρικής Ασίας, Ρωσίας και νότιας Ευρώπης. Πιο πρόσφατα καλλιέργησε την ιδέα προς τους Ισραηλινούς σχετικά με έναν αγωγό που συνδέει τα σημαντικά υπεράκτια αποθέματά τους με τη νότια Τουρκία. Σύμφωνα με Ισραηλινούς αξιωματούχους, η Τουρκία έχει γίνει «πολύ συνεργάσιμη» με την Ιερουσαλήμ σε θέματα ασφάλειας. Πιο πρόσφατα, οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες απέτρεψαν Ιρανική απόπειρα δολοφονίας Ισραηλινού επιχειρηματία, του Γιάιρ Γκέλερ, και κατέστρεψαν ιρανική μυστική οργάνωση που σχεδίαζε «συνωμοσίες απαγωγής» εναντίον Ιρανών αντιφρονούντων στην Τουρκία.
Σε αντίθεση με τον Πούτιν, ο οποίος πέτυχε να αποξενώσει ριζικά σχεδόν κάθε γείτονα και πρώην Σοβιετικό σύμμαχο, με εξαίρεση τη Λευκορωσία και τη Συρία, ο Ερντογάν έχει αποδειχτεί ότι είναι μέτρ στο να παίζει τους φίλους του και να στρέφει τον έναν εναντίον του άλλου. Και τις τελευταίες εβδομάδες η λεπτή εξισορροπητική πράξη του Ερντογάν μεταξύ Ουάσιγκτον, Μόσχας και Κιέβου απέδωσε καρπούς – όχι μόνο για την Τουρκία αλλά και για τη Ρωσία.
Ο Πούτιν αναζητά μια επείγουσα λύση για να σώσει τον ίδιο και να κρατήσει τα προσχήματα – κι αυτός που μπορεί να τον βοηθήσει είναι ο παλιός “εν μέρει” φίλος εκ Τουρκίας.
Ολόκληρο το άρθρο εδώ